Dit is een samenvatting van het vak "staatsrecht" in de richting "Rechten"(1ste jaar) en het vak "Belgisch publiekrecht" in de richting "Criminologie". De samenvatting telt 81p en bevat lesnotities en cursusnotities (en is volledig).
Werkdefinitie van recht = Recht is een rationeel opgebouwd geheel van door de overheid
uitgevaardigde en via sancties afdwingbare normen die dienen tot organisatie, handhaving of herstel
van de openbare orde. Dus het hoofddoel is: orde scheppen en dienen voor rechtvaardigheid.
Recht wordt verdeeld in twee groepen (dit onderscheid is niet altijd duidelijk):
Privaatrecht = juridische relatie tussen particuliere (rechts)personen onderling (vb: huwelijk)
Publiekrecht = beheerst de situatie van en de relaties tussen overheid en particuliere
(rechts)personen en overheden onderling (vb: verkooprelatie, product kopen in winkel)
Wat valt er onder publiekrecht? = staatsrecht, bestuursrecht, belastingrecht, mensenrechten,
strafrecht, recht van het lokale besturen, delen van het omgevingsrecht (waar mag ik bouwen), van
het sociaal recht,…
Wat valt onder privaatrecht?
= verbintenissenrecht, familierecht, goederenrecht, schadevergoedingsrecht
Arbeidsrecht = regelt verhoudingen tussen individuele burgers (een werkgever en werknemer)
Vaak is voor een juridisch probleem tegelijk publiek en privaatrecht van toepassing
● Vb: het verkoop van een huis = verkoop tussen twee private mensen maar je moet wel allerlei
publiekrechtelijke verplichtingen naleven
Gerechtelijk recht = regelt de manier waarop burgers die met elkaar een geschil hebben en dat aan
de rechter voor beslechting kunnen voorleggen.
!!!De kernboodschap!!! = België is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa
De Belgische staat:
1) Ontstaan van staten?
Kan zijn door een oorspronkelijk ontstaan, maar ook door een afgeleid ontstaan bv. dmv:
- Dekolonisatie (bv. Congo 1960)
- Secessie (= een subnationale entiteit wil zich afscheiden van het groter statelijk
verband.) (Bv. Kosovo 2008)
- Dismembratio (=volkenrecht: Latijn: uiteenvallen. Het ontstaan van een staat door het
uiteenvallen van een andere staat) (Bv. Tsjechoslowakije 1993)
- Fusie (=Een fusie is het samengaan van economische of sociale eenheden die
voorheen zelfstandig waren.) (Bv. de eenmaking van West- en Oost-Duitsland in
1990)
2) Ontstaan van België: 4 oktober 1830
(Zie ook tekst in map van staatsrecht)
- 1814: Het Congres Van Wenen; hierna werd in 1815 de zuidelijke Nederlanden (die
sinds 1795 van Frankrijk waren) aan de noordelijke toegevoegd en dit was dan het
“Verenigd Koninkrijk der Nederlanden” → 1815
- Maar: Tegenstellingen, zuidelijke provincies waren ontevreden:
- economische tegenstellingen (noorden: handel, zuiden: industrialisatie
(steenkool-textielnijverheid-staal)
- politieke ondervertegenwoordiging in het parlement volgens zuiden
- inmenging in Kerk zorgde ook voor animositeit: noorden: protestants en
zuiden: katholiek
1
, - beknotting persvrijheid
- taalconflict bestond toen ook al reeds: noorden Elite Frans en zuiden: Frans
- Er ontstaat een Monsterverbond (Een monsterverbond is een overeenkomst waarin
partijen die normaal elkaars tegenstrever zijn hun tegenstellingen opzij leggen en een
verbond sluiten tegen een andere, machtigere partij.) van de zuidelijke elites.
- Culminatie van spanningen: Bv. de opera “De Stomme Van Portici”
- Het was een groep die allemaal problemen hadden met het bewind van de
Nederlandse Willem
- Ontstaan van “Het Voorlopig Bewind” die de onafhankelijkheid van België
uitroept op 4 oktober 1830.
3) De belgische staat
Wat zijn de constitutieve bestanddelen van een staat en voldoet België hieraan? (Wat maakt een
staat tot een staat)
Een permanente bevolking:
Elke staat oefent gezag uit over een min of meer vaste groep personen
Mensen kunnen op verschillende manieren verbonden zijn: taal, grondgebied, cultuur, godsdienst of
geschiedenis.
Ze delen dan de nationaliteit van die staat
De staat kan ook gezag uitvoeren op de personen die zijn nationaliteit niet hebben maar zich wel op
zijn grondgebied bevinden.
Hedendaags in België: ongeveer 11.500.000 mensen
Een afgebakend gebied:
Elke staat oefent gezag uit over een afgebakend territoriaal gebied
Dat draagt bij tot de rechtszekerheid en de gelijkheid onder staten
Het grondgebied van een staat omvat de landoppervlakte binnen zijn grenzen – incl ondergrond,
binnenwateren, zeeën en luchtruim
Let op: niet heel het aardoppervlakte is verdeeld in territorium van de staten, zoals zuidpool -> wordt
geregeld in het internationaal recht.
Definitieve grenzen van België werden vastgelegd in het verdrag van Maastricht (1843).
De grenzen van een staat kunnen trouwens enkel worden gewijzigd krachtens een wet! (Art. 7 GW)
en ook afstand, ruil of toevoeging kan enkel krachtens een wet (art. 167 §1, derde lid, GW)
Een effectieve overheid:
Elke staat beschikt over een overheid die onafhankelijk moet zijn.
De overheid moet in staat zijn om wetten te maken, te besturen en recht te spreken
De staat vervult ook nog enkele deelfuncties
In België zijn er; nationale (federale) overheden, deelstatelijke overheden (zoals vlaamse overheid) en
lokale overheden (zoals de stad gent), rechtscolleges enz.
Erkenning:
Nieuwe staten kunnen ontstaan door:
● Secessie (afscheiding) -> Kosovo
● Nieuwe staat oprichten (fusie) -> Tsjechoslowakije
● Een staat kan ook uit elkaar vallen in verschillende staten (dismembratio) -> West- en
Oost-Duitsland
2
,Belgische staat is in 1830 ontstaan door afscheiding van het verenigd koninkrijk der nederlanden door
een revolutie (belgische onafhankelijkheid). De katholieke en liberale elites vonden hun afkeer tegen
het beleid van koning willem I, hij dulde weinig vrijheid en bemoeide zich met het bestuur van de kerk
-> Monsterverbond
noorden vs zuiden (zuidelijke provincies waren niet tevreden -> politiek ondervertegenwoordigd en
financieel benadeeld + taal was eentalig nederlands, nadeel voor franstaligen)
Een monsterverbond is een overeenkomst waarin partijen die normaal elkaars tegenstrever zijn hun
tegenstellingen opzij leggen en een verbond sluiten tegen een andere, machtige partij.
Op 21 juli 1831 legde leopold I de eed af als eerste koning van de belgen
Het is nodig dat genoeg andere staten het bestaan van een nieuwe staat erkennen
Een erkenning is eenzijdig en niet verplicht -> declaratieve handeling
Discussie of dit een vierde element zou moeten zijn
Een erkenning kan ook niet ongedaan worden gemaakt
In beginsel erkennen staten andere staten, niet de regeringen van die staten
Een nieuwe regering of rechtsvorm betekent dan ook niet dat er een nieuwe erkenning moet
gebeuren
Niet alle staten zullen dezelfde regering erkennen.
België werd erkend in het Verdrag Van Londen (1839) → dit is het vredesverdrag tussen België en
Nederland
Trouwens, het erkennen van staten door andere staten is een puur politieke kwestie. Bv: waarom
erkent Spanje Kosovo niet? want dan zouden ze ook Catalonië moeten erkennen als onafhankelijke
staat.
Gevolgen van kwalificatie als staat: een staat krijgt…
1) Rechtspersoonlijkheid = juridisch beschouwd als een zichzelf staande entiteit die beslissingen kan
nemen → zowel intern (binnen de staat) als extern (optreden tegenover andere staten)
België kan hiermee vb belastingen heffen (intern) of verdragen sluiten (extern)
2) Soevereiniteit = het recht om zijn eigen rechtsordening te bepalen (organen, wetgeving,
procedures, instellingen) → interne soevereiniteit (zie art. 33 & 34 GW)
Externe soevereiniteit = non-interventie beginsel: recht om ongestoord te functioneren, zonder
inmenging van andere staten,we mogen niet zomaar met politiegeweld of leger een ander land binnen
vallen. Om bv iemand op te pakken – andere staten mogen zich niet mengen in jouw zaken
Ze worden erkend in het Handvest van de VN. België beslist dus niet alles zelf want veel beslissingen
worden genomen op het niveau van de EU.
3) Internationale immuniteit = staten zijn gelijk waardoor de ene de andere niet mag controleren
-> immuun voor rechtsmacht van andere staat
Franse rechtbank mag niet oordelen over Belgische belasting → andere staten kunnen niet oordelen
over de wettigheid van andere staten.
4) Rechtsmacht = de juridische erkenning van de mogelijkheid om gezag uit te oefenen
Een rechtsmacht is territoriaal bepaald, maar het kan ook extraterritoriaal zijn (gezag uitoefenen
buiten zijn grondgebied, zoals gewapende conflicten).
3
, Een democratische (rechts)staat:
Algemeen
Democratie = burger neemt deel aan de uitoefening van het staatsgezag
Juridisch is het uitgangspunt dat in een democratische staat regelmatig vrije en geheime verkiezingen
worden georganiseerd. Één van de belangrijke kenmerken is: federalisme
Die vertegenwoordigers hebben een taak om wetten te maken en om het bestuur te controleren
(grosso modo). De overheid in een democratische staat kan gezag uitvoeren omdat zij kan rekenen
op de steun van de bevolking/ een politieke meerderheid.
Een staat is niet noodzakelijk een democratie –> velen niet zelf, ze zijn autoritair, Polen, Hongarije,
VS
Democratie bestaan in verschillende vormen:
presidentiële democratieën = rechtstreeks verkozen staatshoofd, als hoofd van de uitvoerende macht
-> hoeft geen verantwoording af te leggen
parlementaire democratieën = waarbij (niet)rechtstreekse verkozen staatshoofd geen of slechts een
beperkte macht heeft en de uitvoerende macht verantwoording moet afleggen aan parlement -> moet
de regering controleren
Democratie kan direct of indirect worden uitgeoefend
Directe = de burgers kunnen door volksraadplegingen of referenda zelf wetgevend optreden of het
beleid sturen
Indirecte = de bevolking kiest vertegenwoordigers die wetgevend of besturend kunnen optreden
Geschiedenis/Ontstaan:
Slagzin? “L’etat, c’est moi” - Lodewijk XIV
De gezagsuitoefening in de staat na de verlichting:
● verwerping van het absolutisme; want in de 16e eeuw hadden de heersers alle macht
(princeps legibus absolutus)
● streven naar vrijheid en gelijkheid
Ontwikkeling van scheiding der machten: → voorkomen van machtsmisbruik (want vroeger kon de
koning alles, zelfs rechtspreken
● Ongeschreven grondwettelijk beginsel
● Montesquieu is de vader (ook John Locke)
Staatsgezag opgedeeld in: trias politica
● wetgevende macht = de belangrijkste macht -> wordt rechtstreeks democratisch
gelegitimeerd
● uitvoerende macht
● rechterlijke macht = Onafhankelijk en onpartijdig
En elke macht wordt gecontroleerd door een tegenmacht + de machten houden elkaar in evenwicht
en oefenen controle uit op elkaar.
Functie van de scheiding = zodat het politiek systeem niet zou overgaan op een autoritair bewind.
Je kunt dus zeggen dat er 3 functies zijn (trias politica):
1) wetgevende functie = rechtsregels worden uitgevaardigd -> om de samenleving en
de menselijke verhoudingen te ordenen
2) bestuursfunctie = algemene normen worden toegepast
3) rechtsprekende functie = geschillen worden opgelost
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper demaeghtgust. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,39. Je zit daarna nergens aan vast.
