Hoofdstuk 2
Bevolking en ruimte
Demografische transitie
Spreiding bevolking
Emigratie
Immigratie
Urbanisatie
Urbanisatie in NL
Als huizen konden praten
Multicultureel
Leefbaarheid wijken
,Demografische transitie
Omvang bevolking
In Nederland wonen ruim 16,8 miljoen mensen. De omvang verandert iedere dag, door:
Natuurlijke groei → als er meer mensen geboren worden dan er sterfgevallen zijn dan speek je
van een bevolkingsoverschot of geboorteoverschot. Wanneer er meer mensen sterven dan er
worden geboren, spreek je van een sterfteoverschot. Het geboortecijfer (aantal geboortes per
1000 inwoners per jaar) en het sterftecijfer (aantal sterfgevallen per 1000 inwoners per jaar) is
dus belangrijk.
Migratie → als het verschil tussen immigratie (het aantal mensen dat in het land komt wonen) en
emigratie (het aantal mensen dat uit het land verhuist) groter dan 0 is, neemt de omvang van de
bevolking toe.
Demografische transitie
Een demografische transitie is de overgang van
een hoog sterfte- en geboortecijfer naar een laag
sterfte- en geboortecijfer. In West-Europa begon
deze transitie na 1750, tijdens de Industriële
revolutie. Voor de transitie is het sterftecijfer hoog,
vooral onder kinderen. Het geboortecijfer is ook
hoog, wat vaak door de kerk aangemoedigd wordt,
en omdat kinderen worden geacht voor de ouders te
zorgen. Bovendien zijn voorbehoedsmiddelen nog nagenoeg onbekend. In de tweede helft van de
18e eeuw verbeteren langzaam de leefomstandigheden, hygiëne en gezondheids-zorg. Hierdoor
verlaagt het sterftecijfer en is er sprake van een enorme bevolkingsgroei. Als voorbehoeds-
middelen meer en meer geaccepteerd worden, de invloed van de kerk afneemt en er een
pensioenregeling voor ouderen komt, daalt ook het geboortecijfer, waardoor in West-Europa na
1960 de bevolkingsgroei weer afneemt.
Bevolkingsopbouw
De bevolkingsopbouw is de verdeling van de bevolking op basis van: geslacht, leeftijd, inkomen,
religie, opleiding, woonplaats, nationaliteit enzovoorts. Een bevolkingspiramide is een diagram
van de leeftijdsopbouw van een bevolking in de vorm van een rug-aan-rug-histogram voor
mannen (links) en vrouwen (rechts). De bevolkingspiramide heet piramide omdat de
bevolkingspiramide in veel, vooral arme, landen lijkt op een piramide. De brede basis wijst op een
hoog geboortecijfer en het smallere gedeelte toont aan dat veel mensen in elke leeftijdsklasse
sterven. In veel rijkere landen heeft de bevolkingspiramide niet langer de vorm van een piramide:
een lager geboortecijfer en een lager sterftecijfer zorgen ervoor dat de piramide een andere vorm
krijgt. De toename van het aandeel ouderen in de totale bevolking wordt vaak aangegeven met de
term vergrijzing.
Migratie
Redenen om te emigreren zijn:
Economische redenen → verhuizen naar een land met meer kans om een bestaan op te
bouwen.
Politieke redenen → vertrekken omdat je het niet eens bent met het politieke bewind in het land.
Persoonlijke redenen → verhuizen vanwege het weer of omdat je een partner in het buitenland
hebt gevonden.
Redenen om naar een land te emigreren worden vestigingsfactoren of pull factoren genoemd.
Pullfactoren zijn bijvoorbeeld een gunstig klimaat, goede opleidingsmogelijkheden, veel kans op
werk en veel culturele voorzieningen. Vertrekfactoren of push factoren zijn redenen om een
land te verlaten. Voorbeelden van pushfactoren zijn discriminatie van bevolkingsgroepen,
oorlogsdreiging, hongersnood en weinig werkgelegenheid.
, Migratie en gezinshereniging
Gezinshereniging betekent het bij elkaar brengen van gezinsleden die gescheiden leven.
Gezinshereniging is een recht. In het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is geregeld
dat iedereen die legaal in een van de landen van Europese Unie woont zich kan beroepen op het
recht van familieleven. In de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw heeft Nederland veel arbeiders
geworven in Zuid-Europa en in Marokko en Turkije. Veel van deze gastarbeiders hebben in de
loop der jaren hun gezin over laten komen. Omdat de Nederlandse overheid en het bedrijfsleven
deze gastarbeiders zelf had uitgenodigd om te komen werken, vond men het moreel
onverantwoord om gastarbeiders te verbieden hun gezinnen te laten komen. Sinds het
Vreemdelingenbesluit 2000 worden wel eisen gesteld aan de hereniging. Zo is vastgesteld dat
de echtgenoot een salaris moeten hebben van minimaal het minimumloon. Voor de niet-
Nederlandse echtgenoot is een inburgeringexamen vereist.
De situatie in Nederland
Tot in de eerste helft van de 20e eeuw was er veel armoede in Nederland. Armoede heeft zijn
weerslag op eten en gezondheidszorg. Het gevolg is dat de sterfte hoog is, vooral onder kinderen.
Hoge kindersterfte heeft een hoog geboortecijfer tot gevolg. Kinderen zijn immers ook een
oudedagsvoorziening. Als de leefomstandigheden, de
gezondheidszorg en hygiëne verbeteren, dan zie je het
sterftecijfer afnemen. Het geboortecijfer bleef nog hoog zodat
er een groot geboorteoverschot ontstond en dus ook een
forse natuurlijke bevolkingsgroei. Vanaf 1970 ging het
geboortecijfer sterk omlaag. Waren eerst gezinnen van vier,
vijf of meer kinderen heel normaal, na 1970 hadden veel
gezinnen maar twee kinderen. Hierdoor werd het
geboorteoverschot kleiner, waardoor de natuurlijke
bevolkingsgroei af nam. Een groot kindertal was niet langer
nodig als voorziening voor de oude dag sinds Nederland een
algemeen ouderenpensioen kent (Algemene Ouderdomswet,
AOW). Heel belangrijk in deze ontwikkeling is geweest de
beschikbaarheid van anticonceptie. Door de uitvinding van ‘de
pil’ was het mogelijk zwangerschap te plannen en zelf te
bepalen of en hoeveel kinderen je wilt.
Marokko
Voor 1983 was in Marokko het geboortecijfer hoog, al was het vanaf 1965 dalend. Ook het
sterftecijfer was hoog. In die periode leefde maar een kleine groep mensen in welvaart. Armoede
kwam op grote schaal voor, vooral in krottenwijken bij grote steden en in plattelandsgebieden in
het zuiden, waar de bodem niet zo vruchtbaar is. Waar veel armoede is, is ook de sterfte hoog,
vooral onder kinderen. Bij een hoge kindersterfte zie je doorgaans een hoog geboortecijfer. Ook in
Marokko waren mensen op hun oude dag afhankelijk van de ondersteuning door hun
kinderen. Na 1983 ging de sterfte omlaag, vooral onder kinderen. Dat kwam in de eerste plaats
door de toenemende welvaart in het land. Daardoor kwam goede gezondheidszorg en goed eten
beschikbaar voor meer mensen. Het was in de
tweede plaats het gevolg van een betere aanpak
van de kindersterfte door de Marokkaanse regering.
Zo kregen steeds meer vrouwen tijdens een
bevalling hulp van een goede verloskundige
waardoor er minder kinderen en moeders stierven
tijdens of kort na de bevalling. Ook werden na 1983
steeds meer Marokkaanse kinderen ingeënt tegen
ziekten als difterie en kinderverlamming. Na 1983
daalde ook het geboortecijfer. Toenemende welvaart
doet de behoefte aan kinderen afnemen. Blijkbaar is
een groot kindertal dan minder noodzakelijk.
