Ethiek 2: Rechtvaardigheid
Hoofdstuk 1 – Wat is de juiste handelswijze?
Betreffende prijsopdrijvingswetten
In de middeleeuwen mochten filosofen en theologen ervan uitgaan dat bij
uitwisseling van goederen een ‘rechtvaardige prijs’ gold die door traditie/intrinsieke
waarde van dingen werd bepaald. In de vrijheidseconomie tegenwoordig worden
prijzen bepaald door vraag en aanbod, hierbij is geen sprake van een ‘rechtvaardige
prijs’, prijsopdrijving vindt dan plaats dankzij noodsituaties. Klachten over
prijsopdrijving komen wanneer prijzen hoger liggen dan men gewend is, maar de
prijzen waar je aan gewend bent zijn moreel aantastbaar. Er is niets onrechtvaardig
aan de prijzen, ze staan gewoon voor de waarde die kopers en verkopers hechten
aan de dingen die ze uitwisselen. Jeff Jacobey zegt ook dat er geen sprake is van
opdrijving wanneer je de prijs vraagt die de markt blijkt aan te kunnen. Woede onder
de bevolking wegens hogere wetten is geen rechtvaardiging voor inmenging in de
vrije markt.
Er wordt door Crist een gedachte verworpen dat prijsopdrijving het resultaat is van
een werkelijk vrije uitwisseling. Tijdens een noodsituatie staan kopers onder druk en
zijn zij eigenlijk niet vrij om te kiezen en worden zij gedwongen voor een eerste
levensbehoefte te kiezen en veel geld neer te leggen.
Dit debat gaat niet alleen om hoe individuen met elkaar behoren om te gaan, maar
ook hoe het recht moet luiden en hoe de samenleving georganiseerd moest worden,
dus vragen over rechtvaardigheid. We ervaren hier over het algemeen 3 gedachten:
maximaliseren van welzijn, respecteren van vrijheid en bevorderen van
deugdzaamheid.
Voorstanders van prijsopdrijvingswetten stellen dat bij elke inschatting van het
algemeen welzijn rekening moet worden gehouden met de pijn en lijden van hen die
tijdens een noodtoestand de prijs van hun eerste levensbehoeften niet meer kunnen
betalen. Steun aan opdrijvingswetten komt vaak voort uit verontwoordiging: de
specifieke van woede die je voelt wanneer je denkt dat mensen iets krijgen waar ze
geen recht op hebben, woede over rechtvaardigheid. Crist raakte een morele bron
van verontwaardiging dankzij de vraag: “Hoe hebzuchtig moet je zijn om niet terug te
deinzen voor uitbuiting van mensen die lijden?” Dit argument gaat over
deugdzaamheid, dat dit grote morele kracht bezit, betekent niet altijd dat het
zwaarder moet wegen dan andere argumenten.
Anders dan argumenten betreffende welzijn en vrijheid lijkt het argument van de
deugdzaamheid af te hangen van de manier waarop we dingen beoordelen. Het gaat
er alleen om of, en in welke mate mensen vrij zijn in hun handelen en niet onder
dwang staan. Daarentegen berust het argument van de deugdzaamheid op het
oordeel dat hebzucht een ondeugd is die de staat behoort te ontmoedigen. Wanneer
we onze reacties op prijsopdrijving in kaart brengen, merken we dus dat we twee
kanten uit worden gedrukt. Dit dilemma brengt ons bij een van de grote vraagstukken
van de politieke filosofie: Moet een rechtvaardige samenleving ernaar streven de
deugdzaamheid van haar burgers te bevorderen?
,Definitie van Rechtvaardigheid
Volgens Aristoteles houdt rechtvaardigheid in dat aan mensen gegeven wordt wat
hun toekomt, we kunnen niet uitmaken wat een rechtvaardige staatsinrichting inhoudt
zonder eerst na te denken over wat de meest menselijke manier van denken is.
Moderne politieke filosofen bepleiten dat de principes van rechtvaardigheid waaruit
onze rechten voortvloeien niet gebaseerd mogen zijn op een specifieke opvatting van
deugdzaamheid. In plaats daarvan respecteert een rechtvaardige samenleving de
vrijheid van ieder individu op zijn/haar eigen leven in te vullen. Hoewel we ons willen
inzetten voor welzijn en vrijheid, kunnen we de gedachte dat rechtvaardigheid ook
het uitspreken van een oordeel inhoudt maar moeilijk van ons afzetten. Vrijheid en
deugdzaamheid gaan hand-in-hand.
3 stromingen die antwoord geven op de vraag ‘wat is de juiste (rechtvaaardige)
handelswijze’:
- Maximaliseren van geluk
- Deugdzaamheid bevorderen
- Neutraal blijven tbv morele opvattingen
De financiele crisis en Aristoteles
De woede onder de bevolking tijdens de financiele crisis van 2008 en 2009 is een
goed voorbeeld van de vraag van Aristoteles naar wat mensen moreel gezien
toekomt. In oktober 2008 vroeg president George W. Bush 200 miljard dollar aan het
Amerikaanse Congres om de grote banken en financiele instellingen van het land te
redden. In de kern ging het bij de verontwaardiging over de bedrijven die door de
overheid gered waren om een besef van onrechtvaardigheid. Aan die
verontwaardiging ligt een overtuiging ten grondslag over wat iemand moreel toekomt.
Laten we twee mogelijke redenen voor deze aanvraag onder de loep nemen: bij het
ene gaat het om hebzucht, bij het andere om falen. Hebzucht is een ondeugd.
Een duidelijk verschil is dat de bonussen van financiele reddingsoperaties van de
belastingbetaler kwamen, terwijl de bonussen in goede tijden door ondernemingen
werden betaald. Maar de verontwaardiging komt voort uit de overtuiging dat de
bonussen niet verdiend zijn. Het geeft wel een aanwijzing: de belastingbetaler betaalt
de bonussen van de reddingsoperatie omdat de ondernemingen hebben gefaald.
Toen de CEO’s de toekenning van bonussen voor hun falen over zich heen kregen,
verdedigden ze zoch met het argument dat ze financieel rendement niet in eigen
hand hebben.
Wat maakt een samenleving rechtvaardig?
Vragen wat een samenleving rechtvaardig maakt, is vragen hoe ze de dingen
verdeelt die we belangrijk vinden: Inkomen en rijkdom, rechten en plichten, macht en
mogelijkheden, ambten en eerbetoon. Een rechtvaardige samenleving verdeelt deze
zaken op de juiste manier. Politieke filosofie is niet in staat voor eens en altijd een
oordeel over deze meningsverschillen uit te spreken. In samenlevingen met een vrije
markt als onze is maximalisatie van welzijn en voor de handliggende uitgangspunten.
Dit komt omdat we als individuen en als samenleving denken beter af te zijn met
welvaart dan zonder. In ons onderzoek van deze gedachte richten we ons op het
utilitarisme: maximaliseren van het grootste geluk voor het grootste aantal mensen.
Ook houden we ons bezig met een reeks theorieën die rechtvaardigheid verbinden
aan vrijheid, deze gedachte is in de politiek even vertrouwd als de utilitaristische van
, welzijnsmaximalisatie. Ook vindt de benadering van rechtvaardigheid die vrijheid
alsuitgangspunt neemt haar aanleg in een groot aantal stromingen
Deugdzaamheid, (deugdethiek) Aristoteles
- Deugdzaamheid: het gaat om het bevorderen van de houdingen, neigingen en
persoonlijke kwaliteiten waar een goede samenleving van afhangt
- Bestaat een rechtvaardige samenleving uit het bevorderen van
deugdzaamheid ?
- Hebzucht, een slechte deugd? Vraatzucht, verspilling, afkeuren?
Ontmoedigen? Want het gaat in tegen vrijheid, het botst met de waarde.
- Het belang van de deugd van goed burgerschap, aanmoedigen? Bijvoorbeeld
zorgzaamheid, voor je buren, vaccineren tbv kwetsbare medeburgers?
- Maar welke deugden dan wel ?
- Aristoteles: Wet kan niet neutraal staan, start bij het vaststellen van de
achtenswaardige deugden betreffende goed samenleven
Welzijn, (gevolgethiek)
Moeten we het welzijn van mensen, van de samenleving als geheel,
bevorderen?
Oog voor pijn en lijden
Betekent een rechtvaardige samenleving het maximaliseren van het welzijn
van ons?
Welvaart bevorderen, levensstandaard verhogen, economische groei
stimuleren.
Utilitarisme: grootste geluk voor het grootste aantal mensen nastreven.
Vrijheid, (plichtethiek): geen bemoeienis van de overheid
- Vrijheid voor een ieder om zelf keuzes te maken. Staat dat voorop ?
- Om zijn of haar eigen opvatting van het juiste leven te kiezen.
- Dat vraagt het respect voor de vrijheid van een ieder.
- Bijvoorbeeld door het creëren van een vrije markt.
- Een rechtvaardige samenleving respecteert de rechten van individuen om hun
eigen leven in te richten.
- Twee kampen, twee definitie van vrijheid:
1. Het ‘laissez-fairekamp’: het respecteren en bevestigen van vrijwillige keuzes
2. Het ‘kamp van de eerlijkheid’ zorgen dat een ieder een eerlijke kans heeft.
Morele dilemma’s en reflecties
Een aantal morele dilemma’s ontstaat wanneer onze morele principes onderling
tegenstrijdig zijn. We moeten dan uitmaken welk principe het grootste gewicht heeft,
of in de gegeven omstandigheden meer van toepassing is. Andere morele dilemma’s
doen zich voor wanneer we niet kunnen voorspellen hoe de omstandigheden waarin
we ons bevinden zich zullen ontwikkelen. Hypothetische verhalen voldoen niet als
richtsnoer voor ons handelen. Maar het zijn wel nuttige hulpmiddelen bij morele
analyse.
Hoe kunnen we ons een weg redeneren door het omstreden terrein van
rechtvaardigheid/onrechtvaardigheid, gelijkheid/ongelijkheid, rechten van
individu/algemeen belang? Een manier om daar aan te beginnen is merken hoe
morele reflectie als vanzelf ontstaat uit onze confrontatie met een lastige morele
