Hoofdstuk 2 – Biopsychologie, neurowetenschappen en de menselijke aard Psychologie Periode 2
Inleiding
De hersenen bestaan uit honderd miljard zenuwcellen, die elk verbonden zijn met duizenden andere
zenuwcellen. Dit is de meest complexe structuur die wij kennen. Tijdens de eerste levensjaren
sterven veel neuronen af, waarschijnlijk doordat ze niet gebruikt worden. Rond de puberteit
stabiliseert het aantal neuronen zich en blijft tussen de gehele volwassenheid ongeveer even groot,
doordat er dagelijks cellen sterven en bijkomen.
We gebruiken het enorme aantal zenuwschakelingen in onze hersenen om al onze lichaamsfuncties
te reguleren, ons gedrag aan te sturen, onze emoties en begeerten te generen en onze ervaringen te
verwerken.
Biopsychologie = specialisme in de psychologie dat de interactie tussen biologie, gedrag en de
omgeving bestudeert. In Vlaanderen ook wel bekend als gedragsbiologie
Deze vorm richt zich op een combinatie van biologie, gedrag en psychologische processen. Deze
psychologen werken vaak samen met andere disciplines die geïnteresseerd zijn in de relatie tussen
de hersenen en de geest. Het resultaat is de interdisciplinaire tak van wetenschap die
neurowetenschap wordt genoemd.
Het bekijken van geest en gedrag vanuit een biologisch perspectief heeft verschillende praktische
toepassingen opgeleverd. Er wordt gekeken naar de principes van erfelijkheid en evolutie, waarvan
ons lichaam en onze geest een product zijn. Daarna wordt er gekeken naar het hormoonstelsel en
het zenuwstelsel, de twee communicatiekanalen die signalen binnen het gehele lichaam
overbrengen.
2.3 Hoe produceren de hersenen gedrag en psychische processen?
2.3.2 Kwabben van de cerebrale cortex
Cerebrale cortex = buitenste laag van het cerebrum en is betrokken bij complexe mentale processen;
de dunne grijze massa die het cerebrum bedekt. Bestaat uit een halve centimeter dikke laag
cellichamen van neuronen. De cerebrale cortex is verantwoordelijk voor het grootste deel van onze
‘hogere’ psychische processen, waaronder denken en waarnemen
Elk van de twee helften van de cerebrale cortex bestaat uit vier kwabben. Bij specifieke delen van
elke kwab horen verschillende sensorische en motorische functies.
De frontaal kwabben
Frontaalkwab = gebied voor in de hersenen dat met name een rol speelt in beweging, het denken en
de persoonlijkheid; in elke hersenhelft heb je er één
Bij bijvoorbeeld het beantwoorden van toets vragen zijn de frontaalkwab(ben) betrokken. Vooral in
de zogenoemde prefrontale cortex vinden we banen die bijdragen aan onze meest geavanceerde
verstandelijke functies, zoals plannen en beslissingen maken.
,Motorische cortex = smalle verticale reep van de cortex van de frontaalkwabben; controleert
vrijwillige beweging
Aan de achterkant van de frontaalkwabben ligt een speciale strook die in staat is handelingen te
initiëren in reactie op onze gedachten. De motorische cortex, de structuur heeft als belangrijkste
functie het aansturen van de lichaamsbewegingen door signalen via motorische zenuwen naar de
spieren te sturen.
De motorische cortex bevat de homunculus, een omgekeerde plattegrond van het lichaam. Bepaalde
lichaamsdelen (duim, lippen, tong, etc.) zijn vergroot, wat aangeeft dat de hersenen een groter deel
van de cerebrale cortex aan deze lichaamsdelen hebben toegewezen en dat deze lichaamsdelen dus
beweeglijker zijn.
Een ander groot gebied is verbonden met de spieren van het gezicht die worden gebruikt bij de
expressie van emoties. De signalen van de motorische cortex aan één zijde van de hersenen de
spieren aan de tegenovergelegen zijde van het lichaam aansturen (linker-kwab stuurt lichaam rechts
aan).
Spiegelneuronen ontdekt in de frontaalkwabben
Spiegelneuronen = zenuwcel die geactiveerd wordt als je een handeling uitvoert, maar ook als je
iemand anders een handeling ziet uitvoeren
De spiegelneuronen zijn een tijdje geleden ontdekt en liggen verspreid door de gehele hersenen.
Vooral in de motorische gebieden van de frontaalkwabben. Wanneer je iemand ziet die een bepaalde
handeling uitvoert, worden deze neuronen actief. Je doen en voelt in feite datgene wat we in andere
zien.
Deze neuronen helpen kinderen om taal na te bootsen en daarmee aanleren. Verder maken ze deel
uit van een hersennetwerk waarmee we kunnen anticiperen op de bedoelingen van andere mensen.
Omdat ze met emotionele schakelingen in de hersenen zijn verbonden, kunnen we de emoties van
andere mensen in onze geest ‘weerspiegelen’. Spiegelneuronen zouden de biologische basis van
cultuur kunnen zijn hierdoor.
De rol van de frontaalkwabben bij de spraak
De frontaalkwab heeft ook als functie het generen van spraak. Een beschadiging hieraan, kan dan
ook leidt tot verlies van spraakvermogen. Het vermogen om spraak te begrijpen ligt wel elders in de
hersenen.
De pariëtaalkwabben
Aan de achterzijde van elke frontaalkwab liggen twee grote delen van de cerebrale cortex die zijn
gespecialiseerd in inkomende sensorische informatie. Denk hierbij aan het voelen van de
temperatuur van water of de gladheid van zijde.
Pariëtaalkwab = hersenkwab die boven en achter in de hersenen ligt. Het houdt zich bezig met de
tastzin en het waarnemen van ruimtelijke relaties (de verhoudingen en onderlinge positionering van
objecten in de ruimte)
Somatosensorische cortex = smalle verticale streep van pariëtaalkwabben; speelt een rol bij tastzin
, Een speciale pariëtale strook, de somatosensorische cortex, vormt een spiegelbeeld van de
aangrenzende motorische cortex die we in de frontaalkwab hebben aangetroffen.
Functies van de somatosensorische cortex:
- het primaire verwerkingsgebied zijn voor informatie over tastzin, temperatuur, pijn en druk over
het gehele lichaam
- het geeft informatie door aan een mentale plattegrond van het lichaam, zodat we de herkomst van
deze gewaarwordingen kunnen bepalen
Functies van de pariëtaalkwabben:
- het registreren de positie van lichaamsdelen
- het verwerken van sensorische informatie
- (rechterhersenhelft) de posities bepalen van externe voorwerpen in de driedimensionale ruimte die
door onze zintuigen zijn gedetecteerd
- (linkerhersenhelft) wiskundig redeneren en lokaliseren van spraakgeluiden
Voor voorbeelden zie de tekst op bladzijde 70.
De occipitaalkwabben
Occipitaalkwab = deze corticale kwab ligt aan de achterkant van de hersenen en herbergt een deel
van de visuele cortex
Visuele cortex = gebieden op de cortex van de occipitaalkwabben en de temporaalkwabben waar
visuele informatie wordt verwerkt
Normaal krijgen de occipitaalkwabben signalen die door de ogen worden doorgestuurd. Daar
construeert de visuele cortex ons bewegende beelden van de buitenwereld. Om dit bewegende
beeld te construeren, verdelen de hersenen de binnenkomende visuele invoer en sturen ze deze
naar afzonderlijke gebieden van de cerebrale cortex voor de verwerking van kleur, beweging, etc.
De occipitaalkwabben werken samen met aangrenzende associatiegebieden in de pariëtaalkwabben
om voorwerpen in de ruimte te lokaliseren. Ook met de temporale gebieden om visuele
herinneringen te genereren.
De temporaalkwabben
Temporaalkwab = hersenkwab die geluid verwerkt, inclusief taal. De temporaalkwabben spelen
waarschijnlijk ook een rol bij de opslag van langdurige herinneringen
In de temporaalkwabben bevindt zich de auditieve cortex, waar geluiden worden verwerkt. De
kwabben zijn niet verantwoordelijk voor het horen, er is namelijk ook het gebied van Wernicke dat
helpt de betekenis van taal te verwerken (gespecialiseerde sectie in de linker auditieve cortex).
De associatiecortex
Om heel veel tegelijk te kunnen doen, maken onze hersenen gebruik van de ‘primaire
verwerkingsgebieden’ van de cortex en van ‘associatiegebieden’ van de cortex.
Associatiecortex = corticale gebieden overal in de hersenen, die informatie uit verschillende andere
hersengebieden combineren