Samenvatting Ethiek en Integriteit
Hoofdstuk 1 Moraliteit en ethiek
Moraliteit en ethiek
Ethiek Je kunt het toepassen in de beroepspraktijk. Het is het denken over moraal,
losgemaakt van intuïtieve morele keuzes die onmiddellijk worden gemaakt.
Ethiek laat ons nadenken over wat goed handelen betekend.
Moraliteit De opvattingen (geheel aan regels, waarden en houdingen) die er zijn ten
aanzien van hoe mensen zich moeten gedragen ten opzichte van elkaar; wat mag wel en
niet in de omgang met een ander. De manier waarop mensen met elkaar omgaan.
Het boek geeft een aantal voorbeelden van een gebeurtenis met morele lading: p.10. Dit
gaat meestal over wat niet mag en de grenzen die aan gedrag gesteld worden.
Moraliteit is het geheel aan regels, waarden en houdingen dat gedrag van mensen reguleert.
Hoe gaan we met elkaar om? Er is onderscheid tussen twee soorten moraliteit.
Smalle moraliteit - In hoeverre moeten we rekening houden met de belangen en het
welzijn van anderen? Afhankelijkheid – algemeen belang
Brede moraliteit - Wat maakt een leven een zinvol en gelukkig leven?
Piramide van Maslow
Alleen mensen kunnen moreel of immoreel handelen.
Schulduitsluitingsgronden - Alle gevallen waarin mensen niet verantwoordelijk kunnen
worden gehouden voor hun daden. Bijvoorbeeld overmacht of noodweer.
Moraliteit is normatief; dit bevat de regels hoe gehandeld moet worden in omgang met een
ander.
Let op: opvattingen over goed en kwaad is niet overal ter wereld hetzelfde. Vb. p.13.
Bouwstenen moraliteit
1. Normen
2. Waarden
3. Houdingen
Een waarde is een collectieve (gezamenlijke) overtuiging die door grotere groepen mensen
worden gedragen, bv. fatsoenlijk. Waarden kun je nastreven. Waarden geven aan wat goed,
gewenst en waardevol wordt gevonden. Persoonlijke waarden: gezondheid, geduld,
betrouwbaarheid. Sociale waarden: vrijheid, gelijkheid, solidariteit.
Morele waarden: ‘goed’ of ‘minder goed’. Morele waarden bepalen wie je bent, zoals
eerlijkheid, rechtvaardigheid.
, Objectwaarden bepalen wellicht ook wie je bent, maar niet in termen van ‘goed’ of ‘minder
goed’. Voorbeelden zijn geluk, rijkdom. Objectwaarden zeggen niet wie je bent, maar wat je
hebt (of wilt hebben).
Normen zijn de voorschriften of verplichtingen in regels vastgelegde waarden, bv. ‘Kom je
beloften na’ of ‘spreek de waarheid’. Normen kun je naleven. Normen zijn morele regels en
zijn vaak impliciet; ze zijn niet in een geschreven regel opgenomen. Normen die wel in een
geschreven regel zijn opgenomen: de wet en bedrijfscodes.
Normen en waarden betrekking op handelen, houding geeft manier van handelen aan.
Houding bepaalt gedrag.
Het moreel pluralisme houdt in dat verschillende (tegenstrijdige) normen naast elkaar
bestaan. Vb. p.19.
Moraliteit vs. fatsoen en religie
Rechtsregels, fatsoensregels en religieuze regels schrijven ook gedrag voor net als
moraliteit.
1. Fatsoenregels (etiquette) zijn ‘zwakke’ morele regels. Minder belangrijk dan morele
regels. Bv. tafelmanieren; wachten op je beurt; opstaan voor ouderen.
2. Religie omvat meer dan morele regels. Bv. spijswetten, kledingvoorschriften, speciale
dagen.
Moraliteit en recht
Rechtsregels zijn de juridische vertaling van een morele norm. Ook morele waarden zijn
opgenomen in de wet. Drie kernwaarden ten grondslag aan onze democratie: vrijheid,
gelijkwaardigheid, solidariteit.
Gelijkwaardigheid betekent dat iedere burger in vergelijkbare omstandigheden gelijk
behandeld moet worden.
De belangrijkste functie van het recht is het reguleren van het maatschappelijke leven met
behulp van regels. Morele waarden zijn opgenomen in de wet. De burger weet wat mag en
wat verboden is. Recht en moraliteit zijn met elkaar verweven, maar er zijn ook verschillen.
Het eerste verschil is dat recht zich onderscheidt van morele regels door het feit dat recht
geschreven bronnen heeft, de rechtsbronnen. Ethiek heeft geen geschreven regels.
Tevens kunnen rechtsregels worden afgedwongen. Ten slotte bestaat het recht niet alleen
uit regels waarin de rechten en plichten zijn vastgelegd.
Verschillen tussen recht en moraliteit
1. Recht heeft geschreven bronnen, de rechtsbronnen, de wet en de jurisprudentie.
2. Rechtsregels kunnen worden afgedwongen. Rechter kan gevangenisstraf of boete
opleggen.
3. Rechtsregels zijn ook bedoeld om bevoegdheden aan instanties te verlenen en
procedures vast te stellen.
4. Recht is ingebed in een sociaal systeem, heeft een eigen apparaat (rechtbanken,
politiebureaus, etc.)
Moraliteit en ethiek
Het moreel erfgoed biedt soms geen uitkomst, bijvoorbeeld door:
- Nieuwe ontwikkelingen in de samenleving
- Bij bepaalde problemen zijn normen en waarden met elkaar in strijd, moreel pluralisme
