Mens & Gedrag
Week 1 - Prenatale fase
Samenvatting
Hoofdstuk 1.1, 1.3, 1.4
Ontogenese: ontwikkeling van het specifieke individu; interactie met
de omgeving (moeder) speelt hierbij een belangrijke rol.
Fylogenese: ontwikkeling van de soort; erfelijkheid speelt een
belangrijke rol.
Factoren bij (prenatale) ontwikkeling:
o Groei – de toename van cellen, lengte en gewicht. Sterk erfelijk
bepaald, factoren uit de omgeving hebben een beperkte invloed.
o Rijping – het in staat zijn om nieuwe functies te vervullen. Een
lichamelijk/fysiologisch proces dat min of meer autonoom
verloopt. Beïnvloed door erfelijke factoren: fysieke kenmerken
(omvang schedel, gelaatstrekken) en psychische factoren
(intelligentie). Door echt schadelijke omgevingsfactoren, zoals
overmatig alcoholgebruik en roken, kan dit proces negatief
worden beïnvloed.
o Leren – kan negatieve gevolgen ondervinden door drinken en het
gebruik van drugs. Stoornissen zijn dan geen direct gevolg van
een tekort aan intelligentie, maar hebben te maken met rijping
van het zenuwstelsel.
Menselijke biologische ontwikkeling
o Het begin: conceptie
Bevruchte eicel: zygote
Zygote deelt zich met hoge frequentie in een paar dagen
tot een morule
Na een week zijn er 100-150 cellen, waaruit de placenta,
navelstreng en vliezen ontstaan
o Eerste trimester – embryonale fase
Bevruchte eicel bevat alle componenten voor de
ontwikkeling
Germinale fase – eerste twee weken, waarin celdeling van
zygote en innesteling plaatsvindt
Hierop volgende 6 tot 10 weken – ontwikkeling van
centrale zenuwstelsel, hart, ogen, oren, tanden,
gehemelte, externe genitaliën. Vanaf de derde week van
, de zwangerschap begint het brein zich te vormen ->
achterbrein of hersenstam ontstaat, waarin de kleine
hersenen gaan groeien.
o Tweede trimester
Van derde t/m zevende maand
Foetus begint met bewegingen maken (buigen, strekken,
handen sluiten enz)
De meeste reflexen ontwikkelen zich in deze periode
Eind van de vijfde maand – bijna alle hersencellen zijn
aangemaakt die nodig zijn na de geboorte. Hierna neemt
beweging wat af en worden meer ingewikkelde functies
zoals zintuigen ontwikkeld.
o Derde trimester
Snelle gewichtstoename van foetus, waardoor beweging
steeds moeilijker wordt en een vaste positie (vaak met
hoofd naar beneden) wordt ingenomen.
Bij geboorte vormen hersenen zo'n 12% van
lichaamsgewicht
Externe factoren kunnen onderscheiden: harde muziek met
hoge tonen, licht en donker zien, smaken onderscheiden
(voorkeur voor zoet)
Invloed van gedrag en gezondheid moeder op ongeboren
mens steeds beter te meten
Visies op prenatale bewustzijn
o Mensbeeld: voorstelling van mens als zodanig
o Westerse visies
Leertheoretische/behavioristische visie: de mens is na
geboorte een onbeschreven blad en wordt bepaald door
leerervaringen. Aannemelijk dat de mens voor geboorte al
deels wordt geconditioneerd door prenatale ervaringen.
Biologische visie: interne of erfelijke factoren bepalen de
mens. Niet aannemelijk dat er sprake is van een prenataal
bewustzijn; reacties op factoren zijn onbewust.
Omgevingspsychologische visie: mens wordt bepaald door
de wisselwerking tussen sociale en ruimtelijke/materiële
omgeving; verandering in hartslag zou duiden om lage
vorm van besef of weten.
Cognitivistische visie: informatieverwerking en zelfsturing
zijn bepalend. Bewustzijn wordt aan geheugen gekoppeld;
hiervan is voor de geboorte nog geen sprake.
Psychoanalytische visie: biologische aanleg en
opvoedingservaringen zijn in eerste levensjaren bepalend
, voor persoonlijkheid in ontwikkeling. Sprake van vorm van
besef in baarmoeder; wordt vergeten en opgeslagen in
onbewuste.
Humanistische visie: individuele belevingen, ruimte voor
noodzakelijke zelfontplooiing en eigen
verantwoordelijkheid zijn bepalende factoren.
Bio-ecologische visie: hoe meer een kind in aanraking komt
met invloeden van buiten, hoe meer het zelfbewuste vorm
geeft aan zijn/haar ontwikkeling.
o Ook verschillende visies op bewustzijn: vorm van zelfbewustzijn
(Gazzaniga), verbonden aan geheugen, in relatie tot taal (Vroon),
onstoffelijk (Eccles)
Ontwikkeling van embryo en foetus
o Veiligheid en beslotenheid van baarmoeder lange tijd overschat;
beeld veranderde n.a.v. thalomide-gerelateerde misvormingen
jaren '60.
In NL Softenonkinderen
o Teratogenenfactoren: middelen die van buiten komen en een
schadelijke invloed hebben op prenatale ontwikkeling. Kunnen
leiden tot vertraagde groei of gedrags- en functiestoornissen en
zelfs tot de dood.
Alcohol- en/of drugsgebruik
Zelfs met mate invloed op ontwikkeling
Bij drugsverslaving geeft moeder via baarmoeder in
60-90% van de gevallen heroïne en methadon door,
kind wordt dan met onthoudingsverschijnselen
geboren
Alcoholverslaving – kenmerken bij kind: ogen die wijd
uiteen staan, geestelijke groeiachterstand, te kleine
hersenen.
Medicijngebruik
Bijv. Softenon of Diëthylstilbestrol (DES)
Verschillende risico's: misvormingen in ontwikkeling
kind, moeilijker zwanger worden of verhoogde kans
op miskraam, te vroeg geboren of premature baby
en baarmoederhalskanker.
Ondervoeding
Invloed op ontwikkeling hersenen (corpus
callosum/hersenbalk, verbinding tussen
hersenhelften).
Chemicaliën en stralingsgevaar
Nog niet geheel duidelijk welke invloed dit heeft
, Bij zeer hoge concentraties lood en pcb's incidenteel
vergiftiging
Radioactieve straling bereikt foetus rechtstreeks; kan
zelfs in geringe hoeveelheid al afwijkingen
veroorzaken.
Ongelukken
Deels opgevangen door vruchtwater, maar kan ook
leiden tot vroeggeboorte of beschadiging van foetus.
Te kleine placenta
Verminderde toevoer van zuurstof en
voedingsstoffen, nadelig voor ontwikkeling foetus.
Infectieziekten
Op zich onschuldige ziekte van aanstaande moeder
leidt in eerste maand in 50% van de gevallen tot
afwijkingen bij de geboorte
Zeer gevaarlijke ziektes: aids (95% van besmette
baby's overlijdt voor derde levensjaar) en syfilis
(geestelijke achterstand, blindheid, doofheid).
Psychische ziekten
Aannemelijk dat ook dit effect hebt op ongeboren
mens
Bijv erfelijk bepaalde ziektes en factoren als stress,
angst of depressies
Zware stress
Leidt tot verhoogde adrenalineproductie bij moeder
Baby's bewegen meer in hun slaap, perioden van
diepe slaap zijn korter
Indirect effect: verhoogde inname van nicotine,
medicijngebruik en/of alcohol
Leeftijd aanstaande moeder
Biologisch beschouwd ideale leeftijd tussen 20 en 35
Jonger dan 17: verhoogd risico op vroeggeboortes en
twee keer zo grote kans op doodgeboren kind
Oudere moeders: risico op te vroeg geboren kind en
lichtverhoogde kans op psychische problemen
(schizofrenie, manische depressiviteit) en
chromosoomafwijkingen.
Leeftijd vader
Invloed op psychische ontwikkeling (risico op
schizofrenie, manische depressiviteit of
autismespectrumstoornis)
