Recht
Week 1 – Samenvatting H1 en H2
Hoofdstuk 1 – Recht en regels
- Waarom is er recht?
o Doelmatige ordening in samenleving
o Rechten en plichten vastleggen
Spelregels voor gedragingen tussen individuen en handelen overheid
o Normen en waarden omzetten in rechtsregels
o Sturing gedrag
- Vindplaatsen van het recht
o Wet- en regelgeving
Wetten = rechtsregels vastgesteld door overheid
Staten-Generaal = Eerste en Tweede Kamer
Regering = koning + ministers
Koninklijk Besluit (KB): regeling waarbij de Staten-Generaal niet
betrokken is, afkomstig van regering
KB waarin regels staan: Algemene Maatregel van Bestuur
Verordening: regeling van Provinciale Staten of gemeenteraad
Ministeriële regeling: regeling afkomstig van een minister
Gemeenschapsverordeningen/-richtlijnen: afkomstig van Europese Unie
o Jurisprudentie
Ook wel 'rechtersrecht' genoemd
Vonnis, uitspraak of arrest
Uitspraak van de Hoge Raad = arrest
Rechter vult aan waar de wet niet duidelijk (genoeg) is
o Gewoonte
Regels van gewoonterecht komen weinig voor
Niet opgetekend, maar ontstaan door het gebruik in algemene kring
Niet geldig als het in strijd is met het recht
o Verdragen
= Afspraken tussen twee of meer staten die op schrift zijn gesteld en die
gelden in de staten die partij zijn bij het verdrag
Ratificatie nodig (zich ermee akkoord verklaren)
Vaak directe werking: iedereen kan zich er direct op beroepen, ook
zonder opname in wetten of lagere regelgeving
- Aard van de regels
o Dwingend recht: hiervan mag niet worden afgeweken
'Moet', 'is verplicht', 'is nietig' (nietig: voorwaarde/beding bestaat niet)
, o Semi-dwingend recht: partijen hebben de mogelijkheid zelf dingen nader te
regelen
o Aanvullend recht: regels die alleen gelden als specifieke afspraken ontbreken
o Semi-dwingend en aanvullend recht komen vooral voor in het
overeenkomstenrecht, waarbij de partijen de inhoud grotendeels zelf bepalen
- Rangorde regelingen
o Rechtskracht is afhankelijk van het orgaan waarvan de regelgeving afkomstig is
o Verdragen – Gemeenschapsverordeningen en –richtlijnen – Grondwet – Overige
wetten – Algemene maatregelen van bestuur - Ministeriële regelingen en
richtlijnen – Provinciale verordeningen – Gemeentelijke verordeningen
o Bij strijd tussen hogere en lagere regelgeving wordt de lagere regelgeving buiten
toepassing gelaten
- Objectief en subjectief recht
o Objectief recht: alle geldende regels, dus alle rechten en plichten die in de
rechtsbronnen zijn vastgelegd
o Subjectief recht: een persoonlijk recht; een objectief recht dat specifiek wordt
toegekend aan een individu
Ook subjectieve plichten, zoals het betalen van een boete of het leveren
van het product in een koopovereenkomst
- Grondrechten
o Grondrechten = de meest elementaire en onvervreemdbare rechten van een
individu, die zowel door de overheid als door anderen gerespecteerd moeten
worden
o Klassieke grondrechten: de overheid mag hierop geen inbreuk maken, tenzij de
wet die mogelijkheid/bevoegdheid verleent. Wettelijke grond nodig.
Bijvoorbeeld: art. 1 GW – recht op gelijke behandeling; art. 7 GW – recht
op vrijheid van meningsuiting; art. 17 GW – recht op toegang tot de
rechter
o Sociale grondrechten: geen expliciete rechten, maar een soort opdracht voor de
overheid om ervoor te zorgen dat er wordt voorzien in bepaalde behoeften
Bijvoorbeeld: art. 22 GW – recht op gezondheidszorg; art. 20 GW – recht
op welvaart
Politieke middelen, zoals acties en beïnvloeding van Kamerleden, om
naleving te bewerkstelligen
- Recht en de praktijk van zorg- en welzijnswerk
o Het recht vormt het kader waarbinnen hulp- en dienstverlening plaatsvindt
Juridische verhouding tussen hulp- en dienstverlener en zijn cliënt,
inhoud van verantwoordelijkheden en verplichtingen regelen
o Het recht bepaalt juridische (on)mogelijkheden van de cliënt
Steeds meer verantwoordelijkheid voor burgers, steeds meer
noodzakelijk om voor eigen belang op te komen
o Toenemende juridisering
Steeds meer regels, steeds meer zwart op wit gezet
, Hierdoor steeds vaker naar juridische middelen moeten grijpen
Oplossen van een probleem kost veel tijd, kennis van zaken en
doorzettingsvermogen en is voor burgers steeds lastiger
o Social Workers zijn geen juristen, maar kunnen wel ondersteunen en moeten
daarom op de hoogte zijn van het wettelijk kader, de rechten en plichten van
een cliënt en de wettelijke taken en bevoegdheden van betrokken instanties
Hoofdstuk 2 – Indeling van het recht
Publiekrecht en privaatrecht
- Publiekrecht: verticale verhouding tussen machtige overheid en ondergeschikte burger;
onder te verdelen in:
o Staatsrecht: omschrijven van overheidsorganen en hun bevoegdheden, regelen
hoe wetgeving tot stand komt
o Bestuursrecht: regels voor organen van de overheid en andere organen die met
openbaar gezag zijn bekleed (bestuursorganen), voor het gebruik van hun
bevoegdheden.
Voorbeelden van bestuursorganen: DUO, IND, UWV
Beschikking: besluit waarin in individuele gevallen een recht wordt
verleend (of niet) of een plicht wordt opgelegd
Algemene beginselen van behoorlijk bestuur (abbb), vastgelegd in
Algemene Wet Bestuursrecht (AWB):
Zorgvuldigheidsbeginsel – besluit zorgvuldig voorbereiden en
betrokken belangen zorgvuldig afwegen
Rechtszekerheidsbeginsel – burgers moeten erop kunnen
vertrouwen dat hun rechten en plichten niet zomaar veranderen
Gelijkheidsbeginsel – in gelijke gevallen zoveel mogelijk gelijk
behandelen (maar niet alle gelijk lijkende zaken zijn gelijk)
Verbod van misbruik van bevoegdheid – bevoegdheid niet voor
een ander doel gebruiken dan waarvoor deze gegeven is
Motiveringsbeginsel – aangeven wat de reden van een besluit is
en hoe het bestuursorgaan hiertoe is gekomen
AWB bevat ook regels voor rechtsbescherming van de burger tegen de
overheid, zoals mogelijkheden voor bezwaar en beroep, en de toegang
tot de Nationale ombudsman.
o Strafrecht: strafbaar gestelde gedragingen, bijbehorende mogelijke straffen en
regels voor de manier waarop daders berecht worden
(Medisch) tuchtrecht: bepaalde gedragingen afdwingen binnen een
bepaalde beroepsgroep
- Privaatrecht
o Ook wel 'burgerlijk recht' of 'civiel recht'
Maar: privaatrechtelijke of civielrechtelijke geschillen; civiele of
burgerlijke zaken; burgerlijke of civiele rechter
o Horizontale betrekking op (rechts)personen onderling
, Persoon: iemand van vlees en bloed
Rechtspersoon: organisaties die (net als personen) rechten en plichten
hebben en zo zelfstandig kunnen deelnemen aan het rechtsverkeer
Gemeente heeft op basis van art. 2:1 lid 1 BW
rechtspersoonlijkheid
- Functionele rechtsgebieden
o Bepaalde onderwerpen, zoals werk, huur, jeugd, gezondheid, sociale zekerheid,
vreemdelingen, waar regels over zijn vastgelegd in wetten
o Personen- en familierecht en arbeidsrecht vooral privaatrecht
o Socialezekerheidsrecht en vreemdelingenrecht vooral publiekrecht
o Gezondheidsrecht en jeugdrecht mix van beide
Materieel recht en formeel recht
- Materieel: de inhoud van rechten en plichten
- Formeel: de wijze waarop mensen hun recht kunnen halen en de manier waarop het
recht kan worden gehandhaafd
- Beginselen van het procesrecht
o Geschillenbeslechting in twee instanties:
Een geschil kan altijd op verzoek een tweede keer inhoudelijk worden
beoordeeld door een andere rechter
(Arrondissements-)rechtbanken, (gerechts-)hof, Hoge Raad
Aparte beroepsinstanties voor bestuursrechtelijke geschillen: Centrale
Raad van Beroep (CRvB), Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van
State (ABRS)
o Absolute en relatieve competentie
Absolute competentie: welk soort rechter is bevoegd om over het geschil
te oordelen? In eerste aanleg – rechtbank voor privaatrechtelijke en
strafrechtelijke geschillen, specifieke bestuursrechtelijke geschillen;
kantonrechter voor vorderingen tot €25.000 en huur- en
arbeidsgeschillen. In tweede aanleg – Gerechtshof voor civiele zaken en
strafzaken; ABRS voor bestuursrecht. Cassatie – Hoge Raad
Relatieve competentie: aan welke rechtbank, welk gerechtshof of welke
bestuursrechtelijke beroepsinstantie moet de zaak worden voorgelegd?
o Procederen met of zonder advocaat
Procesvertegenwoordiging niet verplicht bij kantonrechter of
bestuursrechter, ook niet bij strafzaken maar niet verstandig dus een
raadsman of –vrouw wordt toegewezen
Verplichte procesvertegenwoordiging bij geschillen boven €25.000 (tenzij
arbeids- of huurgeschillen), personen- en familierecht, civiele zaken in
hoger beroep en cassatie. Doel: eerlijker en efficiënter proces
o Openbaarheid van de terechtzitting en uitspraak
Art. 121 GW: terechtzittingen zijn openbaar, tenzij he privébelang van
betrokkenen zwaar weegt. Uitspraken altijd openbaar, al dan niet met
weglating van namen en woonplaatsen.
