5: De celdeling en bepaling van het
geslacht
Hoe wordt de code doorgegeven?
Inleiding
1 zygote à duizenden miljarden cellen
Onderhoud van het lichaam: vervanging afgestorven
Nageslacht: apart soort celdelingen
Lesdoelen
• Benoemt de verschillende stappen in het replicatieproces en legt deze uit
• Kent de verschillende fasen van de celcyclus
• Bespreekt de processen mitose en meiose
• Begrijpt de mechanismen voor geslachtsbepaling bij de bevruchting
Mitose en meiose
Twee soorten celdelingen:
1. Gewone celdeling of mitose: uit 1 cel ontstaan 2 dochtercellen, met identieke
ergelijke samenstelling aan oorspronkelijke cel. Deling zorgt voor ontwikkeling
embryo, voor groei organisme en voor vervangen afgestorven cellen
2. Reductiedeling of meiose: vorming voortplantingscellen of gameten. Bestaat uit 2
opeenvolgende delingen. Resulterende cellen bevatten ieder de helft van totale
hoeveelheid erfelijk materiaal. Bij bevruchting zullen 2 van die cellen versmelten met
vorming van zygote die weer zelfde hoeveelheid DNA heeft als normale lichaamscel.
55
,De celcyclus
Celcyclus = totale levensduur van individuele cel. Begint met ontstaan van nieuwe
lichaamscel en eindigt met haar eigen delingsacitiviteit.
4 fasen:
1. G1 of eerste groeifase
2. S of synthese
3. G2 tweede groeifase
4. M voor mitose of meiose
Tussen twee delingen: interfase
Niet delende cellenblijven in de werkingsfase = G0
Opeenvolging ∆ fasen verloopt volgens strikte regels en w gecontroleerd door ∆ genen/EW
die zelf w geactiveerd door specifieke EW. Deze EW kunnen door invloeden buitenaf
aangezet worden (zoals groeihormonen of toestand omringende weefsel).
Soms loopt het fout en vernietigt cel zichzelf maar soms kan het aanleiding geven tot
ontstaan van (kwaadaardige) tumor
G1: de eigenlijke werkingsfase van de cel
G van ‘gap’: interval tss 2 belangrijke fasen
Actieve werkingsfase
Chromosomen ontrollen tot chromatidedraden
Selectief gebruik vd erfelijke informatie: aanmaak nodige EW
Variabele duur
Cellen die niet meer delen: G0
Levercellen, botcellen: delen wanneer door slijtage of beschadiging verloren zijn gegaan
Zenuwcellen: G0 vanaf geboorte
Lymfocyten: G0 stopt wanneer ze door antigeenpresentatie geactiveerd worden
56
,S: synthese van nieuw DNA
Voorbereiding op de eigenlijke celdeling
Verdubbeling van DNA in de celkern = replicatie
Duur 6-8u
Replicatie
Semi-conservatief: nieuw DNA bestaat uit 1 nieuwe en 1 oude streng
Synthese: 5’ à 3’ (DNA polymerase loopt in 3’-5’ richting langs template)
Continu in de ene streng, discontinu in de andere: Okazaki fragmenten
RNA primer, helicase, primase, DNA gyrase, DNA polymerasen, DNA ligase
Replicatie 1
Ontwinden strengen: DNA-gyrase of DNA topoisomerase (DNA op regelmatige afstanden
geknipt)
H-bruggen moeten verbroken worden
In A-T rijke gebieden à Helicase: verbreekt H-bruggen tss complementaire nt van DNA-
duplex
Hier: ‘orgin of replication’
Replicatievork
57
, Replicatie 2
Primase: trekt RNA nucleotiden aan. Zet ze aan elkaar
Replicatie 3
Elongatie
Verschillend voor 5’-3’ streng en 3’-5’ streng:
• Leading strand: continu
• Lagging strand: discontinu à Okazaki fragmenten
DNA primase zet korte RNA-primers, die complementair zijn aan de DNA-streng, op
regelmatige afstanden van elkaar op de lagging streng. Voor de leading streng is er maar één
RNA-primer nodig. Naarmate vork opengaat, vordert de leading strand verder.
De RNA primers aan de lagging streng kunnen maar stapsgewijs worden aangehecht. Deze
RNA-primers kunnen verlengd worden door DNA-polymerase, tot de volgend RNA-primer
wordt bereikt. Zo ontstaan de Okazaki fragmenten.
Prokaryoten:
DNA polymerase I: gaps tussen primers invullen bij de lagging streng
DNA polymerase II: DNA herstel
DNA polymerase III: belangrijkste polymerase bij de DNA replicatie (polymerisatie in de
leading streng)
Zoogdieren:
a: bestaat uit 4 subeenheden, waarvan er 2 het RNA primase vormen, de andere 2
subeenheden vormen het gyrase/topoisomerase.
Zodra het primase de RNA-primer heeft gemaakt, start pol a de replicatie door de primer
met ongeveer 20 nt te verlengen. Na 20 nt wordt de synthese van de lagging streng
overgenomen door e en door d voor de leading streng.
b: DNA herstel
d: synthese van de leading streng.
e: DNA herstel + synthese van de lagging streng
g: replicatie mitochondriaal DNA
58
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lauradries1. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
