SV – Mens & maatschappij – CLL1.4A – colleges
HC1: Preventie en determinanten van gezondheid
Wat is gezondheid?
definitie van gezond WHO: a dynamic state of complete physical, social en mental wellbeing and not merely the abscence
of disease or infirmity → dus ideale gezondheid (op alle aspecten gezond)
bijzonder aan definitie WHO: naast medische aspect van gezondheid worden ook biologische, psychologische en sociale
aspecten betrokken binnen de definitie. Daarnaast gaat het er om hoe je omgaat met je
gezondheid en hoe je zorgt dat je gezond blijft, maar ook hoe je omgaat met
gezondheidsproblemen.
► op verschillende niveaus wordt gekeken hoe we men zo gezond mogelijk kunnen laten leven (VB: individueel niveau,
beleidsmatig niveau van landen, binnen gemeentes of op werkvloer)
Visies op gezondheid
continuüm: tussenstadia tussen optimaal
gezond (10) en ziek (0)
►ziekte-gezondheid continuüm kan
fluctueren (VB: tijdens tentamens sport je
minder en eet je ongezonder, dan ben je
‘neutraal’. Normaal beweeg je regelmatig en
eet je verantwoord, dan ben je ‘gezond’.)
LET OP: je kunt medicatie slikken om aandoening onder controle te houden. Hierdoor voldoe je niet aan WHO-definitie , terwijl
men zich gezond voelt en geen functiebeperkingen heeft.
wanneer sprake van polyfarmacie: 5 of meer medicaties
Positieve gezondheid
definitie positieve gezondheid: benadering binnen gezondheidszorg die NIET ziekte, maar betekenisvol leven centraal stelt
○ ‘hoe ga je om met gezondheidsuitdagingen in het leven?’ → problemen op fysiek, psychisch, sociaal gebied
gezondheid is bij positieve gezondheid: dynamisch aanpassing (bij gezondheidsproblemen) en eigen regie nemen
← zes pijlers voor positieve gezondheid:
1. lichaamsfuncties: medische feiten en waarnemingen, fysiek functioneren,
klachten en pijn & energie
2. mentaal welbevinden: cognitief functioneren, emotionele toestand,
eigenwaarde/zelfrespect, gevoel controle te hebben,
zelfmanagement en eigen regie & veerkracht
3. spirituele/existentiële dimensie (zingeving): zingeving, doelen/idealen nastreven,
toekomstperspectief & acceptatie
4. kwaliteit van leven: welbevinden, geluk beleven, genieten, ervaren gezondheid,
lekker in je vel zitten, levenslust & balans
5. sociaal-maatschappelijk participeren: sociale communicatieve vaardigheden,
betekenisvolle relaties, sociale
contacten, geaccepteerd worden,
maatschappelijke betrokkenheid &
betekenisvol werk
6. dagelijks functioneren: basis ADL, instrumentele ADL, werkvermogen & health
literacy
1
,► patiënten vinden sociaal-maatschappelijk participeren en dagelijks functioneren belangrijk, ondanks ziekte mee kunnen
doen in maatschappij
►zes pijlers belangrijk bij de determinanten die gezondheid beïnvloeden, maar ook bij het bevorderen van gezondheid (prev.)
Ervaren gezondheid
beleving van gezondheid hangt samen met objectieve gezondheid objectieve gezondheid (gezondheid beoordeeld door
professionals) → beleving van patiënt geeft goede inschatting van gezondheid
ervaren gezondheid:
• beleving van gezondheid hangt samen met objectieve gezondheid (=gezondheid beoordeeld door professionals)
• beleving van gezondheid is gezondheidsindicator die kwaliteit van leven in brede zin weergeeft (cijfer wat je geeft aan
je leven; hoe voel je je mentaal? hoe goed vind je het leven gaan? hoe voel je je qua lichamelijke gezondheid?)
○ 79,3% ervaart gezondheid als (zeer) goed
○ 95% van kinderen/jongeren ervaart gezondheid als (zeer) goed → zij kunnen vaak alles doen wat ze willen
○ 59% van 75+ ervaart gezondheid als (zeer) goed → hoe ouder = minder goede ervaren gezondheid
○ lage SES i.c.m. moeite met gezondheidsvaardigheden = minder goede ervaren gezondheid
Determinanten van (mond)gezondheid
determinanten: factoren die gezondheid van mensen/groepen beïnvloeden (via zes pijlers van positieve gezondheid)
soorten determinanten:
1. endogeen: intern milieu (human biology) → persoonsgebonden
2. leefstijl & gezond gedrag (lifestyle)
3. exogeen: fysieke en maatschappelijke omgeving
4. medische zorg & preventie
endogene determinant: intern milieu (human biology)
soort invloeden op gezondheid fysiologische en psychische
onderverdeling genetisch & verworven
• genetisch genetische/erfelijke eigenschappen die gezondheid beïnvloeden
○ genetische afwijkingen → amelogenese (onderontwikkeld glazuur)
○ genetische aanleg → hoge prevalentie borstkanker bij families
○ multifactoriële problemen
• verworven verworven eigenschappen & risicofactoren t.a.v. gezondheid
○ psychische ongezondheid (VB: moeilijk omstandigheden → depressie)
○ ongezonde leefstijl → overgewicht/obesitas & hoog cholesterol
○ wisselende glucose spiegel → vergrote kans diabetes
○ bepaalde factoren → versnelde veroudering
○ afwijkingen in immuunsysteem
►vaak een combinatie waardoor verworven endogene determinanten ontstaan (kan ook
combinatie zijn met genetische component)
VB diabetes type II: ontwikkeling van diabetes gebeurd door eventuele genetische componenten, maar
voornamelijk ongezonde leefstijl.
VB invloed veroudering op genetische aanleg (hoe sterk is het gebit), hoe onderhoud je het gebit?, wat voor voeding
mondgezondheid: eet/at je? Heb je altijd toegang tot de mondzorg gehad?
leefstijl & gezondheidsgedrag – determinant
soort invloeden op bepaalde gedragingen die positieve/negatieve invloed hebben op gezondheid; intenties én werkelijk
gezondheid gedrag → dit kan het opvolgen van een behandeling beïnvloeden
VB diabetespatiënt: advies om naar diëtist te gaan, maar doet dit niet → invloed op gezondheid
oplossing: gedragsverandering stimuleren om gezondheid te verbeteren
hoe verander je op individueel niveau kun je gedrag verandering ondersteunen met aanpassingen in fysieke en
gedrag: maatschappelijke omgeving → hierdoor maak je het mensen makkelijker
VB: betaalbare sportfaciliteiten in de buurt → persoon gaat sneller sporten (dus gaat gezonder gedrag
uitoefenen)
betaalbare markt met gezonde producten → persoon gaat voeding sneller aanpassen
2
, leefstijl & gezondheidsgedrag – determinant (vervolg)
gedragingen die • gezondheidsvaardigheden; kennis van gezondheid gedrag en dit kunnen toepassen
relatie hebben met • voedingsgedrag en gezondheidsproblemen
gezondheid: • alcohol- en drugsgebruik
• roken
• beweging
►dit zijn leefstijl determinanten die op een positieve/negatieve manier bijdragen aan gezondheid van
patiënt
orale pathologie • voedingsgedrag (veel suiker → cariës)
t.g.v. (on)gezond • mondhygiëne (slechte mondhygiëne → veel plaque → cariës/gingivitis)
gedrag. Voorbeelden • parafuncties
van dit gedrag: • roken/alcohol
• psychische stoornissen (hogere kans op knarsen / verwaarlozen gebit door andere zorgen / medicatie
tegen psychische stoornissen → droge mond)
• angst voor MHG (door angst ga je pas later hulp zoeken → meer kans op gebitsproblemen)
exogene determinant
onderscheid in: fysiek & maatschappelijk
• fysieke omgeving invloed van fysieke omgeving op gezondheid
VB: bodem, water, lucht, klimaat & organismen
• fysische factoren: fijnstof, verkeersgeluid, straling & inrichting omgeving
• chemische factoren: dioxinen, pcb’s, smog & stank
• biotische factoren: levende organismen of resten daarvan (MO in water, huisstofmijt, schimmel,
virussen en bacteriën
+ positieve fysieke omgeving: fluoride in drinkwater → vermindert cariës
• maatschappelijk invloed van maatschappij op gezondheid
omgeving • werk → positieve/negatieve invloed op gezondheid
○ psychische belasting, werkdruk, gebrek aan autonomie → gevolg: psychische
aandoeningen of aandoeningen van houding en bewegingsapparaat
• school → positieve invloed op gezondheid (verantwoordelijkheid bevorderen en beschermen
gezondheid)
○ gezondheidsproblemen → slechtere resultaten/minder onderwijsjaren/vaker
schoolverlaten → grotere kans op werkloosheid/grotere kans op baan met slechte
werkomstandigheden → groter risico op gezondheidsproblemen
○ hoe hogere opleiding je afmaakt → hoe meer kans op een uitdagende baan → beter
inkomen → gezondere leefstijl → minder risico op problemen
• sociale relaties en omgeving
○ eenzaamheid of geen sociale steun → invloed op psychische en lichamelijke gezondheid
gezondheidsverschillen: 1. verschillen in fysieke omgeving en psychosociale factoren
2. SES: hoger opgeleiden vs. lager opgeleiden
○ lager opgeleiden → combinatie van ongunstige leefstijlfactoren, weten weg in zorg niet,
minder gezondheidsvaardigheden
►verschil in leefstijl: roken, alcohol, te weinig groente/fruit, teveel verzadigd vet
& te weinig beweging
►MAAR: hoger opgeleiden drinken vaker alcohol
invloed van SES op: • gezondheid & levensverwachting → hoe hoger opleiding = hoe hoger levensverwachting
○ verschil levensverwachting 7 jaar en 14 jaar in goede gezondheid (hangt ook samen met
woonomgeving)
• psychische problemen
• ongezondere leefstijl
►oorzaken lage SES en dus kortere levensverwachting, psychische problemen en ongezondere
leefstijl → opleiding, inkomen & arbeidsomstandigheden
VB invloed 1. mensen met hogere SES bezoeken vaker TA & MHG (88% vs. 71%)
maatschappelijke omgeving 2. uitstel TA-bezoek kan gebitsproblemen verergeren (22% van de laag opgeleiden vermeed TA)
op MZK: 3. kinderen gaan te laat naar TA: hogere cariësprevalentie → ernstigere behandelingen → angst
3
, Determinanten in Health concept van Lalonde
health concept van Lalonde: stelt gezondheid en het oplossen van het
gezondheidsprobleem centraal (en ook hoe je mensen
zo gezond mogelijk kunt houden) → verschillende
determinanten hebben invloed op de gezondheid of
het gezondheidsprobleem
je weet het gezondheidsprobleem en de determinanten die dit probleem
beïnvloeden, dan kun je kijken naar oplossingen → je kijkt naar: ‘welke determinant
moet ik inzetten om het probleem op te lossen?’
VB: • in spelen op extern milieu (fysieke omgeving) → vervuilende fabriek in buurt
van woonwijk moet sluiten i.v.m. fijnstof die invloed hebben op gezondheid
• in spelen op medische zorg & preventie → gezondheidszorg verbeteren
Determinanten in model van de Volksgezondheid
beleid: daarmee kun je determinanten beïnvloeden,
maar ook anders; veel vervuilende locaties, dan
moet daar het beleid op aangepast worden
VB externe ontwikkelingen: corona
VB preventie & zorg: tijdens corona pieken van ZHK-
opnames met name patiënten
met onderliggende problemen
► model van Volksgezondheid gericht op
gezondheidstoestand van mensen/groepen en helpt om
problemen op te lossen
4
