College aantekeningen
College aantekeningen Rechtsfilosofie (RGBUSBR016)
- Instelling
- Universiteit Utrecht (UU)
Alles wat je moet weten van de hoorcolleges voor het tentamen rechtsfilosofie. Uitgebreide uitwerking van de leerdoelen.
[Meer zien]Voorbeeld 6 van de 24 pagina's
Voorbeeld 6 van de 24 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Verkoper
Volgen
Voorbeeld van de inhoud
RGBUSBR016 2022/2023Rechtsfilosofie - Hoorcolleges
1
,RGBUSBR016 2022/2023
Week 1 - De juridische erkenning van mensenrechten
- T. Mertens, Mens & mensenrechten: basisboek rechtsfilosofie, Amsterdam: Boom 2012, p.
23-38.
- J. Tasioulas, ‘Are human rights anything more than legal conventions?’,
https://aeon.co/ideas/are-human-rights-anything-more-than-legal-conventions
Aan het einde van het hoorcollege ben je in staat om…
Uit te leggen wat rechtsfilosofie is.
Een onderscheid te maken tussen de legaliteit en legitimiteit van mensenrechten.
Uit te leggen hoe het rechtspositivisme en het natuurrecht mensenrechten conceptualiseren.
Wat is rechtsfilosofie?
Extern perspectief: niet perspectief van jurist, maar van filosoof of theoreticus.
Kritische reflectie op het recht
Beargumenteerde standpunten
Geen definitieve antwoorden op filosofische vragen
o Voorbeeld Immanuel Kant (1724-1804)
Wat kan ik weten?
Wat moet ik doen?
Wat mag ik hopen?
Wat is de mens?
Vragen waar je eindeloos op door kunt discussiëren
Voorbeeld: rechtvaardiging van straffen?
o ‘Iemand heeft straf verdiend’ -> vergeldingsleer
o ‘Straf werkt preventief’ -> preventieleer
Rechtsfilosofie en mensenrechten
Legaliteit: mensenrechten als juridische rechten
Legitimiteit: rechtvaardiging van mensenrechten
Mensenrechten zijn juridisch en moreel
Tasioulas: ‘‘wat zijn mensenrechten’’
o Verankerd in nationaal en internationaal recht -> legaliteit
o Mensenrechten als uitdrukking van morele beginselen -> legitimiteit
De juridische erkenning van mensenrechten
Eeuwenoud debat: ‘wat is recht’
o Voorbeeld: Antigone van Sophocles
o Voorbeeld: muurschutters DDR
Rechtspositivisme
Recht als sociaal feit
Recht is datgene wat feitelijk wordt erkend als recht binnen een samenleving
John Austin: bevelen door een soeverein die gewoonlijk wordt gehoorzaamd
H.L.A. Hart: system van regels die door rechtsautoriteiten wordt gevolgd.
2
,RGBUSBR016 2022/2023
Natuurrecht
Recht als moreel feit
Recht is een uitvloeisel van onze moraal
Augustinus: een onrechtvaardige wet is geen wet
Lon Fuller: de interne moraal van het recht – morele eisen zitten in het recht zelf
Week 2 – De historische wortels van mensenrechten
3
,RGBUSBR016 2022/2023
- T. Mertens, Mens & mensenrechten: basisboek rechtsfilosofie, Amsterdam: Boom 2012, p.
88-108.
- L. Hunt, Inventing Human Rights: A History, New York: W. W. Norton 2007, p. 176-214.
Aan het einde van het hoorcollege ben je in staat om…
Uit te leggen hoe mensenrechten verband houden met de verlichting.
Uiteen te zetten welke rol mensenrechten spelen in het sociaal contractsdenken.
De door Hunt beschreven paradox van mensenrechten uit te leggen.
Terugblik
Wat is rechtsfilosofie? Vragen stellen over recht waar positief recht niet nodig is om vragen
te beantwoorden. Verschillende antwoorden.
1. Recht en filosofie
Legaliteit (juridische dimensie van mensenrechten) en legitimiteit (acceptatie of morele
rechtvaardiging van mensenrechten): mensenrechten als juridische rechten die terug te
vinden zijn in grondwet of verdragen zoals UVRM.
Tasioulas over deze twee dimensies
De juridische erkenning van mensenrechten
Rechtspositivisme versus natuurrecht
Paragrafen Hart:
1. Positioneert zich in het rechtspositivisme
2. Regelkarakter van het recht (1e kritiekpunt)
3. Core/penumbra van betekenis (2e kritiekpunt)
4. Geldigheid/gehoorzaamheid (3e kritiekpunt)
5. Minimale morele inhoud
6. Zijn morele uitspraken juist/onjuist
Fuller:
o Paragraaf 4: interne moraal (‘order’: intern aan rechtsorde, moraal zit in rechtsorde
versus externe moraal (‘good order’)
Zie ook hoorcollege week 3: rechtvaardigingen van mensenrechten -> moreel fundament
vinden voor mensenrechten (legitimiteitskwestie)
Mensenrechten in historisch perspectief
1948: UVRM, overal mensenrechten. Nieuwe ontwikkeling na Tweede Wereldoorlog. Toch is
filosofische idee hiervan heel oud:
o 1789: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger – eerste
verwezenlijking in Europa, ieder individu fundamentele rechten die niet afgenomen
mogen worden. Rechten die ingezet kunnen worden tegen de staat.
o 1776: Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring – fundamentele rechten voor
iedereen die niet afgenomen mogen worden, eerste verwezenlijking filosofische idee
o 1762: Rousseau (Du contract social) – eerste expliciete filosofische idee van
verwijzing naar mensenrechten
o 1689: Locke (Two treatises of government)
Kenmerken:
o Inherent aan het mens-zijn (natural): dit rechtvaardigt fundamentele rechten
o Behoren toe aan alle mensen (equality): gelijkheidsidee op papier
o Overal geldig (universal)
Vragen hoorcollege
4
,RGBUSBR016 2022/2023
Wanneer werd censuskiesrecht ingevoerd? 1848
o Bij de Grondwetsherziening van 1848 werden directe verkiezingen ingevoerd.
Voortaan werden de leden van de Tweede Kamer (en ook van Provinciale Staten
en de gemeenteraden) rechtstreeks door de burgers gekozen. Niet ieder kreeg
echter het kiesrecht. Alleen mannen van boven de 23 jaar die voor een bepaald
bedrag in de directe belastingen werden aangeslagen, kregen het stemrecht. Dit
heet censuskiesrecht. Zij moesten verder in het bezit zijn van burgerlijke en
burgerschapsrechten, waardoor bijvoorbeeld ongehuwde mannen jonger dan 25
jaar veelal geen stemrecht hadden.
Wanneer werd attributief kiesrecht ingevoerd? 1887
o In 1883 werd een Staatscommissie ingesteld die herziening van de Grondwet
moest voorbereiden. Dit zou uiteindelijk in 1887 leiden tot opneming in de
Grondwet van het zogenaamde caoutchouc-artikel. Dit grondwetsartikel hield in
dat het kiesrecht werd verleend op grond van kentekenen van geschiktheid en
maatschappelijke welstand. Behalve het betalen van belasting konden dat ook
andere zaken zijn, zoals bijvoorbeeld het betalen van huur. Dit heet ook
wel attributief kiesrecht.
Wanneer werd het passief kiesrecht voor vrouwen ingevoerd? 1917
o Verkiesbaar stellen
Wanneer werd het actief kiesrecht voor vrouwen ingevoerd? 1919
Filosofisch gelul over verwezenlijking van kiesrecht in de praktijk, is en
blijft een strijd.
Van oudheid naar 1948 (UVRM) (MERTENS)
Oudheid: Christendom, Plato, Stoa -> geen mensenrechten
o Christendom: menselijke waardigheid -> van belang in het rijk van Christus
o Plato: geen menselijke waardigheid -> hiërarchische samenleving
Ongelijkheid
o Stoa: menselijke waardigheid -> individueel niveau
Middeleeuwen: rechten toegekend door de vorst binnen de feodale samenleving -> nog geen
mensenrechten zoals wij die kennen
o Magna Charta (1215)
o ‘To no one will we sell, to no one will we deny or delay right or justice.’
Oorsprong ligt volgens Mertens in 17e en 18e eeuw: de verlichting
o Emancipatie van de mens
o Sociaal contractsdenken: waarom hebben we een staat en wat moet deze staat doen
voor ons? En andersom. Gaat hand in hand met mensenrechten (LOCKE)
o Staat en de legitimiteit van de staat: idee feodale samenleving ter discussie, waarom
overheid/staat en wat zou deze voor ons moeten doen? -> sociaal contractsdenken
Sociaal contract als denkexperiment: waarom is dat zoals het er is? Hoe ziet situatie eruit
waarin wij als mensen leven zonder staat?
o Natuurtoestand: situatie waarin we leven zonder overheid en wetgeving.
Thomas Hobbes: heel pessimistisch over natuurtoestand, dan is het een
zooitje en oorlog van allen tegen allen.
John Locke: stuk positiever
Denkers zien aanleiding in natuurtoestand om toe te werken naar afspraak
o Maatschappelijk verdrag: de afspraak waarin overheid zaken regelt. Structuur van
experiment is hetzelfde. Er is een natuurtoestand, en er zijn goede redenen om
collectieve afspraken te maken (het verdrag): ‘wij willen met elkaar van overheid dat
deze xyz doet.’ Maar je verliest wel wat door een afspraak, overheid mag namelijk
5
, RGBUSBR016 2022/2023
dingen verlangen. In sociaal contractsdenken dus polariteit: natuurtoestand versus
verdrag met afspraken.
In natuurtoestand fundamentele rechten: deze kunnen we definiëren als
mensenrechten, die heb je van nature, elk individu. Ook al overheid nodig,
dat betekent niet dat staat deze fundamentele rechten mag schenden. In
natuurtoestand zijn er dus rechten die je niet verliest ook niet met
maatschappelijk verdrag (afweerrechten).
Mensenrechten komen op in verlichting, verbonden met gedachte
experiment waarin filosofen zich afvragen wat rol is van overheid
(legitimiteit).
1776: Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring
o ‘Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen als gelijken
worden geschapen, dat zij door hun schepper met zekere onvervreemdbare rechten
zijn begifted, dat zich daaronder bevinden het leven, de vrijheid en het nastreven van
geluk.’ -> schepper
1789: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger -> atheïstische
variant, sociaal contractsdenken in de praktijk, geen overheid nodig:
o ‘De mensen worden vrij en met gelijke rechten geboren en blijven dit.
Maatschappelijke verschillen kunnen slechts op het algemeen welzijn gebaseerd
worden.’
o ‘Het doel van iedere politieke vereniging is het behoud van de natuurlijke en
onvervreemdbare rechten van de mens; deze rechten zijn de vrijheid, het bezit, de
veiligheid en et verzet tegen onderdrukking.’
De paradox van mensenrechten (HUNT)
filmpje
Hunt: waarom hebben we deze verklaringen nodig gehad als het gaat om rechten die zo
vanzelfsprekend zijn? Daadwerkelijk verwezenlijkt verwerkt in praktijk?
Mensenrechten hebben bepaalde culturele context die basis scheppen voor die rechten.
o Kiesrecht in tijd van Locke: geen fundamentele rechten voor vrouwen non issue
o Mensenrechtendiscours in westerse context ontstaan
Empathie en de autonomie van individuen (man vrouw, wit kleur): worden erkend in kunst
en cultuur, maar zonder culturele context verdwijnt ook interesse en belang van
mensenrechten -> obstakels
Obstakels tussen verklaringen Frans en Amerikaanse verklaring versus UVRM:
o Nationalisme: wereld opgedeeld in naties, collectieven, landen, gemeenschappen ->
zijn niet gelijk aan elkaar, idee nationalisme staat haaks op idee van mensenrechten
o Racisme
o Socialisme en communisme: uiteindelijk niet goed te verenigen met idee van
mensenrechten, in essentie uiteindelijk wijzen deze stromingen het idee af.
Daarom in 1948 verklaring nodig, om te laten zien wat belang is van
mensenrechten. Wereldoorlogen check die we nodig hadden om te
begrijpen waarom mensenrechten evident waren.
Eerste en Tweede Wereldoorlog:
o ‘Declarations provided – still self-evident.’
6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Hanna02. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,09. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 64438 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen