Uitgewerkte kennisbasis
Domein 5: Arbeid en verzorgingsstaat
Landelijke KennisToets – Maatschappijleer
(Tweedegraadslerarenopleiding)
Geschreven door:
Beyza T.
, Domein 5: arbeid en verzorgingsstaat
Deze subdomeinen zijn niet behandeld: 5.4, 5.13, 5.14, 5.16.
Subdomein 5.1
Rechtsstaat: grondrechten in de Nederlandse Grondwet die voor het vraagstuk arbeid en
verzorgingsstaat van belang zijn, i.c.:
- de sociale grondrechten;
• Artikel 19 van de Grondwet bevat sociale grondrechten die betrekking hebben op
arbeid en de verzorgingsstaat. Dit artikel stelt dat zorg voor voldoende
werkgelegenheid, sociale zekerheid en volksgezondheid bij de overheid berust.
- het recht op vereniging;
• Artikel 8 van de Grondwet garandeert het recht op vereniging. Dit recht houdt in dat
mensen het recht hebben om zich vrijwillig te verenigen, bijvoorbeeld in vakbonden of
andere organisaties die de belangen van werknemers behartigen.
- het recht op collectieve actie.
• Hoewel er geen specifiek grondrecht is dat recht op collectieve actie expliciet noemt,
kan dit recht voortvloeien uit het recht op vereniging en het recht op vrije
meningsuiting (artikel 7). Collectieve actie, zoals stakingen en demonstraties, kan een
manier zijn voor werknemers om hun belangen te behartigen en op te komen voor
betere arbeidsvoorwaarden.
Staat: diverse omschrijvingen van de verzorgingsstaat.
• De verzorgingsstaat is een systeem waarin de overheid verantwoordelijkheid neemt
voor het welzijn van haar burgers via sociale voorzieningen en sociale zekerheid, om
inkomensongelijkheid te verminderen en armoede te bestrijden. Het is gebaseerd op
solidariteit en streven naar een rechtvaardige samenleving waarin alle burgers toegang
hebben tot basisvoorzieningen en sociale bescherming.
Staat: de relatie tussen welvaartsstaat, verzorgingsstaat en de rechtsstaat.
• Welvaartsstaat: Dit verwijst naar een samenleving waarin het streven naar
economische welvaart en groei centraal staat. Het heeft betrekking op het beleid en de
maatregelen die worden genomen om de economie te stimuleren en welvaart te
creëren, zoals bevordering van werkgelegenheid en economische groei.
• Verzorgingsstaat: Dit is een specifiek aspect van de welvaartsstaat, dat gericht is op
sociale zekerheid en het bieden van sociale voorzieningen aan burgers. De
verzorgingsstaat richt zich op het waarborgen van een minimumniveau van welzijn en
levensstandaard voor alle burgers, via bijvoorbeeld sociale uitkeringen,
gezondheidszorg, onderwijs en huisvesting.
• Rechtsstaat: Dit verwijst naar een samenleving waarin de rechtsregels en het
rechtssysteem de basis vormen voor het handelen van de overheid en de burgers. Het
betekent dat alle beslissingen en acties van de overheid gebaseerd moeten zijn op
wetten en rechtvaardigheid, en dat individuele rechten en vrijheden worden
beschermd.
• Kort gezegd, de welvaartsstaat heeft betrekking op economische groei en welvaart, de
verzorgingsstaat richt zich op sociale voorzieningen en sociale zekerheid, en de
rechtsstaat waarborgt dat alle handelingen binnen de samenleving worden geleid door
, het recht en de rechtsregels. Deze concepten zijn vaak met elkaar verbonden en
vormen samen de basis voor een rechtvaardige en welvarende samenleving.
Recht: van het arbeidsrecht de volgende onderdelen:
- de Arbowet, arbeidsomstandighedenwet;
• De Arbowetgeving heeft tot doel de gezondheid en veiligheid van werknemers op de
werkvloer te beschermen. Het omvat voorschriften voor werkgevers om een veilige en
gezonde werkomgeving te bieden, risico's te beoordelen en preventieve maatregelen te
nemen.
- de aard en totstandkoming van cao’s;
• Cao's zijn schriftelijke overeenkomsten tussen werkgevers en vakbonden die de
arbeidsvoorwaarden regelen voor werknemers in een specifieke bedrijfstak of sector.
Ze bevatten afspraken over lonen, arbeidstijden, vakantiedagen, pensioenregelingen en
andere arbeidsvoorwaarden.
- de Algemeen Verbindend Verklaring (AVV);
• Als een cao algemeen verbindend wordt verklaard, betekent dit dat de bepalingen van
de cao van toepassing worden op alle werkgevers en werknemers in de betreffende
bedrijfstak, ook als ze geen lid zijn van een vakbond die de cao heeft afgesloten.
- de Participatiewet;
• De Participatiewet heeft tot doel mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te
ondersteunen en te activeren om werk te vinden. Het vervangt onder andere de Wet
Werk en Bijstand (WWB), Wet sociale werkvoorziening (WSW) en een deel van de
Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong).
- de wijze waarop medezeggenschap in bedrijven en organisaties is geregeld.
• Medezeggenschap houdt in dat werknemers inspraak hebben in beslissingen die de
organisatie aangaan. In Nederland is de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) van
toepassing, die de rechten en bevoegdheden van ondernemingsraden regelt. Een
ondernemingsraad bestaat uit werknemers die worden gekozen om de belangen van
het personeel te vertegenwoordigen bij belangrijke beslissingen binnen het bedrijf.
Recht: van het socialezekerheidsrecht de volgende onderdelen:
- in hoofdlijnen de namen en inhoud van de werknemersverzekeringen;
• Deze verzekeringen zijn gericht op werknemers en hun rechten bij
arbeidsongeschiktheid, werkloosheid en zwangerschap. Voorbeelden van
werknemersverzekeringen zijn de Ziektewet (ZW), de Wet werk en inkomen naar
arbeidsvermogen (WIA), de Werkloosheidswet (WW) en de Wet arbeid en zorg
(Wazo).
- in hoofdlijnen de namen en inhoud van de volksverzekeringen;
• Volksverzekeringen zijn voor alle ingezetenen van Nederland en bieden een
basisbescherming bij ouderdom, overlijden van een partner en kosten van kinderen.
De belangrijkste volksverzekeringen zijn de Algemene Ouderdomswet (AOW), de
Algemene Nabestaandenwet (ANW) en de Algemene Kinderbijslagwet (AKW).
- in hoofdlijnen de namen en inhoud van sociale voorzieningen;
