Samenvatting Economie
Voorwoord
Beste vwo-leerling,
Het vak economie draait om ‘meervoudige optimalisatie onder restricties’. In normaal
Nederlands: We kijken hoe ieder het eigen doel probeert te behalen, ook als de
doelen/belangen tegenstrijdig zijn. Dit vak kun je het beste zien als een verzameling
begrippen/mechanismen, die je gebruikt om doelen te bereiken of verklaringen te
geven. Daarbij bekijken we zaken ook vanuit verschillende actoren (gezinnen,
bedrijven, overheid, centrale bank), dus houdt ze goed uit elkaar.
Het leren voor economie bestaat dan ook uit twee delen. Enerzijds moet je begrippen
stampen (je moet het kennen om toe te kunnen passen), en anderzijds helpt het om
zelf tijdens het leren de vragen te stellen: ‘wat voor effect heeft het?’ En: ‘wat gebeurt
er als je een aanname of doel verandert?’.
Voor het leren kun je de volgende strategieën toepassen:
- Begrippen (en betekenissen) herhaaldelijk opschrijven op papier om ze te
memoriseren.
- Zelf andere voorbeelden bedenken dan de genoemde voorbeelden.
- Elkaar overhoren (of door je ouders laten overhoren)/ met elkaar het gesprek
aangaan over de stof (leg het elkaar uit).
- Opgaven oefenen uit het boek (vooral de opgaven aan het einde van elk
hoofdstuk zijn op niveau, of oud eindexamens van www.examenblad.nl (dit
kun je ook voor andere vakken gebruiken).
Zoals gezegd kijken we naar vier actoren (gezinnen, bedrijven, overheid, centrale
bank). Zij vormen de basis van alles wat we gaan analyseren, dus is het belangrijk
om te snappen wat hun doel is en wat hun middelen zijn.
Veel succes,
JP de Vries
1
,Inhoudsopgave
Voorwoord .............................................................................................................................................. 1
Levensloop............................................................................................................................................... 5
Levensloop hoofdstuk 1 ...................................................................................................................... 5
Doelen van actoren ......................................................................................................................... 5
Opofferingskosten ........................................................................................................................... 5
Budgetlijn: ....................................................................................................................................... 7
Speltheorie ...................................................................................................................................... 9
Levensloop hoofdstuk 2 .................................................................................................................... 13
Principaal-agent probleem ............................................................................................................ 14
Berovingsprobleem ....................................................................................................................... 15
Levensloop hoofdstuk 3 .................................................................................................................... 16
Lorenzcurve ................................................................................................................................... 16
Percentielratio ............................................................................................................................... 17
Levensloop hoofdstuk 3 .................................................................................................................... 18
Brabels Heft (belastingen) ............................................................................................................. 18
Proportioneel, progressief, degressief .......................................................................................... 19
Primair / secundair ........................................................................................................................ 20
Nivelleren en denivelleren. ........................................................................................................... 20
Levensloop hoofdstuk 4 .................................................................................................................... 21
Levensloop hoofdstuk 5 .................................................................................................................... 22
Ruilen over tijd .............................................................................................................................. 22
Stroomgrootheid, voorraadgrootheid, positief en negatief verband ........................................... 23
Indexcijfers .................................................................................................................................... 24
RIC, NIC en PIC. .............................................................................................................................. 24
Levensloop hoofdstuk 6 .................................................................................................................... 26
Omslagstelsel en kapitaaldekkingsstelsel...................................................................................... 26
Aandelen en obligaties .................................................................................................................. 26
Levensloop hoofdstuk 7 .................................................................................................................... 28
Functies van geld ........................................................................................................................... 28
Netto profijt van de overheid ........................................................................................................ 28
Vraag- en aanbod .................................................................................................................................. 29
Vraag en aanbod Hoofdstuk 1 ........................................................................................................... 29
marktevenwicht............................................................................................................................. 29
2
, Verschuiven van en langs de lijnen ............................................................................................... 30
Individuele en collectieve vraag- en aanbodlijn. ........................................................................... 31
Vraag en aanbod Hoofdstuk 2 ........................................................................................................... 32
Vraag en aanbod Hoofdstuk 3 ........................................................................................................... 34
Tabel met TW, GO, MK, etc. .......................................................................................................... 34
Bedrijfsdoelen ............................................................................................................................... 35
Bedrijfsdoelen in grafieken: .......................................................................................................... 36
Vraag en aanbod Hoofdstuk 4 ........................................................................................................... 38
Interne en externe effecten .......................................................................................................... 38
Belasting of subsidie op producenten ........................................................................................... 38
Marktgedrag .......................................................................................................................................... 40
Marktresultaat hst 1 t/m 4 ................................................................................................................ 40
Marktvormen en marktmacht ....................................................................................................... 40
Marktgedrag hoofdstuk 3 .................................................................................................................. 42
Spelboom/sequentieel .................................................................................................................. 42
Marktresultaat en overheidsinvloed ..................................................................................................... 44
Marktresultaat hoofdstuk 1 (dit deel enkelzijdig printen!) ............................................................... 44
Surplus ........................................................................................................................................... 44
- Marktmacht ........................................................................................................................... 45
Marktresultaat hoofdstuk 2 .............................................................................................................. 46
Maximumprijs................................................................................................................................ 46
Minimumprijs ................................................................................................................................ 48
Belasting ........................................................................................................................................ 50
Subsidie ......................................................................................................................................... 52
Surplus en marktvormen. .............................................................................................................. 54
Welvaart ................................................................................................................................................ 57
Welvaart hoofdstuk 1 (vraagkant)..................................................................................................... 57
AIQ ................................................................................................................................................. 57
Korte versus lange termijn ............................................................................................................ 57
Welvaart hoofdstuk 2 (aanbodkant) ................................................................................................. 58
Totale factorproductiviteit ............................................................................................................ 58
Welvaart hoofdstuk 3 ............................................................................................................................ 59
Formules kringloopmodel ............................................................................................................. 60
Welvaart hoofdstuk 4 ........................................................................................................................ 61
3
, Welvaart hoofdstuk 5 ........................................................................................................................ 62
Brede welvaart .............................................................................................................................. 62
Maatschappelijke (brede) welvaart............................................................................................... 62
Collectieve goederen ..................................................................................................................... 62
Economisch beleid................................................................................................................................. 64
Economische beleid hoofdstuk 1 ...................................................................................................... 64
Monetair beleid (Centrale bank) ................................................................................................... 64
- Refirente .................................................................................................................................... 64
Geldmarkt, kapitaalmarkt, vermogensmarkt ................................................................................ 65
- Theorie optimale valutagebieden ......................................................................................... 66
Economisch beleid hoofdstuk 2 ........................................................................................................ 67
Hoog- en laagconjunctuur ............................................................................................................. 67
Inverdieneffecten en uitverdieneffecten ...................................................................................... 69
Macro-economisch modellen (deel 1, Keynesiaans kruis). ........................................................... 71
Macro-economisch modellen (deel 2, IS-MB-GA). ........................................................................ 73
Economische visies (en IS-MB-GA). ............................................................................................... 75
Voorbeeld van grafieken met IS-MB-GA en een vraagschok: ........................................................... 76
Wereldeconomie ................................................................................................................................... 80
Wereldeconomie hoofdstuk 2 ........................................................................................................... 80
De Betalingsbalans ........................................................................................................................ 80
Wereldeconomie hoofdstuk 3 ........................................................................................................... 81
Stroomschema’s macro-economisch redeneren .......................................................................... 83
4
,Levensloop
Levensloop hoofdstuk 1
Doelen van actoren
Gezinnen
- Doel: Brede welvaart
Positief beïnvloed door (CM VVV – OR): Consumptie (van schaarse goederen),
Milieu, vrije tijd, voorzieningen (collectieve goederen, infrastructuur,
overheidspaternalisme), veiligheid
Negatief beïnvloed door: Risico, ongelijkheid
- Middelen: Consumeren, verzekeren, werken, sparen/lenen.
Bedrijven (handel- en productiebedrijven; banken en verzekeraars)
- Doel: Winst (= omzet – kosten), omzet, break-even
- Middelen: Produceren en/of handelen in goederen en diensten (of in
geld en risico).
Noot: Bedrijven dragen bij aan de brede welvaart door hun winst uit te
keren aan de eigenaren (aandeelhouders).
Overheid
Doel: Maatschappelijke brede welvaart = Som van de welvaart van alle gezinnen.
De overheid maakt hierbij een weging van de welvaart van verschillende
huishoudens.
Middelen: Voorzieningen
Wetten (dingen verplichten/verbieden)
Boetes, (cel)straffen en handhaving (om wetten effectief te maken)
Subsidies (om iets aantrekkelijker te maken)
Belastingen en accijnzen (om iets minder aantrekkelijk te maken en
geld op te halen)
Centrale Bank (wordt behandeld eind v5/begin v6).
Opofferingskosten moet je leren t/m SE 1 in v6, niet voor het eindexamen.
Opofferingskosten = Netto-baten van het beste, niet gekozen alternatief
(wat had je als beste anders kunnen doen met je geld/tijd, en wat had dat netto
opgeleverd). Hierbij kijk je alleen naar de kosten en baten van het niet gekozen
alternatief, en dit saldeer je niet met het wel gekozen alternatief. Bijv:
1. Tv-kijken: Opbrengsten = 5, kosten = 2 à netto baten = 3
2. Uitgaan: Opbrengsten = 30, kosten = 25 à netto baten = 5
3. Werken: Opbrengsten = 10, kosten = 6 à netto baten = 4
De opofferingskosten van tv-kijken en werken zijn beiden 5. Het beste, niet gekozen
alternatief is uitgaan, met netto baten van 5. De opofferingskosten van uitgaan zijn 4.
Het best, niet gekozen alternatief is werken, met netto baten van 4.
5
, Schaars goed = Goed waarbij voor de productie ervan alternatieven moeten worden
opgeofferd. Bijv: Als je een fiets maakt, kan je het staal niet gebruiken voor een auto.
Vrij goed = Goed waarbij voor de productie ervan geen alternatieven opgeofferd
hoeven te worden.
Welzijn = behoeftebevrediging door schaarse en vrije goederen (brede welvaart gaat
alleen over schaarse goederen).
Ceteris Paribus = Al het andere blijft gelijk. Bijv: De rente verandert, maar het
inkomen, de prijzen, en alle andere dingen blijven in beginsel gelijk.
Consumeren = Goederen/diensten kopen voor eigen brede welvaart.
Investeren = Goederen/diensten kopen om rendement te behalen.
Rendement = procentuele groei van een geinvesteerd bedrag. Bijv: iemand verdient
per jaar € 50 met een investering van € 1,000. Het rendement is dan:
€ 50
𝑥 100% = 5% 𝑝𝑒𝑟 𝑗𝑎𝑎𝑟
€1.000
6
