VOL-VCA
Bouw
Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden
VCA
,Colofon
Tekst en redactie: ing. Pieter de Boer, Aboma Kenniscentrum
ing. Jos Schouten, Aboma Kenniscentrum
Foto’s tenzij anders vermeld: © Aboma, Ede
© PREalabel, Houten
Cartoons: Leo van de Maas
Met dank aan: Koninklijke BAM Groep, Bunnik
Bemiddeling B.V., Amsterdam
Bouwma Bouwmachines B.V, Beverwijk
Dura Vermeer, Hoofddorp
Rasenberg, Breda
SCM Nohoma Groep, Wormerveer
Van der Leij Bouwbedrijven B.V., Amsterdam
Vereniging Verticaal Transport, Culemborg
VOC Betonbouw, Zoeterrmeer
Met speciale dank aan: mr. M. Aleman, Amsterdam
drs. H. van As, Oosterhout
dhr. M. Israël, Amsterdam
dhr. T. Beentjes, Limmen
mw. Drs. E.M. de Boer-van Vliet, Houten
dhr. C. Butter, Heerhugowaard
dhr. C. de Boeije, Breda
dhr. A. Godefrooij, Velp
dhr. K. Kallenbach, Amsterdam
mw. Drs. H. Kruse, Amsterdam
ing. R. Meerum Terwogt, Almere
ing. T. Minnaard, Naarden
dhr. H. Oosterveen, Tilburg
ing. M.H. Obbink, Eindhoven
ing. J.H. Schippers, Soesterberg
dhr. H. Tijssen, Utrecht
mw. drs. H.M.J. Troost, Veldhove
Indien iemand meent rechten te kunnen ontlenen aan een afbeelding verzoeken wij u contact opnemen
met de uitgever.
17 augustus 2017, versie 12
Aboma B.V., Ede
info@aboma.nl
www.aboma.nl
,Voorwoord
Speciaal voor personen die werkzaam zijn in de bouwsector heeft
Aboma dit cursusboek ‘Veiligheid voor Operationeel
Leidinggevenden VCA’ (VOL-VCA) ontwikkeld. Dit trainingsboek
kan zowel voor zelfstudie als voor cursorisch onderwijs worden
gebruikt.
We hebben ons als doel gesteld om:
de cursist te attenderen op de risico’s waar hij of zij tijdens het
bouwproces aan blootgesteld wordt
het veiligheidsbewustzijn van de cursist te verhogen door inzicht te
geven in- en het afwegen ván risico’s die verbonden zijn aan de
eigen werkzaamheden
VOL-VCA Bouw bestaat uit twee delen:
1. Het eerste deel geeft een algemene uiteenzetting over veiligheid
met een toespitsing op de bouwsector. Er wordt onder meer
aandacht besteed aan:
risico’s
het ontstaan van onveilige situaties
de Arbowet
het communiceren van veiligheid
de werking van gevaarlijke stoffen
het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen
het werken onder bijzondere omstandigheden
2. In het tweede deel komen de veiligheidsaspecten van de
verschillende bouwfasen aan de orde; aan elke fase is een compleet
hoofdstuk gewijd.
De risico’s en de te treffen voorzorgsmaatregelen worden
toegelicht aan de hand van de verschillende werkzaamheden die in
de betreffende fase worden uitgevoerd.
Het afsluitende hoofdstuk behandelt de voor de bouwsector
specifieke machines en gereedschappen.
De huidige wetgeving op het gebied van veiligheid is steeds meer
gericht op het kiezen van de meest veilige werkmethode; het is zeer
wenselijk om al in de voorbereidingsfase de juiste maatregelen te
treffen! Daarom is dit cursusboek waardevol voor bijvoorbeeld
uitvoerders en projectleiders, maar zeker ook voor medewerkers die
de werkzaamheden voorbereiden en/of budgetteren.
, Studiewijzer VOL-VCA
In deze studiewijzer geven we begeleidende informatie en geven we je
een aantal tips mee; doe er je voordeel mee!
Opbouw
De hoofdstukken 1 t/m 6 gaan over veiligheid in meer algemene zin.
In de overige hoofdstukken spitsen we het onderwerp veiligheid
specifiek toe op de bouwsector; hierbij volgen we de verschillende
fasen in het bouwproces.
Begrippen in de kantlijn
Al lezend en studerend zal het je opvallen dat er in de kantlijn
begrippen vetgedrukte woorden staan. Het gaat dan over belangrijke begrippen;
zorg er dus voor dat je de betekenis van deze begrippen goed kent. Op
deze manier is het ook makkelijker om sommige onderwerpen na te
zoeken.
Daarnaast zijn diverse teksten cursief gedrukt; ook dán gaat het over
belangrijke onderwerpen. Wees op dat moment dus extra alert!
Vragen en opdrachten
Achter het laatste hoofdstuk staat een proefexamen. Door het maken
van de vragen ben je actief met de stof bezig en kun je checken of je
alles hebt begrepen.
oefendatabase Daarnaast kun je ook nog gebruik maken van een oefendatabase; deze
kun je vinden op
www.aboma-oefenvragen.nl
Zo krijg je een indruk van de te verwachten examenvragen.
Let op! Met alléén het maken van deze oefenvragen loop je kans om
te zakken voor het examen. Bestudeer dus ook dit leerboek!
Examen
Het examen bestaat uit 70 meerkeuzevragen; je krijgt 75 minuten de
tijd om ze te beantwoorden.
Als je geslaagd bent krijg je het diploma Veiligheid voor Operationeel
Leidinggevenden VCA (VOL-VCA); Dit diploma is 10 jaar geldig.
Aboma wenst je veel succes bij het bestuderen van het
cursusmateriaal!
,Toetstermen ‘VOL-VCA'
Tijdens het examen krijg je vragen over de onderstaande
onderwerpen. Bijvoorbeeld: van de 70 vragen krijg je er 8 die over
preventie gaan.
Toetsmatrijs
Onderwerp vragen
Voorbereiden, bespreken en inspecteren van de werkzaamheden
Regelgeving en veiligheidsregels 11
Veiligheid, overleg en inspecties 5
Preventie 8
Uitvoeren van werkzaamheden
Werkplek 6
Persoonlijke beschermingsmiddelen 4
Arbeidsmiddelen 6
Specifieke werkzaamheden en omstandigheden 9
Beheersen van specifieke gevaren
Gevaarlijke stoffen 7
Elektriciteit en straling 4
Brand en explosie 5
Beheersen van incidenten en noodsituaties
Ongevallen 2
Noodsituaties 3
,Inhoudsopgave VOL
Algemeen deel
Hoofdstuk 1 Veiligheid
1. Inleiding 5. Maatregelen om risico’s te beperken
2. Risico, veiligheid en ongeval 6. Verpakking, opslag en transport
2.1 Risicobeheersing 7. Het effect van verschillende gevaarlijke stoffen
2.2 Ongevallenonderzoek 8. Grenswaarde
2.3 Ongevallenonderzoek op het bedrijf 9. Veilig werken met gevaarlijke stoffen
3. Risico theorieën
3.1 De ongevallen piramide
3.2 De oorzaak-gevolgreeks Hoofdstuk 4 Communicatie en overleg
3.3 De ongevalsketen van Lateiner 1. Inleiding
3.4 De relatieve kwantitatieve risico- 2. Overleg
classificering 3. Voorlichting en onderricht
4. Bedrijfshulpverlening 4. Motivatie en samenwerking
4.1 Hulp bieden bij ongevallen met letsel 4.1 Motiveren volgens Burkhardt
4.2 Hulp bij brandletsel 4.2 Samenwerken
4.3 Hulp bij elektrocutie 5. Gedrag en veiligheid
5. Afhandelen van ongevallen 6. Werkplekinspecties en observatierondes
6. Ongevalspreventie 7. Toezichthoudende taken
7. Gezondheid 8. Communicatiemiddelen
9. Gebods- en verbodsborden
10. Bedrijfsnood- en calamiteitenplan
Hoofdstuk 2 Wetgeving
1. Inleiding
2. Geschiedenis Hoofdstuk 5 PBM’s
3. Europese regelgeving 1. Inleiding
3.1 Kaderrichtlijn 2. De arbeidshygiënische strategie
3.2 Machines 3. Oogbescherming en verlichting
3.3 Algemene voorschriften arbeidsmiddelen 4. Gehoorbescherming
3.4 Richtlijn TMB (bouwprocesbesluit) 5. Adembescherming
3.5 Besluit PBM 6. Hoofdbescherming
4. Arbeidsomstandigheden 7. Arm- en handbescherming
4.1 De Arbowet 8. Voetbescherming
4.2 Verplichtingen werkgever 9. Lichaamsbescherming
4.3 Verplichtingen en rechten werknemer 10. Valbescherming
4.4 Risico Inventarisatie & Evaluatie 11. Reddingsmiddelen
4.5 Taakrisico analyse 12. Ergonomie
4.6 Het Arbobesluit en – regeling
4.7 AI-bladen
4.8 De Arbeidstijdenwet Hoofdstuk 6 Bijzondere omstandigheden
4.9 Wetgeving inzake uitzendwerk 1. Inleiding
4.10 Taken van de operationeel leidinggevende 2. Veiligheidsregels
5. Milieuwetgeving 2.1 Algemene veiligheidsregels
6. Toezichthoudende en deskundige instanties 2.2 Specifieke veiligheidsregels
6.1 De Arbeidsinspectie 2.3 Werkvergunningen
6.2 De certificerende instelling 2.4 Heetwerkwacht
2.5 Steekflenzen
3. Werken in besloten ruimten
3.1 Risico’s
Hoofdstuk 3 Gevaarlijke stoffen 3.2 Eisen
1. Inleiding 4. Werken met elektriciteit (theorie)
2. Omgaan met gevaarlijke stoffen 5. Brandgevaar
3. Medisch onderzoek 6. Vlampunt bij vloeistoffen
4. Opname van gevaarlijke stoffen 7. Explosie gevaar bij gassen en dampen
, Inhoudsopgave bouw
Bouwdeel
Hoofdstuk 7 Slopen en renoveren Hoofdstuk 10 Dak- en gevelwerk
1. Inleiding 1. Inleiding
2. Stof: het grootste gevaar bij slopen 2. Hulpmiddelen bij het werken op hoogte
3. Drie stappen bij het tegengaan van stofvorming 2.1 Randbeveiliging
4. Slopen voor renovatiewerkzaamheden 2.2 Vangnetten
5. Afbouw en renovatie 3. Dakwerkzaamheden
3.1 Timmerwerk
3.2 Afschot- en isolatielaag
Hoofdstuk 8 De bouwplaatsinrichting 3.3 Stalen dakplaten
1. Inleiding 3.4 Dakbedekking
2. Bodemgesteldheid 3.5 Schuine daken
2.1 Kabels, leidingen en riolering 4. Hulpmiddelen voor de gevel
2.2 Verontreinigde grond 4.1 Stalen steigers
2.3 Drainage en bronbemaling 4.2 Hefsteigers
3. Bouwterrein 4.3 Verplaatsbare hangsteigers
3.1 Afmetingen van het terrein 4.4 Rolsteigers
3.2 Toegang 4.5 Hoogwerkers
3.3 Verkeer en wegen 4.6 Ladders en trappen
3.4 Transport 4.7 Werkbakken voor personen
3.5 Opslag 4.8 Bouwlift
3.6 Orde & netheid 4.9 Personenlift
3.7 Keten 4.10 Verreiker
3.8 Struikelen, vallen en verstappen in de 5. Gevelwerk
bouw 5.1 Metsel- en voegwerk
3.9 Afval en milieu 5.2 Kozijnen en glas
4. Elektriciteit op de bouwplaats 5.3 Stalen gevelbeplating
5. Werkhouding 5.4 Glasvliesgevel
6. Weersomstandigheden
Hoofdstuk 11 Bouwmaterieel
Hoofdstuk 9 Fundering en casco 1. Inleiding
1. Inleiding 2. De machinale werkplaats
2. Onveilige bouwfase 2.1 Vast opgestelde slijpmachine
3. Funderingswerkzaamheden 2.2 Zaagmachines
3.1 Ontgraven 2.3 De bouwcirkelzaagmachine
3.2 Damwand 2.4 Schaven en frezen
3.3 Heipalen 2.5 Afzuiginstallatie
3.4 Mechanisch breken 2.6 Vaste machines
3.5 Betonijzer vlechten 2.7 Dodemansknop/ nullastschakelaar
3.6 Bekisten en ontkisten 3. Handgereedschappen
4. Hijsen en heffen 4. Handgereedschappen met aandrijving
4.1 Hijskranen 4.1 Elektrisch handgereedschap
4.2 Mobiele- en torenkranen 4.2 Pneumatisch handgereedschap
4.3 Hijsvoorzieningen 4.3 De motorkettingzaag
4.4 Staalkabels 4.4 De handcirkelzaag
4.5 Kettingwerk 4.5 Nagel-, nietmachine
4.6 Takels 5. Lassen
4.7 Hijsbanden/lengen 6. Materieelkeuring
5. Cascobouw/ruwbouw
5.1 Tunnelbekisting Hoofdstuk 12
5.2 Prefab-elementen Afkortingen lijst
5.3 Staalconstructies
5.4 Kanaalplaatvloeren
6. Trapgaten en liftschachten
7. Vorkheftrucks