Frans: Literatuurgeschiedenis
3. Le Classicisme
- Het classicisme omvat globaal de 17de eeuw
- De 17de eeuw is de eeuw van Louis XIV, de Zonnekoning. Hij heeft de absolute macht. Hij bepaalt
niet alleen politiek wat er gebeurt, maar heeft ook veel invloed op de kunst en de literatuur
- De klassieke oudheid is in deze periode een belangrijke inspiratiebron voor schrijvers
- De literaire werken uit deze periode voldoen aan strenge vormregels. Ook vaardigt de Académie
Française regels uit waaraan de Franse taal moet voldoen
- De classicistische literatuur is vooral bedoeld om van te leren. Plaire et instruire (lering en vermaak)
is het motto van de 17de eeuw. De les wordt daarom vaak in een dierenverhaal of komedie verpakt
- Achteraf wordt de 17de eeuw betiteld als Le Grand Siècle omdat deze eeuw de grote schrijvers
Molière, Racine en la Fontaine heeft voortgebracht
- De bevolking van Frankrijk gaat gebukt onder armoede. De mensen moeten hoge belastingen
betalen, zodat Louis XIV zijn oorlogen met de buurlanden kan betalen. Er gaat ook veel belastinggeld
naar de pracht en praal van zijn paleis in Versailles
- In deze tijd bestaat de Franse taal nog niet: er zijn veel verschillende dialecten. Louis XIV wil één
taal die nauwkeurig omschreven is en richt hierom de Académie Française op. In 1673 komt de
academie met strenge spellingregels en in 1694 brengt ze een woordenboek uit
Louis XIV
Louis XIV besteeg de troon in 1643, toen hij pas vier jaar oud was en regeerde 72 jaar tot aan zijn
dood. Gedurende zijn heerschappij, was hij in oorlog met vrijwel heel Europa
Louis XIV was ook verantwoordelijk voor het verplaatsen van het Franse hof van het Louvre naar
Versailles, waar een nieuw, gigantisch paleis werd gebouwd
=> onder Louis XIV was er sprake van een hofcultuur in het paleis. Een ware persoonlijkheidscultus
die zich bijvoorbeeld uitte in de strijd van hovelingen om de gunst van de koning
- De eer die hovelingen kregen bestond vaak uit toestemming om aanwezig te zijn bij een 'belangrijke
rituele handeling': opstaan, naar bed gaan, maaltijd nuttigen, en zelfs plaatsnemen op de chaise
percée - stoel met een gat waarop de koning ten overstaan van zijn onderdanen zijn behoefte deed.
- Hoe intiemer de daad, hoe groter de eer: dit gunstensysteem kostte Lodewijk niets, behalve zijn
privacy, en hij kocht er veel loyaliteit mee
Die persoonlijkheidscultus zorgde ook voor propaganda om de persoon van Louis XIV:
- zodra Louis XIV koning werd, werd hij geportretteerd in de klassieke blauwe koningsmantel
- hij ging zichzelf de Zonnekoning, La roi soleil, noemen: er is maar één zon; Apollo; zonnegod; god
van de kunsten
- er kwam zelfs een ministerie van verheerlijking (la pétite académie): roem van de koning verbreiden
via penningen, prenten, schilderijen, wandtapijten, beelden, triomfbogen, paleizen, poëzie, toneel,
ballet, muziek. Er werden zelfs wedstrijden voor beste schilderij/gedicht over hem georganiseerd
Er werd op 4 terreinen aan image building gedaan:
1. Absoluut vorst
Stelling: “Louis XIV was absoluut vorst”
Voor: alleenheerser zonder tegenmacht (zonder eerste minister, 1661), wat hem meer
verantwoordelijkheid en macht gaf
Tegen: gebonden aan de wet, en bovendien moest hij de adel in de provincie te vriend houden met
compromissen en concessies
2. Veroveringen: In de noordelijke punt won Lodewijk veel terrein; in het oosten lijfde hij de Franche-
Comté en de Elzas in, en in het zuiden de Roussillon
=> in totaal voerde hij vijftig jaar oorlog en gaf later toe dat hij te ver was gegaan
,3. Gulle mecenas van de kunsten: hij richtte allerlei academies op, bijvoorbeeld Académie des
Sciences en de Académie Royale de Peinture et de Sculpture
Ook gaf Louis XIV veel subsidies aan:
- kunstenaars: Jean Bapiste Lully (Componist (in Italië geboren); was de vormgever van de Franse
opera en werkte het grootste deel van zijn leven in dienst van het hof)
- schrijvers/acteurs: Molière en Jean Racine
4. Zijn vroomheid: in 1684 startte hij zijn tweede huwelijk met Mme de Maintenon, waarna het hof
diep-religieus, preuts en kuis werd. In 1685 het Edict van Nantes herroepen, waarmee de
godsdienstvrijheid werd afgeschaft: 200.000 hugenoten het land uitgejaagd, terwijl ze feitelijk geen
enkele bedreiging vormden
Franse Revolutie
Voor het eerst in de geschiedenis, begon er in Frankrijk kritiek te ontstaan op de absoluut vorst,
bijvoorbeeld “marionet van een handjevol rijke bankiers en sluwe raadgevers”
Het ministerie dat zich bezighield met het verhogen van de populariteit van Louis XIV, la Pétite
Académie, liet een aantal problemen links liggen - wat later catastrofaal bleek te worden:
- Gerechtigheid
- Hulp aan armen
- Financiën: enorme staatschuld aan het eind van zijn regime
Stelling: De Franse Revolutie is door Louis XIV ingeluid
Voor: Hij heeft een koninkrijk van zevenhonderd jaar oud in 70 jaar om zeep gebracht
Tegen: De revolutie was pas na zeventig jaar. De Zonnekoning heeft hierin dus een kleine rol
gespeeld. Waarschijnlijk treffen de zeer zwakke vorsten Louis XV en XVI, die niets aan de sociale
ongelijkheid deden, meer blaam
Oorzaken Franse Revolutie
- hardnekkig en ernstig begrotingstekort
- er waren hongersnoden met miljoenen doden,
- mensen wilden af van de standenmaatschappij.
- Uit de Verlichting was bovendien een 'revolutionaire' ideologie geboren die schreeuwde om
verandering.
- Daarbij was er halverwege de achttiende eeuw een venijnige pamflettenstrijd uitgebroken waarin
de koning voortdurend werd zwartgemaakt.
Molière
Molière trok toen hij nog jong was met l’Illustre Théatre 12 jaar door Frankrijk, met niet al te veel
succes. Hij kwam onderweg Madeleine Béjart tegen, met wie hij zou trouwen - ze was 20 jaar ouder
Molière was toneelschrijver en gingen werken aan het hof van Louis XIV. Hij heeft 32 toneelstukken
gemaakt, vooral komedies (blijspelen)
- bij Molière zie je het principe van plaire et instruire duidelijk terug: hij drijft de spot met alles wat
ingaat tegen het gezond verstand en probeert mensen zo aan het lach te maken, maar ze
tegelijkertijd wat bij te brengen, of te ‘moraliseren’
Een belangrijk stuk van Molière is Les précieuses ridicules, dat voor het eerst in 1959 werd
opgevoerd. De naam van het stuk verwijst naar de préciosité, een beweging van geëmancipeerde
vrouwen die zich in Parijse salons bezighielden met muziek, dans en literatuur
- de taal die ze gebruikten wordt tot het belachelijke toe verfijnd: niets mag rechtstreeks bij naam
worden genoemd, bijvoorbeeld: tanden worden ‘l’ameublement de la bouche’
(Zie pagina 35 voor het fragment)
, Enkele beroemde stukken van Molière:
- Les précieuses ridicules (1659) - L’avare (de vrek) (1668)
- Tartuffe (1664-1669) - Le bourgeois gentilhomme (1670)
- Dom Juan (1665) - Le malade imaginaire (de ingebeelde zieke) (1673)
- Le misanthrope (de mensenhater) (1666)
Kenmerken van zijn werken:
- Levendigheid - Tijdsdocument maar ook weer van alle tijden
- Natuurgetrouwheid - Veel kritiek op medische stand (kwakzalverij)
- Nieuwe stijl (géén hoogdravend taalgebruik zoals bij tijdgenoten Corneille en Racine)
- Nieuwe speltechniek (commedia dell’arte)
Tijdens de uitvoering van het stuk Le malade imaginaire, waarin Molière de hoofdrol speelde,
bezweek hij aan zijn slechte gezondheid
- hij werd gezien als “zondige komediant”, dus géén priester en géén begrafenis (RK)
=> de Zonnekoning beveelt alsnog: Molière wordt herbegraven met het nodige eerbetoon
Racine
Jean Racine is beroemd om zijn tragedies (treurspelen), waarvan de klassieke oudheid en de Bijbel
zijn belangrijkste inspiratiebronnen waren
Het classicistische toneel moest aan strenge regels voldoen; la règle des trois unités (Aristoteles)
1. het verhaal moet zich binnen 24 uur afspelen (eenheid van tijd)
2. het verhaal moet zich beperken tot één verhaallijn (eenheid van handeling)
3. het verhaal moet zich op één plaats afspelen (eenheid van plaats)
Andere eisen: Bienséance (welgevoeglijkheid): geen bloed of schokkende dingen op toneel
Katharsis: toeschouwer moet leren van de fouten en ellende van personages
La Fontaine
Als schrijver mag je in de 17de eeuw niet openlijk kritiek uiten, toch gebeurt het wel - alleen niet
openlijk: het genre van de fabel, uit de klassieke oudheid, bleek erg geschikt om kritiek te verhullen
Jean de la Fontaine blaast dit genre in de 17de eeuw nieuw leven in
=> ook dit genre past perfect bij het principe van plaire et instruire: La Fontaine amuseert de mensen
met een leuk dierenverhaal maar houdt hen tegelijkertijd een spiegel voor
(Zie de twee fabels op uitgedeelde stencils: La cigale et la fourmi en Le corbeau et le renard)
Literaire begrippen
- komedie: een vrolijk theaterstuk (blijspel) geschreven met het doel het publiek te amuseren en aan
het lachen te maken. Komedies gaan meestal over gewone mensen en zijn geschreven in spreektaal
- tragedie: een ernstig toneelstuk (treurspel_ met een verhaal dat slecht afloopt. De taal is verheven
en de hoofdpersonen zijn hooggeplaatste figuren. Ook deze stukken bevatten een levensles. Het
genre is gebaseerd op voorbeelden uit de klassieke oudheid
- fabel: een verhaal of gedicht waarin dieren met menselijke eigenschappen de hoofdrol spelen. De
tekst bevat meestal een duidelijke moraal of boodschap. Veel fabels bevatten verborgen
verwijzingen naar politieke of maatschappelijke toestanden
