Themaweek dermatologie – gehele uitwerking
Atopisch eczeem
Atopisch eczeem, ook wel constitutioneel eczeem genoemd, is een veelvoorkomende, niet
besmettelijke ontstekingsziekte van de huid. Het wordt atopie betekent neiging tot allergisch
reageren. eczeem is een medische term en verwijst naar de aanwezigheid op de aangedane huid van
roodheid, schilfering, warmte, zwelling, bultjes, vochtblaasjes, vochtafscheiding, korstjes en
krabeffecten. Atopisch eczeem is onderdeel van de atopische triade, die uit astma, rinitis en eczeem
bestaat. Het is een persoonlijke of familiaire aanleg om IgE-antistoffen te produceren in reactie op
lage doses van allergenen, gewoonlijk eiwitten. Het wordt veroorzaakt door een type-I-
overgevoeligheidsreactie.
Epidemiologie
In 2019 waren er bij 400.000 mensen met atopisch eczeem die voor deze klacht zorg hebben gehad.
De prevalentie is ongeveer 20,7 per 1000 mannen en 24,8 per 1000 vrouwen. Jonge kinderen komen
het meest op consult bij de huisarts voor atopisch eczeem. De jaarprevalentie van 2019 wordt op
ongeveer 2,1 miljoen personen geschat. In 2019 kregen bijna 160.000 patiënten de diagnose atopisch
eczeem. Dit is ongeveer 8,4 nieuwe gevallen per 1000 mannen en 9,7 nieuwe gevallen per 1000
vrouwen. Het aantal nieuwe patiënten met atopisch eczeem is het hoogste bij jonge kinderen, hierbij
krijgen meer jongens de diagnose dan meisjes. Daarna draait dit om.
Prognose
Begint meestal bij 3-4 maanden na de geboorte, bij 80% op
15-jarige leeftijd verdwenen. Van de kinderen met
constitutioneel eczeem zal op latere leeftijd 30-35% astma en
meer dan 50% rinitis ontwikkelen.
Symptomen
Bij 3/4e van de patiënten met atopisch eczeem verschijnen de
symptomen in het eerste levensjaar, meestal in de eerste 3
tot 4 maanden. Bij deze kinderen uit het zich meestal in het
gelaat, uiteindelijk kan de eruptie uitbreiden naar de romp en
de extremiteiten. Het klinisch verloop na de eerste periode
verschilt van patiënt tot patiënt.
Het eczeem geneest geleidelijk en recidiveert niet
meer.
Het eczeem ontwikkelt zich in de elleboogsplooien,
de knieholten, rond de polsen en enkels. De laesies
zijn erythemateus en papulovesiculeus, maar ook soms droog, ragadiform en
gelichenificeerd. De jeuk blijft hevig.
Het eczeem verdwijnt aanvankelijk, maar verloopt later in exacerbaties en remissies. De
predilectieplaatsen zijn de elleboogsplooien, knieholten, de nek, het gelaat, de handen en de
regio genitalis. De eruptie bestaat lichenificatie met prurigopapels. Ook kan een acute aanval
van nattend eczeem optreden.
Er zijn twee stadia van atopisch eczeem:
Acuut eczeem roodheid, zwelling, vochtblaasjes, natten en krabeffecten. Daarna drogen
de blaasjes in tot korstjes, gaat de huid schilferen en neemt de roodheid af.
Chronisch eczeem roodheid neemt af, schilfering neemt toe en de huid is dikker. De
huidlijnen worden grover dan normaal, lichenificatie. In de stugge en/of droge huid kunnen
(pijnlijke) kloven ontstaan.
Verschil per leeftijd.
, Baby’s 4 weken tot 1 jaar. Acuut eczeem: nattend, blaasjes, korstjes, felle roodheid, veel
jeuk, in het gelaat, romp, ledematen.
Kinderleeftijd 1 tot 14 jaar. Gelaat, elleboogsplooien en knieholtes, polsen en enkels,
roodheid, bultjes, blaasjes, droog, kloofjes, verdikking, vergroving huid.
Volwassen leeftijd vanaf 14 jaar. Chronisch terugkerend eczeem met periodes van rust en
verergeringen: droog, schilferend, vergroving huid.
Atopische stigmata.
Behalve de kenmerken van eczeem zijn er nog een enkele andere afwijkingen van de huid. Deze
kenmerken worden atopische stigmata genoemd. de droge huid jeukt vooral bij transpireren en bij
het dragen van wol. Bij gebruik van zeep nemen de klachten toe. De huid rond de ogen is donker van
kleur en de huidplooien onder het ooglid zij gezwollen en verdubbeld. De wenkbrauwen zijn aan de
buitenzijde vaak uitgevallen. Er kan een kloofje tussen de onderzijde van de oorlellen en de
hoofdhuid aanwezig zijn. Op de wanden en de bovenarmen komt een afwijking van de huid met een
typisch ruw oppervlak. Op jonge leeftijd is er naast rode
wanden, in het gebied rond de neus en de mond juist
een opvallende bleke huidskleur. Wanneer over de huid
gestreken wordt met de achterkant van een pen,
ontstaat er een witte streep in plaats van een rode
streep, witte dermografisme.
Pathofysiologie
1. Disfunctie van de epidermale barrière.
Een defect in de epidermale permeabiliteitsbarrière is
een kenmerk van atopisch eczeem en is zowel zichtbaar
in niet-laesies als in laesies in de huid. De TEWL,
transepidermaal waterverlies, is een indicator van de
barrièredisfunctie. Deze is verhoogd bij patiënten met
atopisch eczeem. Hoe hoger de TEWL, hoe ernstiger de uiting van de ziekte. De disfunctie maakt een
gemakkelijkere toegang mogelijk voor irriterende stoffen, allergenen en microben, die weer
immuunresponsen kunnen veroorzaken. Hierdoor komen pro-inflammatoire cytokines vrij. Er zijn
verschillende factoren die bijdragen aan een verminderde barrière bij atopisch eczeem.
Filaggrine.
Dit is een aggregerend eiwit van keratinefilamenten dat dient als belangrijke structurele component
van het stratum corneum. Mutaties in filaggrine is het meest bekende genetische risicofactor voor
atopisch eczeem. Het stratum corneum is makkelijker toegankelijk voor micro-organismen bij
mensen met deze mutatie. Hierdoor kan er een ontwikkeling van een TH2-immuunrespons tot stand
komen. normaal gesproken zorgen afbraakproducten van filaggrine voor hydratie van de opperhuid.
Wanneer er minder filaggrine is, wordt de huid drogen met mogelijk jeuk en krabeffecten tot gevolg.
Lipiden van het stratum corneum.
Door de filaggrine-deficiëntie ontstaat er een abnormale belasting en secretie van lamellaire
lichamen, met daaropvolgende defecten in de post-secretoire lipidenorganisatie en -verwerking.
, Verstoring van deze zure mantel van de huid lijdt tot een verminderde activiteit van lipidenwerkende
enzymen. Hierdoor wordt de permeabiliteit va de huid groter met alle gevolgen van dien.
Proteasen en proteaseremmers.
Huid met atopisch eczeem vertoont hoge niveaus van KLK5 en KLK7, als gevolg van een disbalans in
de activiteiten van deze proteolytische enzymen en proteaseremmers. Door deze ontwikkelingen
vindt er een abnormale loslating van het stratum corneum en wordt de epidermale barrière
wederom verstoord.
2. Immunologische reactie.
TH2-lymfocyten maken vooral cytokinen als IL-4, -5 en -13, terwijl TH1-lymfocyten vooral IFNγ en IL-
12 produceren. IL-4 en -13 stimuleren de productie van IgE en trekken eosinofiele granulocyten aan,
terwijl IFNγ de IgE-productie en TH2-cel proliferatie remt. Langerhanscellen, macrofagen en
dendritische cellen (antigeenpresenterende cellen) in de huid van patiënten met atopisch eczeem
zijn beladen met IgE en kunnen hiermee allergenen uit de omgeving oppikken en via presentatie van
het allergeen aan TH2- of TH1-cellen in de huid aanleiding geven tot een eczemateuze
ontstekingsreactie. In de acute fase hebben de TH2-cellen de overhand, maar naarmate het eczeem
chronischer wordt, komen er meer TH1-cellen in het infiltraat voor.
Complicaties
Complicaties van atopisch eczeem kunnen secundaire bacteriële infecties en eczema herpeticum
zijn, waarbij de infectie zich kan uitbreiden over een door eczeem beschadigde huid. Doordat de
huidbarrière bij eczeem minder goed werkt en daardoor de huid vaak stuk is, ontstaan er makkelijker
infecties. Bij bacteriële infecties ontstaat er een plotselinge verergering van het eczeem, met
