Gedragswetenschappen Toetsstof
Week 1: KOPP-kinderen (1)
1,5 miljoen kinderen (>22) groeit op met ouders met psychische of verslavingsproblematiek.
Trimbos zegt: 580.000 (<18) 420.000 (<12), maar hier zijn de ouders met
persoonlijkheidsstoornis, eetstoornis, psychose en alcohol- en drugsmisbruik niet
meegeteld.
Actueel kinderen dat opgroeit in gezin waarvan ouder lijdt aan psychische of
verslavingsproblematiek groeit allen maar, want:
Complexiteit van de samenleving
Individualisering, egoïstisch
Risicofactoren voor KOPP-kinderen
KOPP/KVO = kinderen van ouders met psychische problemen
Kinderen van ouders met psychische of verslavingsproblematiek (bijv. depressie, met
name langdurige, angst, schizofrenie, persoonlijkheidsstoornissen, borderline:
zwart/wit denken, alcohol- en of drugsverslaving)
KOPP-kinderen hebben groter risico op psychische problemen of
verslavingsproblemen (verslaving, depressie, school, criminaliteit, angst, sociale
problemen, etc.)
Iedere leeftijdscategorie heeft eigen problematiek, kind van twee maakt situatie heel anders
mee dan een puber van zestien, baby kan onveilig gehecht zijn, waardoor de baby onveilig
en wantrouwend de wereld ziet.
Onderzoek toont aan dat 1/3 van de kinderen met een psychisch zieke ouder zelf geen
problemen krijgt, 1/3 krijgt tijdelijke (aanpassings)problemen, terwijl het overige derde deel
zelf ernstige psychische problemen ontwikkelt, die overigens zeker niet altijd overeenkomen
met de ouderlijke problematiek.
Risicofactoren voor de ouder
Gezin met psychische zieke volwassene heeft vooral te lijden onder dagelijkse confrontaties
met bepaalde symptomen: angsten, somberheid, achterdocht, apathie, dingen zien en
horen die er niet zijn, verwaarlozing, drugs- of alcoholgebruik, moeheid, huilbuien, zich in
huis opsluiten, woede, vreemd doen, slecht slapen
Gevaar van negatieve spiraal met sneeuwbaleffect: ouders krijgen relatieproblemen,
problemen op het werk, financiën lopen terug, gezin raakt geïsoleerd, er sluipen spanningen,
verslavingen of geweld het gezin binnen, huishouden en zorg voor kinderen raakt
verwaarloosd en kwaliteit van ouderschap komt onder druk te staan.
Gebrek aan ziekte-inzicht blijkt een belangrijke risicofactor te zijn. Een gebrek aan ziekte-
inzicht kan in verband gebracht worden met problematisch ouderlijk gedrag en
kindermishandeling. Ziekte-inzicht daarentegen voorspelt een beter ziekteverloop.
,Een ernstig chronische stoornis kan gepaard gaan met gebrek aan ziekte-inzicht waardoor de
ziekte en problematiek binnen het gezin onbehandeld en vaak onbesproken blijft. Dat maakt
de spiraal aan negatieve gevolgen bijna onvermijdelijk
Risicofactoren voor (de ontwikkeling van) het kind
De ouder
Niet de aard, maar de ernst en chroniciteit van de stoornis/symptomen van de ouder
is bepalend voor het psychosociaal functioneren van het kind.
Neerwaartse spiraal: relatieproblemen, schulden, geweld, geïsoleerd raken (gezin
gaat zich schamen), verwaarlozing binnen het gezin, wat tegenstrijdig gaat werken op
de ontwikkeling van het kind.
Meer dan 30% zoekt geen hulp, dit noemen we zorgmijders
De gezinssituatie
De ‘gezonde’ ouder raakt overbelast en vlucht vaak uit zo’n gezinssituatie weg.
Emotioneel gezien is een ‘gezonde’ ouder de grote afwezige binnen een KOPP-gezin,
wat de band tussen ouder en kind doet verzwakken.
De gedragsproblemen die een kind krijgt door de slechte relatie tussen zijn ouders,
kunnen een bron van spanning zijn waardoor ze de relatieproblemen en psychische
problematiek bij de ouders verergeren. Huwelijksproblemen verklaarden in
verschillende onderzoeken aanpassings- en gedragsproblemen bij kinderen met een
depressieve ouder.
Opvoeding van zieke ouders kenmerkt zich vaak door vlakke emoties, minder
lichamelijk contact, minder goedkeuring, geringere spontaniteit, minder respons,
minder voorspelbaarheid en meer boosheid. Emotionele of lichamelijke, geestelijke
of seksuele mishandeling kunnen voorkomen. De mogelijkheid dat er door de
psychische problematiek geen of een slechte ouder-kindrelatie ontstaat, is een
belangrijke risicofactor voor het kind.
Het kind zelf
Kinderen die als peuter, kleuter of adolescent te maken krijgen met een zieke ouder,
hebben de ervaring dat hun ouder ander, vreemd en beangstigend gedrag vertonen.
Zij lijden een verlies en maken op jonge leeftijd een periode van rouw mee. Kinderen
die vanaf hun geboorte een zieke ouder hebben, hebben niet die verlieservaring.
Een veilige gehechtheid met de vader kan de schadelijke gevolgen van een onveilig
gehechtheid met de moeder voorkomen
Elke leeftijd waarop het kind met een zieke ouder wordt geconfronteerd heeft zijn eigen
risico’s. Algemeen wordt gesteld dat hoe jonger het kind is, des te hoger de kwetsbaarheid
en invloed van de ziekte van de ouder.
Erfelijke factoren spelen een rol in de ontwikkeling van ziekten als schizofrenie en
stemmingsstoornissen. Het lijkt te gaan om een aangeboren kwetsbaarheid voor
algemene psychische stoornissen die niet per se hoeft te resulteren in een ziekte. Als
een kind wel ziek wordt, is er meestal sprake van bepaalde uitlokkende factoren.
, Extra risicovol
Meisjes en jonge kinderen gemiddeld genomen reageren heftiger op situaties thuis
dan jongens. Parentificatie eerder zichtbaar mij meiden.
Beide ouders een stoornis of verslaving
Minder goed functionerend systeem
Geen sociale steun
Stress: ontstaat als er geen evenwicht is tussen draagkracht en draaglast: tussen wat je
aankant en de dingen die stress veroorzaken (stressoren).
Basisvoorwaarden geestelijke gezondheid
Vier essentiële basisvoorwaarden voor geestelijke gezondheid waar de opvoeding een
context moet creëren:
1. Het kind een veilige en overzichtelijke omgeving bieden
2. Uitdragen dat het kind er mag zijn
3. Het kind de mogelijkheid bieden om bij een gemeenschap te horen en erbij
betrokken te worden
4. Integriteit van lichaam en persoon garanderen
Deze voorwaarden kunnen onder druk komen te staan in gezinnen waar een negatieve
spiraal het dagelijks leven bepaalt. Verder steunt een succesvolle opvoeding volgens de
Commissie op een veilig gezin met minstens een stabiele verzorger.
Hoe uiten zich problemen bij kinderen?
Parentificatie: rollen zijn omgedraaid, kind wordt ouder en ouder kruipt in kindrol.
Hierdoor ontwikkeld kind geen persoonlijkheid doordat het niet leert om met
leeftijdsgenoten om te gaan.
Geen vriendjes mee willen nemen (geen kindrol): hierdoor mist kind deel van zijn
ontwikkeling door met leeftijdsgenoten om te gaan.
Schaamte- en schuldgevoelens: iemand over de situatie vertellen voelt als verraad.
Cijfert zichzelf weg ‘ik ben de oorzaak, want ik ben geen goed kind’.
Geringe copingvaardigheden
Seperatieangsten: hechting, afhankelijk, bang om alleen gelaten te worden
Gevoelens maskeren: uit schaamte, ‘er is niks aan de hand’
Week 2: KOPP-kinderen (2)
Stressvolle factoren die KOPP-kinderen ervaren in de gezinssituatie waarin zij opgroeien
Ouders leggen kinderen geheimhoudingsplicht op, en een geheim verklappen voelt
als verraad, hier zal een kind zich schuldig over voelen.
Geheimhouding leidt ertoe dat het kind het geheim zal opkroppen en met geheim zal zitten.
Uit angst iets te verklappen, zal het kind er liever niet aan denken en proberen gedachten
aan het geheim te onderdrukken. Onderdrukking van gedachten aan het geheim leidt ertoe
dat je juist veel vaker aan het geheim gaat denken. Dit kost moeite en levert stress op.
Kind moet opletten wat hij/zij zegt in gezelschap, kan niet vrij uitpraten. Stress voor
het onthullen van het geheim.
Kind zoekt geen steun bij anderen, want niemand mag achter het geheim komen.
