Kinder- en jeugdpsychiatrie 1: inleiding
Comorbiditeit
= dat je 1 of meer (chronische) aandoeningen hebt naast de hoofddiagnose waar de meeste
aandacht naar uitgaat. Zoals;
- ADD met bv. ADHD
- ADD met bv. ASS
- BPS met bv. PDD-NOS
Jongens vaker gedragsproblemen dan meisjes
Er lijkt bij jongens sprake van een grotere ‘biologische, genetische kwetsbaarheid’. Hormonen
beïnvloed en is bij jongens en meisjes verschillend. Alhoewel mannen over 10% meer hersencellen
beschikken, hebben vrouwen hersenen hebben meer het zogenoemde grijze materie: de cellen die
nodig zijn voor het verwerken van informatie. De grote hersenen maken jongens kwetsbaarder: ze
hebben vaker een verstandelijke beperking, dyslexie, lopen sneller een taalachterstand op en
stotteren vaak.
Ook is bekend dat bij complicaties bij de geboorte en tragere hersenrijping meer risico lopen op
ontwikkelingsstoornissen als ADHD, ASS, dyslexie etc. Veel afwijkingen zitten namelijk op het X-
chromosoom en kunnen bij meisjes gecorrigeerd worden door het 2 e X-chromosoom. Bij jongens kan
het Y-chromosoom een fout op het X-chromosoom niet corrigeren.
- Sociale-culturele invloeden en verwachtingen spelen mogelijk een rol en wordt er op jongens
nog altijd een grotere druk uitgeoefend om te presteren dan op meisjes, met als gevolg
frustratie en daardoor gedragsproblemen.
- Jongens uiten zich vaak openlijker in gedrag dan meisjes, waardoor zij meer last veroorzaken
voor de omgeving.
Gedragsprobleem en gedragsstoornis
- Gedragsprobleem: oorsprong in de omgeving, staat meer buiten de persoon.
- Gedragsstoornis: oorsprong in aanleg en rijping van het CZS. Probleem is niet te verhelpen
en persoon moet er mee leren omgaan.
o Wisselwerking tussen aanleg en omgeving:
Interactie tussen het kind en de ouders.
Goede steun en opvoeding minder negatief effect op de stoornis.
Voorbeeld: ASS, interactie, negatief patroon.
Om van een stoornis te kunnen spreken moet het gedragsprobleem aan vaste criteria voldoen, bijv.
zoals omschreven in ‘Diagnostic and Statistic Manueal of Mental Disorder (DSM-V).
- Classificatiesysteem: stoornissen worden in groepen gerangschikt, het zegt niet over de
ernst/overlast.
- Diagnose zegt niets over de oorzaken, het geeft alleen een beschrijving van het gedrag.
Nadeel:
- Algemene beschrijvingen. Geldt dit voor iedereen?
- Altijd kijken naar individu: wat heeft hij of zij nodig?
- Op een 1e plaats is iemand een kind, puber, niet de stoornis.
,Kinder- en jeugdpsychiatrie 2: ADHD
ADHD is de afkorting van ‘Attention Deficit Hyperactivity Disorder’ ofwel
aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis. Kinderen met ADHD hebben aandachts- en
concentratieproblemen en/of zijn impulsief en overbeweeglijk. Zij vertonen dynamisch en grillig
gedrag. ADHD is in de DSM-5 geclassificeerd als een neurobiologische ontwikkelingsstoornis, een
stoornis van vooral het inhibitisysteem, het remsysteem. De executieve (controlemechanismen) van
de hersenen werken niet goed, waardoor problemen ontstaan in het functioneren van het
werkgeheugen, de aandacht, het organiseren, plannen, afmaken van taken, het reageren op prikkels,
flexibel kunnen zijn, het opvolgen van instructies etc. Dit kan leiden tot problemen in het sociaal-
emotioneel functioneren en het leerproces.
Verschillende subtypen van ADHD
In de DSM-5 staan 2 hoofdcriteria als gedragskenmerken:
1. Onoplettendheid (min. 6/9 kenmerken)
2. Hyperactiviteit en impulsiviteit (min. 6/9 kenmerken)
o Volwassenen 5/9 kenmerken
Hier kunnen nog weer subgroepen gemaakt worden, die onder te scheiden zijn in 3 groepen:
- Overwegen onoplettend beeld (ADD) (concentratieproblemen, weinig aandacht voor details,
werk niet afmaken, moeite met organiseren, niet luisteren als hij aangesproken wordt, volgt
aanwijzingen dikwijls niet op, raakt dingen vaak kwijt etc),
- Overwegend hyperactief-impulsief beeld (ADHD)
o Hyperactief: onrustige bewegingen, voortdurend in de weer zijn, veel rondrennen of
overal op en in klimmen, moeilijk rustig kunnen spelen, veel praten.
o Impulsief: gooit het antwoord er uit voordat de vraag afgemaakt is, moeite met op
zijn beurt te wachten, stoort vaak anderen of dringt zich op, kunnen gevolgen
moeilijk overzien, kunnen moeilijk gevaar inschatten, snel en fel reageren op
gebeurtenissen.
- Gecombineerd beeld (er is sprake van de 2 beide bovenstaande genoemde).
Kenmerken in de DSM-5
- De bovenstaande symptomen houden ten minste 6 maanden aan.
- Daarnaast zijn enkele symptomen al in de kindertijd (voor het 12 e jaar)
- In 2 of meer situaties aanwezig, bv op school als thuis, of werk en vrienden etc.
ADD
‘Attention deficit disorder’. Alle dagen dromerig. Weinig of geen prikkels binnen (terwijl bij ADHD de
prikkels juist ongecontroleerd binnen komen).
- Langzame informatieverwerking
- Worden ten onrechte als lui en ongemotiveerd gezien
- Oorzaken over het algemeen hetzelfde als ADHD
Oorzaken ADHD
Biologische kenmerken Omgevingsfactoren
Lagere hersenactiviteit Stress in het gezin, conflicten
, Achterblijvende executieve functies Pathologie van de ouders
Dopaminesysteem Gezinsgrootte
Tragere rijping van de hersenen Lage sociaaleconomische status (SES) ouders
Aanleg
Overprikkeling
Prikkelbewust Prikkelvermijdend
Opmerkzaam, gevoelig, let op details, kieskeurig Serieus, netjes, routinematig, geordend en
vasthoudend
Reageert geprikkeld, boos, geïrriteerd Probeert de situatie te controleren
Schiet snel in het rood Verzet zich tegen veranderingen
Kan slecht tegen grappen en als iets niet Vermijd onvoorspelbare situaties
volgens de regels gaat
Is star en niet flexibel Is star en niet flexibel
Snel afgeleid, vraagt iedereen stil te zijn Zoekt een rustige plek en schermt zich af voor
prikkels
Onderprikkeling
Prikkelzoekend Prikkelonbewust
Enthousiast, vrolijk, nieuwsgierig Onopvallend, gemakkelijk in omgang, flexibel,
humor
Vernieuwend en expressief Maakt zich niet snel druk, ongeorganiseerd
Druk, wild tikken, wiebelen en friemelen Dromerig, verward, onopmerkzaam
Vraagt aandacht, stel veel vragen Vraagt geen aandacht
Praat, loopt door de klas Lijkt afwezig, reageert niet op aanspreken
Snel afgeleid, van de hak op de tak Dwaalt makkelijk af
Ongeorganiseerd Krijgt instructie niet mee, taak niet af
Prognose (meer ter informatie)
- Bij 1/3 van de behandelde adolescenten met ADHD blijft de diagnose van kracht.
- Bij 1/3 worden de klachten minder.
- Bij 1/3 verdwijnen de symptomen helemaal.
Hangt af van bijkomende negatieve factoren zoals gezinsproblemen, lagere intelligentie en
leerproblemen, bijkomende comorbiditeit bijv. met stemmings- angst en gedragsstoornissen.
Natuurlijk verloop: hyperactiviteit vermindert, impulsiviteit en aandachtsproblemen blijven.
Psycho-educatie
Is een behandeling waarmee altijd als eerst mee wordt gestart bij de diagnose. Psycho-educatie is
meer dan uitgebreide ‘voorlichting’. Het gaat om het leren herkennen, analyseren en interpreteren
van en anticiperen op probleemsituaties. Hierdoor kan men het probleemgebied beter begrijpen,
accepteren en hanteren. Ook al bij relatief jonge kinderen kan dit op speelse wijze gebeuren, zoals
het computerprogramma ADHD voor kinderen.
Begeleiding
Hoe zorg je voor rust? Hoe rem je het gedrag van het kind? Hoe leer je het kind reactie uit te stellen
en gedrag te reguleren?
