Neuropsychologie PABA3021
College 1 – woensdag 15 september – introductie
Literatuur
- Hoofdstuk 1 – Ontwikkelingen in de discipline neuropsychologie
- Hoofdstuk 2 – The origins of brain and behaviour
- Hoofdstuk 7 – Onderzoeksmethoden
Contactgegevens docent
- Dr. Danny Kostons
- D.d.n.m.kostons@rug.nl
- Kamer 112 (GION, tweede verdieping boven de repro)
Waarom dit vak?
- Relatie tussen hersenen en gedrag is heel belangrijk
- Handig om daar meer achtergrond daar te hebben
- Is het niet allemaal biologie?
o Ja, er zit behoorlijk wat biologie in. Voor het tentamen moet je dat weten
- Is het belangrijk om hier meer van te weten?
o Onze hersenen zijn het meest complexe levende orgaan op aarde
o Steeds meer aandoeningen kunnen worden verklaard vanuit kennis over processen
in de hersenen en de relatie met gedrag
o In een multidisciplinair team zal ook vanuit de invalshoek van de neuropsychologie
naar een probleem worden gekeken
Algemene leerdoelen vak neuropsychologie
- Na afloop van het vak kan de student
o A) ontwikkelingen op het gebied van de hedendaagse neuropsychologie, haar
achtergronden, geschiedenis en onderzoeksmethoden weergeven
o B) aangeven hoe het zenuwstelsel is georganiseerd en functioneert
o C) de ontwikkeling van de hersenen uitleggen
o D) benoemen wat plasticiteit van de hersenen inhoudt
o E) een relatie leggen tussen hersenen en gedrag bij een normale en een afwijkende
ontwikkeling
o F) een verband leggen tussen hogere functies als leren, geheugen, aandacht,
bewustzijn, emoties en het functioneren van de hersenen
o G) relaties herkennen tussen afwijkingen in het zenuwstelsel en
ontwikkelingsstoornissen, psychiatrische stoornissen en neurologische aandoeningen
Plasticiteit van de hersenen = Neuroplasticiteit of neurale plasticiteit, stelt neuronen in staat om
zowel anatomisch als functioneel te regenereren en nieuwe synaptische verbindingen te vormen.
Hersenplasticiteit of neuroplasticiteit, is het vermogen van de hersenen om zich te herstellen en
herstructureren.
,Inrichting
- Hoorcolleges (meer dan vorig jaar; check altijd even het rooster)
- Discussieforum (?)
Tentamen
- 60 mc (komt nog een vb tentamen) → het worden er dus 40!
- 1 open vraag @ 30 punten (gaan we oefenen)
o Essentiële termen aan elkaar koppelen
o Verbanden staat niet per se in de boeken
- 60+ punten nodig voor voldoende
Hoofdstuk 1 – Ontwikkeling van de discipline neuropsychologie
Wat is neuropsychologie?
- Bestudeert relatie tussen hersenen en gedrag
- Maakt gebruik van inzichten vanuit andere disciplines o.a:
o Neuroanatomie
▪ De tak van de anatomie die zich bezighoudt met de bouw van het
zenuwstelsel.
o Neurofysiologie
▪ De neurowetenschap die de werking en functies van het zenuwstelsel
bestudeert.
o Neurochirurgie
▪ De chirurgie van het zenuwstelsel en behoort zoals andere “snijdende
medische beroepen” tot de chirurgische specialismen.
o Farmacologie
▪ De wetenschap die onderzoekt hoe een geneesmiddel werkt, hoe het
lichaam erop reageert en welke veranderingen in de loop van de tijd
optreden
o Neuropsychiatrie
▪ Je hebt last van neuropsychiatrische klachten als je door (of naast) een
neurologische aandoening ook psychiatrische klachten hebt ontwikkeld.
o Filosofie
▪ De filosofie of wijsbegeerte is de oudste theoretische discipline die het
verlangen en het streven uitdrukt naar kennis en wijsheid.
o Psychometrie
▪ Een wetenschap die zich bezighoudt met de technieken van het meten van
psychologische fenomenen zoals kennis, vaardigheden, attituden,
eigenschappen en persoonskenmerken
- Hersenen en gedrag: wederzijdse beïnvloeding
Wat is gedrag?
- Moeilijker te definiëren
- Het probleem is dat hersenen voor meer zorgen dan alleen het uiterlijk gedrag, er gebeurt
ook van binnen van alles
- Enkele kenmerken
o Heeft zowel doel als functie
, o Reactie op omgeving
o Bepaald door endocriene systeem en zenuwstelsel
▪ Endocriene systeem = Het
hormonale (=endocriene) stelsel. In
het menselijk lichaam zijn diverse
hormonale organen aanwezig. Deze
organen worden klieren genoemd.
Zij geven signaalstoffen (=
hormonen) af aan de bloedbaan. Via
de bloedbaan komen de hormonen
terecht bij hun doelwitorgaan en
brengen zo het beoogde effect
teweeg.
o (als hersenen weinig stimulus krijgen gaan
ze zelf dingen verzinnen)
- Voor het grootste deel komt die uit evolutionaire
principes
- Gedrag varieert in
o Complexiteit – sommige dingen zijn heel makkelijk uit te leggen. Proberen uit te
leggen wat de emotie verdriet is.. te complex
o De mate waarin het automatisch en aangeboren is
o De mate waarin het is aangeleerd
Zenuwstelsel = een netwerk van cellen dat informatie kan opnemen en verwerken. Het verbindt
alle delen van het lichaam met elkaar. Via dit netwerk wordt informatie van de hersenen naar
andere delen van het lichaam gestuurd en omgekeerd. Onderscheid: centraal en perifere
zenuwstelsel.
Historische visies op hersenen & gedrag (1) (niet super belangrijk voor het tentamen)
- De Oudheid: het hart versus het brein
o Waar zit de gedachte van de mens?
o Het hart versus het brein
o Hippocrates (ca. 460-370 v Chr.)
▪ Had door dat alles in de hersenen zit
▪ “Het dient algemeen bekend te zijn dat de bron van zowel ons plezier, onze
vreugde, gelach en vermaak, als van onze smart, pijn, angst en tranen, geen
andere is dan de hersenen. Het is in het bijzonder dit orgaan dat ons in staat
stelt te denken, te zien en te horen, en het lelijke van het schone, het kwade
van het goede, het aangename van het onaangename te onderscheiden. Het
zijn de hersenen ook waar zich de zetel bevindt van waanzin en
krankzinnigheid, van angsten en verschrikkingen die ons bestormen, dikwijls
’s nachts, maar soms zelfs overdag; daar ligt de oorzaak van slapeloosheid en
slaapwandelen, van gedachten die niet willen komen, van vergeten
verplichtingen en van zonderlinge verschijnselen.”
o Discussie ging door
▪ Empedocles (ca. 490-430 v Chr.) → dacht dat ons hart ons gedrag
aanstuurde
▪ Galen (ca. 129-199) → meer voor de hersenen
, o Aristoteles (348-322 v Chr.) en het Mentalisme
▪ Psyche = mind
▪ Er zit een soort geest in je lijf die zorgt dat je bepaald gedrag gaat vertonen
▪ Psyche verantwoordelijk voor het gedrag
▪ Mens het enige dier dat zo’n psyche zou kunnen hebben
▪ Grote invloed op moderne neuropsychologie
- Middeleeuwen en renaissance
o Op observatie gebaseerde neuroanatomie
▪ Leonardo da Vinci (1452-1519)
▪ Vesalius (1514-1564)
- 17e eeuw
o Begin van moderne wetenschap van het brein
o Descartes (1596-1650) en het Dualisme
▪ Hoe zijn lichaam en geest met elkaar verbonden en hoe blijft dat zo?
▪ Lichaam = stoffelijk. Geest = niet-stoffelijk
▪ Lichaam-geestprobleem
▪ Descartes geloofde niet dat de mens een vrije wil had en dat de mens dus
niet in staat was morele beslissingen te nemen. Hij maakte hierbij
onderscheid tussen de ziel en het lichaam; deze theorie noemen we het
dualisme. Hoewel wetenschappers tegenwoordig de theorie van Descartes
verwerpen, alle processen die zogenaamd bij de ziel hoorden zijn nu
eenvoudig te verklaren in biologische processen, wordt dit wel gezien als
een belangrijke ontwikkeling richting het begrijpen van de rol van de
hersenen bij ons gedrag.
Het dualisme van Descartes maakt een streng onderscheid tussen lichaam en geest, gezien als ziel of
bewustzijn. Die zouden bestaan uit twee verschillende entiteiten die elkaar beïnvloeden: het lichaam
als beperkt, stoffelijk en tijdelijk. De geest als vrij, onstoffelijk en eeuwig.
Het standpunt van Descartes zelf, genaamd het dualisme, zegt dat lichaam en geest twee aparte
entiteiten zijn, die invloed op elkaar uitoefenen in een causale maar onbekende manier. Volgens
Descartes is het het bewustzijn dat contact maakt met het zenuwstelsel door de pijnappelklier
(epifyse), een orgaan dat in het midden van de hersenen ligt. De pijnappelklier regelt vervolgens
‘nervous fluids’ door de hersenen. Maar, de vraag hier is: 'Hoe werkt het bewustzijn precies op de
hersenen?'
- 18e eeuw
o Interne werking van het brein
o Elektriciteit aanwezig in het brein – zorgt blijkbaar voor communicatie
