Grondrechten
Inhoudsopgave
College 1 – Hoofdstuk 1 Inleiding...........................................................................................................2
College 2 – Hoofdstuk 2 Geschiedenis en achtergronden......................................................................3
College 2 – Hoofdstuk 3 Dragers van grondrechten...............................................................................7
College 3 – Hoofdstuk 5 Reikwijdte en interpretatie..............................................................................9
College 3 – Hoofdstuk 6 Beperkingen van grondrechten.....................................................................14
College 4 – Hoofdstuk 7 Positieve verplichtingen.................................................................................19
College 4 – Hoofdstuk 8 Horizontale werking.......................................................................................20
College 4 – Hoofdstuk 9 Samenloop en botsing...................................................................................22
College 5 – Hoofdstuk 11 Rechter en wetgever....................................................................................23
College 6 – Jurisprudentie....................................................................................................................26
,College 1 – Hoofdstuk 1 Inleiding
Wat zijn grondrechten?
‘Fundamentele rechtsnormen die de strekking hebben het individu persoonlijke vrijheid en een
menswaardig bestaan te verzekeren die de handelingsvrijheid van met name de overheid beperken’.
‘Mensenrechten’ wordt vaak gebruikt als andere term voor ‘grondrechten’. Er zijn enkele schrijvers
die deze termen een verschillende betekenis geven:
‘Rechten die ieder mens – van nature – toekomen of horen toe te komen’.
Het verschil tussen met de term ‘grondrechten’:
- mensenrechten staan los van de wet, grondrechten niet.
- mensenrechten in internationaal recht, grondrechten in nationale recht.
Grondrechten gelden in relatie tussen burger en overheid; zij perken de handelingsvrijheid van de
overheid in. Echter kunnen grondrechten ook in relatie gelden tussen burgers onderling.
Rechtsstaat
Grondrechten, en dan met name de vrijheidsrechten en het gelijkheidsbeginsel, zijn verbonden met
de opkomst van het idee van de rechtsstaat. De rechtsstaat is namelijk gestoeld op een viertal pijlers:
1. Ingrijpen van de overheid mag slechts geschieden op grond van algemene regels;
2. Scheiding der machten;
3. Mogelijkheid tot rechtsbescherming door de onafhankelijke rechter;
4. Het bestaan van grondrechten: idee van vrijheid van burgers dient beschermt te worden.
Rechtsbronnen
Grondrechten zijn in bepaalde rechtsbronnen te vinden, namelijk:
1. Internationale verdragen (EVRM, ESH, HvEU);
2. Jurisprudentie internationaalrechtelijke organen (EHRM);
3. Nationale Grondwet;
4. Nationale wetgeving;
5. Jurisprudentie nationale rechter;
6. Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Grondrechten
Klassieke -> onthoudingsplicht overheid (overheid moet hier zo min mogelijk mee bemoeien).
- meningsuiting, onderwijs, godsdienst en kiesrecht.
Sociale -> zorgplicht overheid (overheid wordt geacht in actie te komen).
- vrije dagen en vakantie, staken en rechtsbijstand.
Toenemend belang
Grondrechten nemen in het Nederlandse recht een steeds belangrijkere positie in. Dit heeft een
aantal oorzaken, namelijk:
1. De werkingssfeer van de grondrechten neemt toe (informatiemaatschappij,
coronabeperkingen, vliegverkeer, etc.).
2. We stellen hogere eisen aan de beperkingen.
3. Steeds vaker een werking van grondrechten in relatie tussen burgers onderling.
4. Niet enkel een onthoudingsplicht voor de overheid bij klassieke grondrechten (recht om te
demonstreren), ook een zorgplicht bij sociale grondrechten.
5. Internationale stelsel van grondrechtbescherming krijgt meer invloed binnen nationale
rechtsorde (EHRM).
2
, College 2 – Hoofdstuk 2 Geschiedenis en achtergronden
Ontstaan
Als je wilt kijken naar grondrechten en de betekenis van grondrechten in combinatie met veiligheid
en recht moet je eerst kijken naar de ontstaansgeschiedenis van grondrechten.
connectie van filosofen met grondrechten is tentamenstof.
Athene en de Griekse staatsleer
Griekse staatsleer geen grondrechten, maar overheid heeft wel bepaalde grenzen.
• Plato: staat heeft bij uitstek een opvoedende rol en de controle van de overheid strekt zich in
de ideale staat uit over vrijwel alle aspecten van het individuele en maatschappelijke leven.
• Aristoteles: de politieke gemeenschap moet de mens houvast bieden om zijn natuurlijke
aanleg te verwezenlijken. De mens vindt bestemming binnen de staat; een vrije privé sfeer
los van de politieke gemeenschap kan slechts tot pervertering van zijn natuurlijke
eigenschappen leiden.
• Epicurus (tegenhanger Aristoteles): staat moet privésfeer juist beschermen. De privé sfeer
biedt een individu namelijk de meest aangename situatie: een situatie zonder pijn, vrees of
onrust.
Christendom en Middeleeuwen
De christelijke leer is in veel opzichten ambigu. Enerzijds gaat zij ervan uit dat alle mensen geschapen
zijn naar het evenbeeld van God en in dat opzicht gelijkwaardig zijn.
De spirituele sfeer is uiteindelijk ook belangrijker dan de wereldlijke of statelijke sfeer. Het geloof en
de kerk dienen een eigen domein te hebben.
Anderzijds wordt het gezag van de overheid in de christelijke sfeer veelal als van God gegeven
beschouwd, zodat gehoorzaamheid voor de onderdaan een eerste plicht vormt.
De samenleving kent een hiërarchische structuur, waarin ieders positie vooral plichten met zich
meebrengt. De rechtspositie werd bepaald door zijn stand: adel, geestelijkheid, burgerij,
eigengeërfde boeren of horigen.
Thomas van Aquino: zijn leer stelt grenzen aan de overheidsmacht: de macht van de heerser is
immers van God gegeven ten behoeve van het algemeen welzijn; de uitoefening van het gezag dienst
daarop gericht te zijn. Van Aquino wordt als verdediging van de middeleeuwse orde beschouwd.
Achtergrond van de opkomst van de idee van grondrechten
Een vijftal oorzaken voor geleidelijke opkomst van grondrechten (13 e-19e eeuw)
1. Renaissance (15e-16e eeuw);
a. Herontdekking van de klassieke geschriften en het niet-christelijke natuurrecht.
b. Er wordt meer gericht op het individu, zijn mogelijkheden en morele zelfstandigheid.
2. Hervorming (16e eeuw);
a. Bijdrage geleverd aan het uiteenvallen van de christelijke-middeleeuwse kosmos.
b. Geloofsbeleving is in belangrijke mate individueel van aard; voor bemiddeling door
een hiërarchische georganiseerde geestelijkheid is niet per se een wezenlijke rol
weggelegd.
c. Staat gaat zich terughoudender dan voorheen opstellen in geloofszaken.
3
Inhoudsopgave
College 1 – Hoofdstuk 1 Inleiding...........................................................................................................2
College 2 – Hoofdstuk 2 Geschiedenis en achtergronden......................................................................3
College 2 – Hoofdstuk 3 Dragers van grondrechten...............................................................................7
College 3 – Hoofdstuk 5 Reikwijdte en interpretatie..............................................................................9
College 3 – Hoofdstuk 6 Beperkingen van grondrechten.....................................................................14
College 4 – Hoofdstuk 7 Positieve verplichtingen.................................................................................19
College 4 – Hoofdstuk 8 Horizontale werking.......................................................................................20
College 4 – Hoofdstuk 9 Samenloop en botsing...................................................................................22
College 5 – Hoofdstuk 11 Rechter en wetgever....................................................................................23
College 6 – Jurisprudentie....................................................................................................................26
,College 1 – Hoofdstuk 1 Inleiding
Wat zijn grondrechten?
‘Fundamentele rechtsnormen die de strekking hebben het individu persoonlijke vrijheid en een
menswaardig bestaan te verzekeren die de handelingsvrijheid van met name de overheid beperken’.
‘Mensenrechten’ wordt vaak gebruikt als andere term voor ‘grondrechten’. Er zijn enkele schrijvers
die deze termen een verschillende betekenis geven:
‘Rechten die ieder mens – van nature – toekomen of horen toe te komen’.
Het verschil tussen met de term ‘grondrechten’:
- mensenrechten staan los van de wet, grondrechten niet.
- mensenrechten in internationaal recht, grondrechten in nationale recht.
Grondrechten gelden in relatie tussen burger en overheid; zij perken de handelingsvrijheid van de
overheid in. Echter kunnen grondrechten ook in relatie gelden tussen burgers onderling.
Rechtsstaat
Grondrechten, en dan met name de vrijheidsrechten en het gelijkheidsbeginsel, zijn verbonden met
de opkomst van het idee van de rechtsstaat. De rechtsstaat is namelijk gestoeld op een viertal pijlers:
1. Ingrijpen van de overheid mag slechts geschieden op grond van algemene regels;
2. Scheiding der machten;
3. Mogelijkheid tot rechtsbescherming door de onafhankelijke rechter;
4. Het bestaan van grondrechten: idee van vrijheid van burgers dient beschermt te worden.
Rechtsbronnen
Grondrechten zijn in bepaalde rechtsbronnen te vinden, namelijk:
1. Internationale verdragen (EVRM, ESH, HvEU);
2. Jurisprudentie internationaalrechtelijke organen (EHRM);
3. Nationale Grondwet;
4. Nationale wetgeving;
5. Jurisprudentie nationale rechter;
6. Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Grondrechten
Klassieke -> onthoudingsplicht overheid (overheid moet hier zo min mogelijk mee bemoeien).
- meningsuiting, onderwijs, godsdienst en kiesrecht.
Sociale -> zorgplicht overheid (overheid wordt geacht in actie te komen).
- vrije dagen en vakantie, staken en rechtsbijstand.
Toenemend belang
Grondrechten nemen in het Nederlandse recht een steeds belangrijkere positie in. Dit heeft een
aantal oorzaken, namelijk:
1. De werkingssfeer van de grondrechten neemt toe (informatiemaatschappij,
coronabeperkingen, vliegverkeer, etc.).
2. We stellen hogere eisen aan de beperkingen.
3. Steeds vaker een werking van grondrechten in relatie tussen burgers onderling.
4. Niet enkel een onthoudingsplicht voor de overheid bij klassieke grondrechten (recht om te
demonstreren), ook een zorgplicht bij sociale grondrechten.
5. Internationale stelsel van grondrechtbescherming krijgt meer invloed binnen nationale
rechtsorde (EHRM).
2
, College 2 – Hoofdstuk 2 Geschiedenis en achtergronden
Ontstaan
Als je wilt kijken naar grondrechten en de betekenis van grondrechten in combinatie met veiligheid
en recht moet je eerst kijken naar de ontstaansgeschiedenis van grondrechten.
connectie van filosofen met grondrechten is tentamenstof.
Athene en de Griekse staatsleer
Griekse staatsleer geen grondrechten, maar overheid heeft wel bepaalde grenzen.
• Plato: staat heeft bij uitstek een opvoedende rol en de controle van de overheid strekt zich in
de ideale staat uit over vrijwel alle aspecten van het individuele en maatschappelijke leven.
• Aristoteles: de politieke gemeenschap moet de mens houvast bieden om zijn natuurlijke
aanleg te verwezenlijken. De mens vindt bestemming binnen de staat; een vrije privé sfeer
los van de politieke gemeenschap kan slechts tot pervertering van zijn natuurlijke
eigenschappen leiden.
• Epicurus (tegenhanger Aristoteles): staat moet privésfeer juist beschermen. De privé sfeer
biedt een individu namelijk de meest aangename situatie: een situatie zonder pijn, vrees of
onrust.
Christendom en Middeleeuwen
De christelijke leer is in veel opzichten ambigu. Enerzijds gaat zij ervan uit dat alle mensen geschapen
zijn naar het evenbeeld van God en in dat opzicht gelijkwaardig zijn.
De spirituele sfeer is uiteindelijk ook belangrijker dan de wereldlijke of statelijke sfeer. Het geloof en
de kerk dienen een eigen domein te hebben.
Anderzijds wordt het gezag van de overheid in de christelijke sfeer veelal als van God gegeven
beschouwd, zodat gehoorzaamheid voor de onderdaan een eerste plicht vormt.
De samenleving kent een hiërarchische structuur, waarin ieders positie vooral plichten met zich
meebrengt. De rechtspositie werd bepaald door zijn stand: adel, geestelijkheid, burgerij,
eigengeërfde boeren of horigen.
Thomas van Aquino: zijn leer stelt grenzen aan de overheidsmacht: de macht van de heerser is
immers van God gegeven ten behoeve van het algemeen welzijn; de uitoefening van het gezag dienst
daarop gericht te zijn. Van Aquino wordt als verdediging van de middeleeuwse orde beschouwd.
Achtergrond van de opkomst van de idee van grondrechten
Een vijftal oorzaken voor geleidelijke opkomst van grondrechten (13 e-19e eeuw)
1. Renaissance (15e-16e eeuw);
a. Herontdekking van de klassieke geschriften en het niet-christelijke natuurrecht.
b. Er wordt meer gericht op het individu, zijn mogelijkheden en morele zelfstandigheid.
2. Hervorming (16e eeuw);
a. Bijdrage geleverd aan het uiteenvallen van de christelijke-middeleeuwse kosmos.
b. Geloofsbeleving is in belangrijke mate individueel van aard; voor bemiddeling door
een hiërarchische georganiseerde geestelijkheid is niet per se een wezenlijke rol
weggelegd.
c. Staat gaat zich terughoudender dan voorheen opstellen in geloofszaken.
3
