Kennislijn aantekeningen (OVK11WKM01)
Lesweek 1, werkgroep 1 :
Zorgbasics-diversiteit paragraaf: 3,1 – 3,2 – 3,3 – 3,5 (boek)
o Gezondheid kan op veel verschillende manieren worden gedefinieerd. Gezondheid is niet
alleen de afwezigheid van ziekte.
o Als mensen voldoende bewegen, gezond eten, niet roken en met mate alcohol benuttigen,
kunnen veel ziektes worden voorkomen. Dat is wat later veel maatschappelijke kosten.
o Naast het concept gezondheid bestaan er denkwijze die aandacht schenken aan het dagelijks
functioneren van het individu en de mate waarin het individu zich kan redden bij het
dagelijks functioneren. Daarbij is de definiëring van het functioneren altijd afhankelijk van de
sociale, culturele, economische en historische context van een land, maatschappij of groep.
Iemands gezondheid is met behulp van de begrippen uit de ICF onder te verdelen in:
• Lichaamsfuncties en anatomische eigenschappen.
• Activiteiten.
• Participatie.
• Gezondheid vanuit lichamelijk, individueel en maatschappelijk perspectief.
o In de praktijk van het leven, waarin het om activiteiten draait, staat in de interactie centraal.
In interactie reageert de maatschappij op personen met een functiebeperking en vormt
hiermee het beeld van functiebeperking. Dit maakt functiebeperking een sociaal
geconstrueerd concept dat verwijst naar mensen die in de maatschappij sociaal of op een
andere manier benaderd worden. Je kunt stellen dat de mensen met een functiebeperking
niet gehandicapt is, maar door de maatschappij op die manier wordt gezien, gelabeld, en
gecategoriseerd.
o Aids, hepatitis B en C, de Tuberculose en COVID-19 hebben zich alleen kunnen verspreiden
vanwege de toenemende mobiliteit van mensen (omgevingsfactoren). Ziektes blijven niet
meer beperkt tot bepaalde landen of streken.
De volgende factoren die het omgaan met gezondheid en ziekte beïnvloeden kunnen onder andere
worden onderscheiden in:
• Individuele factoren (leeftijd, sekse, uiterlijk, persoonlijkheid, intelligentie, ervaring, fysieke
status, emotionele status).
• Opvoeding (formeel en informeel).
• Sociaaleconomische status (armoede, sociale klassen, werk, werkzoekende).
• Omgevingsfactoren (weer, milieuverontreiniging, infrastructuur, gebouwen, straten,
bruggen, openbaar vervoer, gezondheidsinstellingen).
• Maatschappelijke factoren (netwerken, ondersteuning door derden, inclusie, discriminatie,
racisme).
Bijkomende factoren beïnvloeden de relatie tussen degene die objectiveert (de hulpverlener) en
degene die vanuit de eigen subjectieve beleving symptomen omschrijft (de cliënt):
• Sociale klasse:
- Dit is een parapluterm voor een aantal factoren die het leven van mensen duurzaam
beïnvloeden. De mens wordt gevormd door de buurt van opgroeien, de school, het
werk, het inkomen en de gezondheidsinstanties die niet alleen beschikbaar, maar
ook betaalbaar zijn.
• Opleidingsniveau:
- Hier gaat het om basisonderwijs, voortgezet onderwijs (mavo, havo, vwo),
middelbaar beroepsonderwijs en hoge onderwijs (hbo en universiteit).
1
, • Sociaaleconomische status:
- De status van een lid van de maatschappij wordt bepaald door de combinatie van
inkomen, opleiding en beroep.
• Macht het verschil tussen hulpverlener en hulpvrager:
- In de zorg moet er rekening worden gehouden met de verschillende
machtsverhoudingen tussen een zorgvrager en zorgverlener, maar ook tussen
verschillende beroepsgroepen en ook binnen een beroepsgroep zelf aanwezig zijn.
Om duidelijker te kunnen omschrijven uit welk perspectief een ziekte of bepaald verschijnselen, die
ook symptomen van de ziekte kunnen zijn, worden waargenomen, wil je de volgende termijn een
goed hulpmiddel:
• Illness
- Het perspectief van de patiënt op zijn of haar ziekte.
- Illness verwijst naar het subjectieve perspectief van de client
- De symptomen worden beschreven als:
§ Biografisch
De client ken zijn levensverhaal en kan bepaalde symptomen in een
persoonlijke context plaatsen.
§ Emotioneel
Afhankelijk van de persoonlijkheid worden symptomen door een cliënt op
eigen wijze beleefd en gepresenteerd, en dat kunnen ook tranen, geschil,
bepaalde gezicht uitdrukkingen en dergelijke zijn.
§ Eigen geschiedenis
Symptomen die bij een chronische ziekte horen, worden anders
waargenomen dan symptomen die voor het eerst optreden of bij familieleden
al bekend zijn.
• Disease
- Het perspectief van de professioneel op ziekte.
- De symptomen moeten op de volgende manier kunnen worden beschreven:
§ Objectief
Een ander persoon die de cliënt onderzocht constateert dezelfde symptomen
en komt tot dezelfde diagnose.
§ Meetbaar
Met behulp van het laboratoriumonderzoek, medische beeldvorming en
dergelijke kunnen afwijkingen van het normale of bekende worden
vastgesteld.
§ Wetenschappelijk
Het zoeken naar het best mogelijke wetenschappelijk bewijs. Dit wordt als
instrument ingezet om tot de best mogelijke therapie voor de cliënt te
komen.
• Sickness
- Het perspectief van de maatschappij op de ziekte.
o Het zorgstelsel is gebaseerd op bekende internationale principes: toegang tot zorg voor
iedereen, solidariteit via een voor iedereen verplichten en toegankelijke zorgverzekering, een
goede kwaliteit van zorg.
2
,Gezondheidspsychologie paragraaf: 1,1 – 1,2 – 1,3 (cumlaude)
Wat is gezondheidspsychologie; 1,1
o Psychologie kan worden gedefinieerd als het wetenschappelijk onderzoek naar mentale,
psychosociale en biologische processen en gedragsmatig functioneren. Dit onderzoek vindt
plaats door middel van systematische observatie van waarneembaar gedrag en aanvullend
daarop ook door middel van zelfrapportage (vaak in de vorm van vragenlijsten). Onder de
door psychologen onderzochten onderwerpen vallen taal, geheugen, concentratie en
perceptie, maar ook emoties, sociaal gedrag en gezondheidsgedrag.
Empirisme: het elementaire principe dat we de wereld via zintuigelijke waarneming kunnen leren
kennen.
Inferentie: redenering waarbij een conclusie wordt afgeleid uit een of meer premissen. Bijvoorbeeld
“het regent, dus zijn de straten nat”
o Empirisme methoden gaan verder dan speculatie, inferentie en redeneren, en beogen een
feitelijke en systematische analyse van gegevens.
Beogen = ergens een bepaald doel mee in ogen hebben.
Mensen hebben allerlei ideeën over gezondheid, die van invloed zijn op hun gedrag en emoties.
Daarmee beïnvloeden deze ideeën ook de gezondheid en de manier waarop mensen met ziekte
omgaan. Een van de belangrijkste doelen van de gezondheidspsychologie, ontleend aan de definitie
van Matarazzo (1982), is dan ook inzicht krijgen in de biopsychosociale factoren die belangrijk zijn
voor:
§ De bevordering en het in stand houden van de gezondheid
§ De verbetering van de gezondheidszorg en het gezondheidsbeleid
§ De preventie en behandeling van ziekte
§ De oorzaken van ziekte: bijvoorbeeld risicofactoren en kwetsbaarheid.
Voorbeelden van vragen die gezondheidspsychologen kunnen stellen:
§ Waarom vertonen sommige mensen gezonde gedragingen en andere niet?
§ Komt dit door iemands persoonlijkheid?
§ Gedraagt iemand die niet rookt zich ook in andere opzichten gezond, bijvoorbeeld door
regelmatig voor controle naar de tandarts te gaan?
§ Zijn mensen rationele en consequente wezens?
§ Heeft iemands geslacht, leeftijd of sociaaleconomische status invloed op iemands
gezondheid? En zo ja…. Hoe werkt die invloed dan precies?
§ Waarom lijken sommige mensen altijd ziek te zijn, terwijl andere gezond blijven?
Gezondheidspsychologie kan als toegepaste wetenschap worden beschouwd waarbij verschillende
doelen worden onderscheidt:
1. Kwalificeren
Bijvoorbeeld als onderzocht wordt hoeveel % van de middelbareschool leerlingen jonger dan
16 jaar alcohol drinken.
2. Beschrijvend
Bijvoorbeeld wanneer gekeken wordt naar de basiskenmerken (leeftijd, geslacht en
sociaaleconomische status) van middelbareschool leerlingen die alcohol drinken.
3
, Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven; 1,2
Gezondheidspsychologen werken meestal niet alleen, maar maken deel uit van interdisciplinaire en
multidisciplinaire groepen:
o Medische psychologie
Een psychisch probleem is een symptoom van een achterliggend lichamelijk gebrek. Door het
gebrek weg te nemen kan het symptoom verdwijnen en kan de patiënt weer gezond worden.
o Gedragsgeneeskunde
Ziekte heeft vaak te maken met aangeleerde slechte gewoonten. Gedrag is het resultaat van
een leerproces. Het is dus mogelijk om slechte gewoonten af te leren en goede daarvoor in de
plaats aan te leren (conditioneren). Daardoor kan de patiënt weer gezond worden. Het
gedachtegoed van het behaviorisme is in de gedragsgeneeskunde richtinggevend.
o Psychosomatische geneeskunde
Lichaam en geest hebben beide invloed op gezondheid en ziekte. Vooral als het lichamelijke
oorzaak voor een aandoening ontbreekt, veronderstelt men dat geestelijke processen een rol
spelen.
o Medische sociologie
Gezondheid en ziekte moeten in een breder sociaal perspectief worden geplaatst. Het gezin,
de familie, de woonplaats, de leefsituatie en de cultuur zijn van invloed op de gezondheid
o Klinische psychologie
Vakgebied dat zich specialiseert in de diagnostiek en behandeling van mensen met psychische
problemen.
Opvattingen over gezondheid kunnen verschillen per individu en per familie, per tijdvak, cultuur en
per sociale klasse. Ook onze leeftijd heeft invloed op hoe we tegen gezondheid aankijken. Deze
opvattingen zijn vervat in modellen:
1. Biomedisch ziektemodel:
- De opvatting dat ziekten en symptomen een achterliggende fysiologische verklaring
hebben.
- Aangenomen wordt dat het wegnemen van de oorzaak van een ziekte zal leiden tot het
verdwijnen van de symptomen en herstel van de gezondheid.
- Laat weinig ruimte voor subjectiviteit (persoonlijk oordeel of de persoonlijke zienswijze
van een individu, betrekking hebbend op of uitgaan van de persoonlijke zienswijze of
smaak)
- Ook wel reductionistisch genoemd à het reduceert de geest, het lichaam en het
menselijk gedrag tot lichaamscellen of tot neutrale of biochemische activiteit en verklaart
problemen ook elke op dit niveau. Het reductionisme negeert daarmee dat verschillende
mensen op verschillende wijzen kunnen reageren op een zelfde ziekte.
2. Biopsychosociaal ziektemodel:
- Het standpunt dat ziekten en symptomen door een combinatie van lichamelijke, sociale
en culturele en psychologische factoren kunnen worden verklaard
- Nadruk op de subjectieve of beleving van gezondheid en ziekte mee in de beoordeling van
de gezondheid. Daarnaast wordt gekeken naar de sociale en culturele factoren die mede
bepalen of iemand gezond dan wel ziek te noemen is.
- Dit model vormt een complex en multidimensionaal, maar potentieel vollediger handvat
voor het bestuderen van de menselijke beleving van ziekte en gezondheid dan het
biomedische model.
Holisme: Bij een holistische benadering pakt men niet alleen het zuiver lichamelijke of
waarneembare aan, maar het hele wezen.
4
