Kennislijn OP4
Lesweek 1:
Cumlaude; GGZ Generieke modules herstelondersteuning H2.1.1 – 2.1.2
o Herstel is een individueel proces waarin mensen veerkracht ontwikkelen, leren omgaan met
en het leven weer oppakken na ontwrichtende ervaringen. Het gaat om herstel van iden8teit,
zel:eeld, zelfvertrouwen, sociale rela8es en sociale rollen die als gevolg van psychische en/of
verslavingsproblemen aangetast zijn en omvat meer dan de vermindering van
ziekteverschijnselen. In herstelprocessen staan de mogelijkheden en krachten van de mens
centraal en hebben zij zelf de regie over hun eigen leven.
Belangrijke elementen van herstelprocessen zijn:
• Verbondenheid met anderen: contact met familieleden, vrienden, collega’s en meedoen in
de samenleving.
• Hoop: doorbreken van stilstand door verkennen en oprekken van grenzen.
• Identiteit: herdefiniëren van klachten en kwetsbaarheid en ontwikkelen van een positief
zelfbeeld.
• Betekenisgeving: toekennen van nieuwe betekenissen aan gebeurtenissen (uit het verleden)
en aandacht voor zingeving.
• Grip op het eigen leven: persoonlijke groei, opnemen van taken en rollen, keuzes kunnen
maken.
o Herstel is een uniek en persoonlijk proces, dat voor elk mens anders is. Aan herstel werken
doen mensen zelf en ondersteuning van anderen (en van de zorg) moet aansluiten bij
persoonlijke proces. Belangrijk voor die ondersteuning is dat de leefwereld, het
levensverhaal, de wensen, behoeJen, krachten en mogelijkheden van de mensen die werken
aan hun herstel leidend zijn.
o Ervaringsdeskundigheid is het vermogen om op grond van eigen herstelervaring voor
anderen ruimte te maken voor herstel. Inzet daarvan kan een cruciale rol spelen bij herstel.
Werken met ervaringsdeskundigheid maakt het gemakkelijker om contact vanuit
gelijkwaardigheid en wederkerigheid tot stand te brengen. De inbreng van de eigen
ervaringen van een ervaringsdeskundige biedt de ander hoop dat ook in de eigen situatie
herstel mogelijk is. Ervaringsdeskundigheid kan als individuele coaching of ondersteuning
worden ingezet, maar ook groepsgewijs in de vorm van bijvoorbeeld herstelgroepen of
zelfhulpgroepen.
o Persoonlijke betrokkenheid, compassie, nabijheid en trouw zijn cruciale elementen van de
attitude van ondersteuners. De basishouding van de professional is die van betrokken
ondersteuner of coach, die zo nodig intervenieert.
o De generieke module Herstelondersteuning geeJ handvaOen voor de ondersteuning van
mensen met (erns8ge) psychische en/of verslavingsproblemen bij hun herstel. Deze
handvaOen zijn bedoeld voor iedereen die een rol kan spelen bij herstelondersteuning:
pa8ënten zelf, naasten, vrijwilligers, ervaringsdeskundigen, zorgverleners en sociaal werkers.
Meer informa8e en alle verwijzingen vindt u in de module. Deze samenvaQngskaart richt
zich vooral op hulpverleners.
1
,Om de omslag naar herstelondersteuning te maken, moeten professionals, teams en organisa8es in
de gespecialiseerde (ggz-)zorg en in het sociale domein zich de visie zoals beschreven onder herstel
en herstelprocessen ac8ef eigen maken (ook door opleiding en training) en deze verder invullen
passend bij hun eigen context. In de prak8jk:
• Zoek met de patiënt een gezamenlijke taal en een gezamenlijk vertrekpunt voor
samenwerking. Vragen als: wat is er met je gebeurd; wat zijn je krachten en kwetsbaarheden;
wat is je doel; en wat heb je nodig, kunnen hierbij behulpzaam zijn.
• Achterhaal het levensverhaal van de patiënt en zijn interpretatie ervan en besteed aandacht
aan de betekenisgeving en zingeving van mensen met (ernstige) psychische en/of
verslavingsproblemen.
• Maak gebruik van rehabilitatie- en netwerkmethoden om maatschappelijk herstel van
mensen met psychische aandoeningen te helpen realiseren, zoals: begeleid
lotgenotencontact, Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen, Strengths model, Individuele
Rehabilitatiebenadering, Individuele Vraaggerichte benadering, Illness Management and
Recovery, Individuele Plaatsing en Support, Netwerkcirkel en Netwerkcoach.
• Maak zelfstigma en stigmatisering door anderen binnen en buiten de ggz bespreekbaar.
• Besteed aandacht aan spanningsvelden die kunnen bestaan bij het nemen van risico’s, de
toepassing van drang en dwang en aan verschillen tussen professioneel en persoonlijk
perspectief.
• Maak gebruik van instrumenten voor vergroting van zelfregie en het voorkomen van
(verergering van) crisis.
o Maak in zorg, sociaal domein en/of bij patiëntinitiatieven de steun van ervaringsdeskundigen
toegankelijk. Op individueel niveau kunnen zij worden ingezet als herstelcoach (voor
laagdrempelige ondersteuning bij herstel en participatie), als trajectbegeleider (begeleiding
naar buurthuis, vrijwilligerswerk e.d.), als kwartiermaker (om voorzieningen en activiteiten
toegankelijk te maken) of als familie-ervaringsdeskundige (voor ondersteuning van naasten).
Verwijs naar de ervaringsdeskundigheid beschikbaar bij zelfhulpgroepen en
lotgenotencontact en herstelgroepen, WRAP (Wellness Recovery Action Plan of
Herstelgroepen). Deelname aan deze groepen kan het herstelproces van patiënten
ondersteunen en hun kwaliteit van leven en zelfregie vergroten.
o Bespreek in elke zorgfase de relatie met de naasten en geef aan dat samenwerken het beste
is voor de behandeling. Respecteer de keuze van de patiënt. Adviseer naasten hoe zij een
positieve bijdrage kunnen leveren aan de begeleiding en behandeling van hun naaste met
een psychische aandoening, bespreek wat nodig is voor hun eigen herstel en eventuele
ondersteuningsmogelijkheden hierbij. Betrek ook familie-ervaringsdeskundigen in ggz- en
sociale wijkteams. Zij kunnen ervoor zorgen dat er meer oog komt voor de rol, ervaringen en
ondersteuning van betrokken naasten. Hulpverleners veranderen van rol in de omslag naar
herstelondersteuning.
2
,Hoe kunt u als hulpverlener herstel ondersteunen?
• Maak ruimte voor en sluit aan bij het levensverhaal van de patiënt.
• Gebruik het professionele referentiekader terughoudend.
• Werk mensgericht, vanuit gelijkwaardigheid en samenspraak.
• Sluit aan bij het tempo van de patiënt.
• Vraag zowel naar waar iemand last van heeft, als naar dat wat zin geeft.
• Heb vertrouwen en geef hoop; sluit aan bij de sterke kanten en initiatief van de patiënt.
• Stimuleer de patiënt tot onderlinge steun en zoek naar stimulerende factoren voor herstel.
• Reflecteer op het eigen handelen, bijvoorbeeld door intervisie en casuïstiekbesprekingen én
door het vragen van feedback aan patiënten.
• Reflecteer op de eigen normen en waarden.
3
, Cumlaude; GGZ-standaarden zelfmanagement H2.1.1 – 2.1.3
o Zelfmanagement is het beslissen van een individu op basis van persoonlijke keuzes om de
gevolgen van een aandoening op het leven te reguleren. Het omvat zelfzorg, zel]ulp en
zelfregie. Waar wenselijk gebeurt dit in samenwerking met naasten en met ondersteuning
van professionals.
Zelfmanagement bestaat uit ac8es en vaardigheden van de pa8ënt gericht op:
• Omgaan met de aandoening, symptomen en psychosociale gevolgen
• Omgaan met factoren die de symptomen kunnen verergeren (risicofactoren)
• Werken aan leefs8jlveranderingen
• Keuzes maken (zowel in het alledaagse leven als in het zorg-, behandel- en
ondersteuningsaanbod)
• Werken aan symptoma8sch, func8oneel, persoonlijk en maatschappelijk herstel.
• Zo veel mogelijk de verantwoordelijkheid dragen, zowel in de behandeling als in het leven
met een aandoening.
• Regie voeren over het eigen leven.
o Zelfmanagement mag niet verward worden met een pa8ënt de boodschap geven dat hij het
alleen moet doen. Het is van groot belang dat de hulpverlener de pa8ënt een veilige,
steunende omgeving biedt. Daarnaast moet je al8jd rekening houden met drie voorwaardes:
1) De pa8ënt is gemo8veerd; ziet hij het belang van zelfmanagement in en wil hij het ook
echt?
2) De pa8ënt is ertoe in staat; wat kan de pa8ënt?
3) Kan de juiste ondersteuning geboden worden?
o Het perspec8ef van de pa8ënt is het uitgangspunt van zelfmanagement. Bij de zorg is de
mening van de pa8ënt leidend voor de aanpak voor de problema8ek. Daarbij moeten
pa8ënten zelf zo veel mogelijk eigen keuzes kunnen maken en verantwoordelijkheid kunnen
nemen.
Inhoud van de ondersteuning:
• Ondersteun de pa8ënt bij het aanleren van zelfmanagement strategieën.
• Gebruik gesprekstechnieken die het vergroten van het zelfmanagement van de pa8ënt
ondersteunen. Bijvoorbeeld mo8verende gesprek voering of oplossingsgerichte therapie.
• Ondersteun de pa8ënt in het contact maken met anderen, in de mate die aansluit bij zijn
wensen en behoeJen.
• Wijs de pa8ënt op de mogelijke voordelen van contact met lotgenoten en
ervaringsdeskundigen.
• Ondersteun de pa8ënt bij het zoveel mogelijk leren leiden van een “normaal leven”.
• Besteed aandacht aan levensdoelen en zingeving.
• Besteed aandacht aan de emo8onele impact van de aandoening, in eerste instan8e
steunend, maar in tweede instan8e ook gericht op zelfmanagement van emo8es.
• Spreek de pa8ënt aan op zijn sterke kanten en kwaliteiten
• Help de pa8ënt succeservaringen opdoen en te ontdekken wat hem zelfvertrouwen geeJ.
4
