H1 De organisatie van informatie in een zin (p. 11 – 33)
Een zin wordt in de eerste plaats gebruikt om een bepaalde inhoud over te brengen. Elke zin valt
uiteen in twee delen: een startpunt van de informatieoverdracht (een stukje info dat
gemeenschappelijk bezit is van beide taalgebruikers of algemeen inleefbaar) en de rest van de
informatie. Dit wordt ook wel de thema-rhemastructuur genoemd: de structuur van het
‘gespreksonderwerp’ en ‘datgene wat erover gezegd wordt’. Het eerste deel van een zin fungeert
dus als thema, de rest als rhema.
Elk zinsdeel kan in elke grammaticale functie de themapositie innemen (een subject, een
tijdsbepaling, een bepaling van gesteldheid), als zo’n zinsdeel in de context maar kan functioneren
als plausibel startpunt.
Er is meer nodig dan een plausibel startpunt voor het effectief overbrengen van informatie. Het
stukje met de hoogste informatiewaarde de grootste prominentie toekennen. Er zijn twee middelen
om te dit te doen: accentuering (gesproken taal) en woordvolgorde (geschreven taal).
Accentuering: men legt een toonpiekte op een of meerde belangrijke woorden. Belangrijk ivm hoge
nieuwswaarde, omdat het tegen de verwachting in is, omdat het van groot belang is voor begrip van
de rest, of om andere redenen. Bij een neutraal intonatiepatroon krijgt het laatste geaccentueerde
woord in de zin daarbij extra gewicht.
Bij geschreven taal geldt er het links-rechtsprincipe: de informatiewaarde van een zinsdeel in het
normale geval oploopt naarmate dit zinsdeel meer aan de rechterkant van de zin komt te staan. Let
op dat het intonatiepatroon toch invloed heeft op geschreven taal; een geschreven zin wordt
namelijk altijd met intonatie gelezen. Daarbij zal de lezer in eerste instantie uitgaan van een neutraal
intonatiepatroon en dus het accent ergens achterin de zin leggen. Bolinger noemt dit het
verwachtingspatroon van de lezer.
In geschreven taal zijn er twee mogelijkheden om accenten te leggen. De eerste is door het stukje
met de hoogste informatiewaarde visueel duidelijk te maken door middel van onderstreping, vet,
cursief of met bekende accenttekens. Het nadeel is dat bij veel gebruik hiervan dit een
schreeuwerig/ongenietbaar effect kan krijgen. De tweede manier is de gewenste contrastlezing af te
dwingen met behulp van de context. De voorafgaande zin(nen) worden dan zo ingericht dat de lezer
automatisch het neutrale intonatiepatroon verlaat. Dit is ook erg lastig, de schrijver kan dus maar
beter uitgaan van het neutrale intonatiepatroon.
Er bestaan verschillende manoeuvres voor het omgooien van zinsdelen zodat het gewenste thema
van de zin voorop komt te staan en het gewenste focuspunt van de informatie aan het einde. Dat zijn
de volgende:
- Vooropplaatsing. Een middel waarmee je elementen voorop kan zetten. Dit kan echter niet
bij twee onderdelen van een vaste uitdrukking, die komen dan in een vreemde relatie tot
elkaar te staan, met als resultaat een vreemde zin. Voorbeeld: over de balk is het geld
gesmeten (alsnog zie je gesmeten niet als het hoogste informatie-woord). Soms is het begin
van de zin tegelijk het startpunt en focuspunt van de zin. Bij lezing van zo’n zin in het
neutrale intonatiepatroon levert dat een merkwaardige zin op – hoewel dit goed en juist de
bedoeling is, is het risico dat de lezer dit niet bij de eerste lezing oppikt. De lezer moet dan
dus de zin opnieuw lezen, wat vervelend is. Voorbeeld: aan verouderde lesmethoden en
leerboekjes is tegenwoordig gebrekkige kennis in Nederland te wijten. Daarnaast kan bij deze
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper SJN. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.