Geschiedenis van de moderne wereld vanaf 1750
Hoorcollege 1
Relatie geschiedenis & politicologie à functie vak: politicologische visie kijken naar het verleden.
Interactie structuren
• Sociale structuren: relaties mensen
• Economische structuren: verdeling welvaart
• Politieke verdeling: verdeling van macht, politieke strijd
• Culturele uitingen: normen, vaardigheden wetenschap etc.
Geschiedenis = voortzetting politiek met andere middelen
Modernisering is lokaal tot stand gekomen wat uiteindelijk geleid heeft tot de moderniteit van de
wereld. Wordt gekeken naar wereld, Europa en Nederland.
Verlichting als een historisch concept
Instelling die je als mens zou moeten hebben om een bepaalde kijk te hebben hoe de wereld is, relatie
tussen mens en wereld (mensbeeld) à verlichting. ‘Durf te denken’, denk wat buiten jezelf staat.
Ratio wordt belangrijker, verlicht denken wordt dominant.
Begint in West-Europa.
Verlicht denken is ervan overtuigd dat de wereld ‘kenbaar’ is, door natuurlijke kracht, niet door goden.
Universele kennis beheersen à eigen omgeving veranderen (perfectioneren) om het menselijk leven
draagbaar te maken. De mensheid scholen.
De basisprincipes van de verlichting zijn:
• De wereld is kenbaar en wordt gestuurd door natuurlijke en niet door supernatuurlijke
krachten
• De rationele, experimentele, empirische wetenschappelijke methode zal uiteindelijk alle
vragen over de natuur en de samenleving kunnen beantwoorden
• De natuur en samenleving zijn beheersbaar en maakbaar door toepassing van deze universele
kennis.
• De mensheid – en de menselijke samenleving – kan opgevoed en geschoold worden om
steeds grotere vormen van perfectie te bereiken (vooruitgangsgeloof)
Verlichting als intellectueel en sociaal fenomeen
Schilders leefde in Frankrijk in de 18e eeuw.
Zoektocht naar kennis heeft ook een aanloop.
• Descartes (1596-1650) à twijfelen over van alles tot er uiteindelijk een fundament ontstond
waar geen twijfel meer bij was, hier kon je op gaan bouwen.
‘Ik denk dus ik ben’ , empirisch.
- Wiskunde als logisch redeneren
- Deductie (van het algemene geval naar een specifiek geval)
- Cartesiaans dualisme (duidelijke scheiding tussen lichaam en geest)
Zoeken naar een methode om de stof van de wereld te vangen (kracht van de wiskunde).
• Bacon (1561-1626)
, Nieuwe theorie om wereld om ons heen te begrijpen en beheersen. – rationalistisch
- Observeren, experimenteren en redeneren als methode
- Inductie (van specifiek naar algemeen)
- Nova Atlantis (?)
Diderot (met D’ambelert) à L ’Encyclopedie (1751-1772): hiervoor al eerdere gepubliceerd, maar
heeft weinig effect gehad op de wereld.
à Poging tot een uitputtende beschrijving van de beschikbare rationele kennis over de natuur en de
samenleving in 27 delen.
- De delen die politieke kritiek uitten op de 18e eeuwse monarchie werden. Door de
Koninklijke censuur verboden (1759)
Deïsme: rationeel godsbesef: god is er, maar is niet iets mensachtigs, een entiteit, natuurlijke orde.
Een god als een ‘horlogemaker’. God als een concept.
- Tolerantie, individuele beleving
- Afwijzen kerk/tradities
- ‘Het christendom is de meest bespottelijke, de meest absurde en bloedige religie
waarmee de wereld ooit geïnfesteerd werd’ Aldus Voltaire – filosoof en schrijver
Verlichting als maatschappelijk fenomeen
Saloncultuur: rijke burgerij en verlichte adel samenkomsten om nieuwe kennis op te doen en
discussies daarover.
à Betekenis als praktijken en verspreiding Verlichtingsdenken en ontwikkeling publieke opinie.
Saloncultuur, avonden die georganiseerd worden door vrouwen waar lezingen gehouden worden door
bijv. een filosoof, om zo meer een connectie toe te kunnen passen.
Vrouwen werden soort poortwachters, besloten of iemand naar binnen kon of niet.
- Onderwijs: verschil elite en volk. Platteland scholen onder invloed van kerk (geloof en
arbeidsvlijt). In steden voor burgerij en adel scholen met meer rekenen en lezen (ook
privéonderwijs) à Geletterdheid neemt toe.
- Positie (gast)vrouwen: vrouwen met gegoede afkomst meer geletterd en betere rol
binnen de salons.
- Censuur en boekdrukkunst: is sprake in absolutistisch Frankrijk omzeilen via Republiek en
illegale drukkerijen. Smokkelen van boeken.
Politiek denken & het natuurrecht
Verandering in wetenschappelijk denken ook toepassen op politiek denken in context van vorming
publieke sfeer.
Niet alleen om de natuur om ons heen à politiek denken in de verlichting.
• Hobbes (1588-1679), politieke filosoof, opzoek naar een rechtvaardig politiek systeem,
moderne manier van politieke verhoudingen: natuurrecht denken à kijken naar hoe de mens
zich voor het politieke systeem gedroeg (?).
Opdracht politieke stelsel: absoluut gezag, geweldsmonopolie, recht op zelfverdediging
afgeven. Orde wordt hierdoor gehoorzaamd.
Weg zonder god.
- Geweldsmonopolie
- Absolute gezag
• Locke (1632-1704), overheid zich met zo min mogelijk bemoeien, nachtwakerstaat,
volkssoevereiniteit, parlement.
, - Individuelen vrijheden
- Instemming van de geregeerden
- Parlement en vertegenwoordiging
- Eigendom en arbeid
• Rousseau (1712-1778), algemeen belang moet absolute doorgang vinden, mag geen andere
macht tegen over staan, dat is de waarheid. Dit doormiddel van een sociaal contract
(collectief).
- Economische ongelijkheid als fundament voor algemene ongelijkheid
- Du Contract Social (1762) als directe aanval op hiërarchische standenstaat
- De algemene wil
• Monstesquieu. (1689-1755), ging niet uit van contractbasis, maar door onderzoek, de trias
politica als politieke structuur voor de deling van de staatsmacht, hierdoor worden vrijheden
beschermt. West-Europa meer mogelijk qua verlichting en staatsverdeling op dat gebied.
- L’Esprit des Lois (1748)
- Ook wel de Trias Politica genoemd als politieke structuur voor de deling van de
staatsmacht en regeringsfuncties
- Beschermen van vrijheid in de maatschappij
• Condorcet (1743-1794) en de triomf van de Verlichting
- Een intellectueel in de politiek en bestuur
- Rechten voor de vrouw à natuurlijke gelijkheid competenties, verschillen zijn gebaseerd
op sociale context van onderdrukking
- Afschaffing slavernij à natuurrechten, utilitarisme (streven naar het grootste nut)
- Kolonialisme en verlichting
Verlicht Despotisme
Op grond van verlichte kennis de positie van de mens verbeteren, maar wel in het kader van de
monarchie. Wel absolute gezag, maar wel verlicht denken. Zorgt voor tegenmacht van de oude orde
(verlicht absolutisme)
- Seculier perspectief van vorsten
à Middeleeuwse krachten en gewoonten inperken
à Centraliseren van de staatsmacht, belastingen, infrastructuur & wetgeving
- Voortgedreven door Philosophes, maar ook door militaire noodzaak
- Beperkt door hervormbaarheid van standenstaat en de opkomende krachten van adel en
de Kerk
- Katalyseren van maatschappelijke onrust en problemen
Hoorcollege 2
Institutionalisering: hebben reële invloed of de uitoefening van de wereld gehad.
2 kernrevoluties:
1. De industriële revolutie in Engeland
2. De Franse revolutie
De industriële revolutie
• Geschiedenis is complex.
Modernisering in de samenleving.
Het komen van middelen, dat gaan we produceren in de fabriek.
Begint niet in steden, maar vooral op het platteland.
Factor: technologische innovaties en schaalvergroting
, Schaalvergroting van productie in nijverheid en landbouw werd gestuurd door technologische
innovaties (samenwerken van ondernemers, technici en wetenschappers)
• Schaalvoordelen: de komst van nieuwe technieken waarbij productie één wordt.
Van arbeidsintensief naar arbeidsextensief à Eerste machine: spinmachine.
Spinmachine: James Hargreaves (1764)
Stoommachine: James Watt, werd door hem verbeterd (1777)
• Een uitvinding heeft verschillende factoren nodig om een dominante structuur aan te nemen
in de samenleving.
‘Enclosure’ movement in Engeland
Factor: Enclosure movement in Engeland: de geleidelijke verdwijning van Commons en Open Fields
• Technologische innovaties konden plaatsvinden, omdat er een stijging was van wol-, graan. En
andere landbouwprijzen. à Boeren kregen een basis om te investeren in kapitaal. Het
motiveerden boeren te investeren in de uitbreiding van hun bezittingen om het land
efficiënter te kunnen verbouwen.
• In 1700 werd tussen 40% en 50% van de Engelse landbouwgrond nog gemeenschappelijk
gebruikt voor akkerbouw, moestuinen en het grazen van vee; in 1800 waren Commons
zeldzaam.
• Landbouwgrond verdween: ‘Enclosures’ : duidelijkheid van particulier grondbezit.
Agrarische productie werd commercieel.
• De ‘enclosure movement’ leidde tot grotere duidelijkheid in particulier grondbezit
• Daarbij kwam het effect van nieuwe landbouwtechnologie
• Resulteert in hogere agrarische productiviteit en versterking winstmotief
Jehtro Tull (1674-1741) als uitbreider van grondbezit dankzij enclosures, als innovatie boer en
uitvinder van de zaaimachine en efficiëntere ploeg.
Niet-adellijke grondeigenaren: hadden grondbezit, gingen dat uitbreiden, had contacten in het
parlement. Kennis, kapitaal bij één brengen. à Brekende doorbraak in manier hoe
landbouwproductie kon plaatsvinden.
Nieuw voedsel: de aardappel. Als volksvoedsel in Noordwest-Europa: meer calorieën per
voedseleenheid in vergelijking met graanproducten. Stuk efficiënter dan graan door koolhydraten.
Bevolkingsgroei wordt stabiel gehouden door nieuwe mogelijkheden in productie voedsel.
Nieuwe inzichten in het belang van hygiëne in de 18e eeuw:
• Betere hygiëne: zeep, vaccinaties.
• Betere hygiëne in de verloskunde: daling van het sterftecijfer van moeders en pasgeborenen.
• Ontwikkeling vaccine tegen pokken (Edward Jenner 1796)
Samenwerken binnen: meer monden die gevoed kunnen worden, betere hygiëne. Zorgden allemaal
voor: bevolkingsgroei.
