Complete samenvatting Cultuurgeschiedenis van de Middeleeuwen, Rob Meens, Carine van Rhijn.
Gebruikte afkortingen:
ME = Middeleeuwen
KO = Klassieke Oudheid
REN = Renaissance
EU = Europa
Samenvatting Cultuurgeschiedenis van de Middeleeuwen
Hoofdstuk 1: Wat is middeleeuws?
Pag. 13-29
1.1 Tijdperken
Term middeleeuwen is dubbelzinnig: tijd v.h. midden = middelmatigheid. Christelijke tijdrekening:
zes periodes, vier rijken maar ook een driedeling: Leven Christus – zijn afwezigheid – zijn
wederkomst: zie Abaelardus (het heden als interim) en Joachim van Fiore (1135-1202): tijdperk v.d.
Vader (Oude Testament), Zoon (Nieuwe Testament en het heden v.d. kerk) en Geest (toekomst).
Tussentijd bij hem is een tijd van schimmigheid. Zie ook: humanistische opvatting over
middeleeuwen; echter zonder religieuze duiding.
1.2 Onwetendheid en duisternis
Petrarca: 1341 als eerste dichter sinds KO gekroond: is symbolisch voor afscheid van de duistere
tussenperiode van duisternis en smerigheid. Deze gebeurtenis vandaag de dag nog steeds van
invloed. Na Petrarca: afscheid ME = afscheid Christendom; echter, dit geldt niet voor Petrarca.
Volgens hem begon de val van Rome in 98 toen een niet-Romein (Trajanus) keizer werd. Voor
Petrarca is christendom wezenlijk, net als in ME. Kritiek van Petrarca op ME: scholastieke methoden:
het gebruiken van Aristoteles om de Bijbel uit te leggen; geloof wordt rationalistisch. Humanisten
willen de bronnen zuiveren. Zie ook: volgelingen Luther/Calvijn: humanistisch georiënteerd. Eerdere
humanisten wilden de kerk hervormen; na 1500: besef dringt door dat dit alleen kan als de ME-kerk
wordt afgebroken. Dit versterkt het idee van ‘donkere middeleeuwen en achterlijk bijgeloof’.
Renaissance en reformatie deden het besef groeien dat er een lange tijd van verval van klassieke
cultuur en de groei van bijgeloof en magische praktijken was geweest. 16e eeuw: besef van EU-
geschiedenis als glorie-verval-herstel. In 17e eeuw: ingevuld met oudheid-middeleeuwen-nieuwe tijd:
KO is ideaal, ME is donkere tussentijd.
Verlichting: reputatie ME nog verder omlaag. Ook: aanval op de kerk, met name door Franse
verlichters (zie Voltaire). Zie ook Edward Gibbons (Engels): romeinse rijk is toonbeeld van tolerantie,
christendom maakte hier een einde aan. Dit luidde de ondergang van Rome in.
1.3 Schoonheid en eigenheid
Al snel na verlichting: opstand tegen de heerschappij van de rede (zie Rousseau). Het ‘barbaarse’
kreeg als iets oorspronkelijks een nieuwe aantrekkingskracht: nieuwe waardering voor de ME. (zie:
Schotse bard Ossian (nep), Chateaubriand: Le génie du christianisme).
Herder: concept van volksgeest: iedere cultuur een specifieke eigenheid, geworteld in ME. Daarmee
wordt de ME belangrijker dan KO. Het 19e-eeuwse nationalisme spiegelde zich telkens aan de ME-
geschiedenis: politieke betekenis ME voor 19e eeuw. Ook in sociaal opzicht wordt de ME belangrijk
door de negatieve gevolgen van de industrialisatie: verlies gemeenschapszin en solidariteit. Critici
van individualisme, rationalisme en liberalisme gebruikten de ME als instrument. Zie enkele
katholieke critici: voorbeeld van de middeleeuwse gilden is navolgenswaardig. Zie ook: Marx en
Morris: gilden als voorbeeld voor organisatie van de arbeidersklasse. Middeleeuwse
gilden/samenleving staat voor gemeenschap, solidariteit en samenwerking.
1.4 Geknecht door de kerk
Naast ontstaan positievere kijk op ME (zie boven) blijft het negatieve beeld in liberale kringen
voortbestaan. Zie Heines afkeuring van de romantische belangstelling van bijv. Nazareners voor de
, ME: ME = regressie, met name door overheersing van geestelijkheid. Een dergelijk negatief oordeel
werd ook geveld door Jules Michelet in zijn beschrijving van de Renaissance nadat hij in 1852 werd
ontslagen als professor wegens antiklerikale uitlatingen. De geestelijkheid was verantwoordelijk te
houden voor de ‘castratie van de menselijke geest’.
Meest bepalende boek voor ons beeld van de onnozelheid en onnadenkendheid van de ME:
Burckhardts Die Kultur der Reniassance in Italien (1860). In de ME: de mens kon zichzelf niet
begrijpen als individu en leefde dromend onder een sluier van geloof, waan en kinderlijke
bevangenheid. REN: de mens ontdekt zichzelf als handelend individu. Voor Burckhardt is de REN het
begin van de moderne tijd en de geboorte van het moderne bewustzijn. Dit paradigma is tot op de
dag van vandaag (onterecht) dominant.
5. Periodiseringen
Op het bovenstaande paradigma kwam veel kritiek van mediëvisten. Een veel gebruikte manier om
kritiek te leveren was door de periodiseringen aan de kaak te stellen.
- Zie Peter Brown: late oudheid is geen tijd van verval maar een hoogtepunt in de ontwikkeling
van de klassieke beschaving. In 400 n. Chr. was Rome nog springlevend.
- Er werden steeds meer vraagtekens gezet bij de ‘grote volksverhuizingen’. Germaanse
stammen kwamen al eeuwen eerder in het Romeinse rijk; dit waren geen barbaren maar
gerekruteerde soldaten die opgenomen wilden worden om deel uit te maken van de
Romeinse beschaving. De vijfde eeuw is in deze optiek een tijd van accommodatie en
transformatie i.p.v. crisis en confrontatie.
- Charles Hormer Haskins, 1928: cultureel en intellectueel leven in de twaalfde eeuw was
ongehoord en oorspronkelijk. Gepubliceerd in: The Renaissance of the twelfth century.
Probleem: Haskins gebruikt de term REN waarmee het humanistentijdperk toch weer als
norm werd gebruikt. Na WOII werd de gedachte van bloei verder uitgewerkt. Er was veel
aandacht voor de enorme bevolkingsgroei van 950-1300 die gepaard ging en mogelijk werd
gemaakt door een economische revolutie (nieuwe landbouwmethodes, andere exploitatie
van grond, stijgende productie, bloei handel en herleving geldeconomie). De uit deze tijd
stammende intellectuele vernieuwing wordt gezien als middeleeuws humanisme waarin het
individu centraal komt te staan en waarin christelijke rationaliteit hoogtij viert. Zie ook:
ontstaan universiteiten (Zie Richard Southern). Hiermee wordt het ontstaansmoment van de
moderne tijd naar voren gehaald: het jaar 1000 i.p.v. 1500. Probleem: deze tijd is ook de tijd
van kruistochten, inquisitie etc. Southern gaf dan ook aan het eind van zijn leven toe dat
deze keuze problematisch is.
- De theorie van de ‘lange middeleeuwen’. Zie Marc Bloch, Les rois thaumaturges, 1924: studie
naar het middeleeuwse koningschap m.b.t. de religieuze rol van het kroningsritueel en –
ceremonieel. Middeleeuwse vorsten werden gezalfd en gekroond en ontvingen
geneeskrachtige gaven die breed werden erkend. Deze traditie bleef tot ver in de 18e eeuw
bestaan en kwam pas met de Franse revolutie ten einde.
Na 1300: geen verdere bevolkingsgroei doordat verdere vernieuwingen in de landbouw
uitbleven: ontstaan hongersnoden, ondervoeding en pestepidemieën. Deze cyclus werd pas
in 1750 door een drastische verbetering van landbouwmethodes doorbroken
(kunstmestgebruik, nieuwe producten als de aardappel etc.). Sindsdien: de voor de moderne
tijd kenmerkende permanente hoge groei van de bevolking. Hieruit blijkt dat de periode
1000-1800 een aaneengesloten eenheid vormt. Zie ook: Le Goff: de zestiende eeuw vormt
geen echte breuk op religieus gebied: ondanks reformatie waren katholieken en
protestanten het erover eens dat de christelijke kerk wezenlijk was voor de sociale en
politieke cohesie van de staat: de kerk had haar ideologische monopolie. Pas na de Franse
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper cornelisvandis. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €15,49. Je zit daarna nergens aan vast.
