Recht en maatschappij
HC4: de sociaalwetenschappelijke hoofdkleur
Het rechtsstaatprisma
In de sociologische hoofdkleur verschijnt de rechtsstaat als normatieve institutionele orde in een
maatschappij. Wat is dat en hoe werkt deze? Hiervoor nemen we twee colleges. In dit eerste college
behandelen we de ‘macrobenaderingen’ voor het begrijpen van de rechtsstaat in een maatschappij.
- De juridische kleur: regels/wetten, principes, rechten, instanties-bevoegdheden
Het prisma is een juridisch construct, op papier. Het gaat niet om het papier zelf maar om wat
erop staat. Een land kan op papier dus een goede rechtsstaat zijn juridisch gezien, maar in de
praktijk niet.
- De sociaalwetenschappelijke kleur: conventies, gedrag van de meeste mensen de meeste tijd
Naast juridisch gezien is het ook van belang hoe wij leven, past dat bij een rechtsstaat? Alsnog
heb je de rechtsstaat dan niet compleet: ook de laatste kleur nodig
- De bestuurswetenschappelijke kleur: de rechtsstaat als ‘mode of government’
De rechtsstaat moet ook gepraktiseerd/nageleefd worden onder gezag van een instantie. Mensen
die zich er niet naar gedragen moeten er iets van merken. Een bestuur/instanties die erover gaan.
Het sociologisch perspectief
, - Dit perspectief legt de rechtsstaat als normatieve institutionele orde bloot;
- De rechtsstaat is in dit perspectief een manier van leven in de samenleving (wat hoort?);
- MacCornick: voor een rechtsstaat is nodig dat "de meeste mensen het grootste deel van de tijd
nalaten wat het recht bestempeld als wangedrag".
o Hoeveel mensen? Waardepluralisme? Verhouding normatieve orde en rechtsregels?
- De rechtsstaat is min of meer gelijkgesteld met een maatschappelijke normatieve orde;
- De rechtsstaat is verbonden met de samenleving; rechtsstaat en rechtsorde beschrijven hoe een
samenleving het maatschappelijk verkeer behoort te lopen (normafief).
- Juridische perspectief: rechtsstaat is een geheel van geformaliseerde, vastgelegde regels en
normen + Sociologisch perspectief: rechtsstaat is een maatschappelijke institutionele orde.
- Een socioloog kijkt vooral naar patronen die hij binnen een groep kan vinden, dus dingen die
overeen komen
Het sociologisch perspectief
In dit hoofdstuk wordt de sociologische hoofdkleur van de rechtsstaat beschreven. In de kern en op een
hoog abstractieniveau legt dit perspectief de rechtsstaat bloot als normatieve institutionele orde in een
samenleving. Deze abstracte begrippen komen erop neer dat de rechtsstaat als 'manier van leven' in een
samenleving vanzelf spreekt, in ieder geval als het gaat om de vraag wat hoort (?).
MacCornick vat de sociologische hoofdkleur van de rechtsstaat kort en bondig samen met de stelling dat
voor een rechtsstaat nodig is dat 'de meeste mensen het grootste deel van de tijd nalate wat het recht
bestempeld als wangedrag’’. De rechtsstaat wordt min of meer gelijkgesteld met een maatschappelijke
normatieve orde of is daar in ieder geval onderdeel van. De rechtsorde is in het sociologisch perspectief
verbonden met de orde in een samenleving. Rechtsstaat en rechtsorde beschrijven hoe in een
samenleving het maatschappelijk verkeer 'behoort te verlopen, ook al zal dat niet in alle gevallen
gebeuren.
Rechtsorde en rechtsstaat zijn te beschouwen als een normatieve institutionele orde oftewel een
uitdrukking van sociale conventies of een patroon in het collectief gedrag in een samenleving. Dat patroon
kan worden geformaliseerd door het vast te leggen in regels en normen en door instanties aan te wijzen
die afwijking bestraffen of het volgen van de institutionele orde bevorderen. Het sociologisch perspectief
laat zien dat een rechtsstaat niet alleen bestaat uit de geformaliseerde, vastgelegde regels en normen,
maar ook uit een maatschappelijke institutionele orde. Hoe groter de kloof tussen de juridische en de
sociologische manifestatie van de rechtsstaat, hoe instabieler de rechtsstaat zal worden.
Een socioloog kijkt vooral naar patronen die hij binnen een groep kan vinden, dingen die overeenkomen.
Natuurlijk is ieder individu individueel, maar er kunnen altijd patronen zijn die wij met elkaar delen.
Vervolgens zoekt een socioloog dan een verklaring voor dat patroon. We kijken allemaal uit onze ogen,
, maar de verklaring daarvan ligt niet in onze samenleving, we doen namelijk ook allerlei dingen die niet
biologisch zijn. De verklaring van de socioloog is niet het brein, de natuurlijke omstandigheden, maar het
feit dat we samenleven. Dat leidt tot een patroon.
Voorbeeld
plaatje van Zoover, wie drinkt het meest op vakantie. Dat is een individuele keuze, maar als je kijkt naar
verschillende landen dan zie je verschillen. Dan zie je dat een Zwitser veel minder drinkt dan een Belg, hoe
zou dat komen? Hier zit geen genetisch verschil in, geen bepaalde bedrading en het zit ook niet in de
natuurlijke omstandigheden. Het zit dus anders, heeft een andere oorsprong. Die oorsprong daar let een
socioloog op en die komt met een verklaring. Er zijn allerlei sociologische verklaringen denkbaar, maar die
verklaring zit in het feit dat wij met elkaar een patroon ontwikkelen dat zij op vakantie meer drinken dan
de Zwitserse of Nederlanders, dus het zit in het gemeenschappelijke.
Voorbeeld
er is onder sociologen al een hele tijd discussie. Vlak voordat Fortuyn opkwam, kwam het SEP nog met
een groot rapport en werd iedereen erg ontevreden. Keek het SEP wel goed? Als we arm zijn, zijn we
ontevreden. Zijn we rijk dan zijn we tevreden. Motivaction International zei dat ze dat verkeerd zagen. De
discussie die toen ontstond was kijk je wel goed als je alleen kijkt naar sociaaleconomische factoren zoals
hoeveel iemand verdient? Motivaction heeft een matrix ontwikkeld om te kijken naar de status van
mensen in de samenleving om mensen in groepen onder te verdelen. Het is dus niet individueel bepaald
Aan de hand van een patroon kan je groepsgedrag begripen en kan je begripen dat het niet individueel
bepaald wordt maar door de samenleving, dus door maatschappelijke factoren.
Voorbeeld:
er is sinds eind jaren 90 een discussie over individualisering. We gaan allemaal individualiseren, de
samenleving verkruimelt en iedereen maakt zijn eigen afweging. Er ontstond een boekje. Kiezen voor de
kudde. Daarin zijn ze gaan kijken of het klopt dat we allemaal gaan individualiseren. Een aantal
fotoreeksen door Terreehorst zijn opgenomen in het boek. Mensen zien er hetzelfde uit, maar is er dan
wel individualisering? We maken wel zelf een keuze, maar we kiezen zelf voor een groep
Sociologen proberen patronen te ontwaren in groepen van de samenleving. Door niet te kijken naar de
biologische noodzaak, maar te kijken naar hoe een samenleving bepaald gedrag verklaart
Van sociale wetenschappen naar ‘empirical legal studies’
