Lucifer Effect – Hoe gewone mensen zich laten verleiden tot het
kwaad
Hoofdstuk 12 Onderzoek naar sociale dynamica: macht, conformisme en
gehoorzaamheid
Motieven en behoeften die ons normaal gesproken een goede dienst bewijzen, kunnen ons het
verkeerde pad op leiden indien zij geprikkeld, aangewakkerd of gemanipuleerd worden door
omgevingskrachten wier macht wij niet herkennen.
De meest aangrijpende voorbeelden van aangestuurde gedragsverandering of ‘controle over de
geest’ is niet het gevolg van exotische vormen van beïnvloeding, zoals hypnose, psychofarmaca of
‘hersenspoeling’, maar eerder veroorzaakt worden door de systematische manipulatie van heel
gewone aspecten van de menselijke aard, gedurende een bepaalde tijd in een beperkte ruimte. Er is
een fundamenteel verlangen om erbij te horen, dit levert een krachtige drijfveer voor de
transformatie van menselijk gedrag, die mensen over de grens van goed naar kwaad duwt.
Als we ons sociale macht voorstellen als iets dat over een serie concentrische cirkels verdeeld kan
worden, van de meest krachtige ring in het midden tot de ring met de geringste sociale betekenis aan
de buitenrand, snappen we waarom Lewis zo’n nadruk legt op de middelpuntzoekende kracht van
die binnenste ring. Lewis zijn ‘binnenste kring’ is de ongrijpbare Camelot van acceptatie door een
exclusieve groep, een bevoorrechte verbintenis die iemand een status en een sterkere identiteit
verleent.
Een van de sociale krachten die mensen, die mensen er toe drijven om geaccepteerd te worden door
rare dingen te doen is groepsdruk. Groepsdruk werkt alleen als iemand vanuit zichzelf druk ervaart
om als Mij door Hen geaccepteerd te worden.
De kracht die van deze behoefte uitgaat, verwerft dubbele intensiteit door wat Lewis ‘de vrees om
erbuiten gelaten te worden’ noemde. De angst voor afwijzing kan iemands initiatief verlangen en zijn
persoonlijke autonomie tenietdoen als hij geaccepteerd wil worden. Autoriteit kunnen volledige
gehoorzaamheid afdwingen, door middel van een tweesnijdend zwaar: de lokroep van acceptatie in
combinatie met de dreiging van afwijzing. Deze menselijke behoefte is zo sterk, dat zelfs vreemden
invloed op ons krijgen door ons een speciaal plekje te gunnen in hun domein van vertrouwelijkheid.
Hoe onderzoek de macht van omstandigheden onthult
Het Stanford Prison Experiment (SPE) maakt onderdeel uit van een grote verzameling onderzoeken
die aantonen hoe machtig sociale relaties zijn en hoezeer de werkelijkheid onderhevig is aan sociale
constructie. Het SPE richtte zich op machtsrelaties tussen individuen binnen een institutionele
omgeving. Er zijn nog veel andere aspecten van menselijk gedrag die gevormd worden door
omgevingskrachten.
Groepen zorgen ervoor dat we dingen doen die we gewoonlijk niet zouden doen als we in ons eentje
waren, maar zij hebben meestal een indirecte invloed door eenvoudigweg het normatieve gedrag dat
de groep ons wil laten imiteren en uitvoeren, voor te doen. Een autoriteit daarentegen beïnvloedt
ons vaak directer. Omdat de eis zo openlijk en onbeschaamd gesteld wordt, kan iemand ervoor
kiezen om niet te gehoorzamen en de leider niet te volgen.
Pas op: misschien houdt u uzelf voor de gek
De meesten van ons construeren zelfbeschermende, het eigenbelang dienende, egocentrische
vooroordelen die ons het gevoel geven een uitzondering te zijn, in onze eigen ogen zijn wij nooit
gewoon, maar op mijn minst ‘bovengemiddeld’. Zulke cognitieve vertekeningen hebben een
waardevolle functie. Maar deze gedachten kunnen ook verkeerd uitpakken, doordat ze ons
verblinden voor de overeenkomsten die er tussen ons en anderen bestaan, en ons verwijderen van
de realiteit dat mensen die net zoals wij zijn zich in bepaalde negatieve omstandigheden slecht