Samenvatting Onderwijssociologie
College 1 – Inleiding & Grondleggers: Marx, Weber & Durkheim
● Inleiding: Laermans (pp. 13-19).
● Marx: Laermans (pp. 146-157).
● Durkheim: Laermans (pp. 160-167).
● Durkheim, E. (1922). Education et sociologie. Paris : Libraire Felix Alcan (pp. 31-51)
● Weber: Laermans (pp. 168-176).
● EX-cursus
College 2 – Robert K. Merton
● Merton (self-fulfilling prophecy): Laermans (pp. 42-44)
● Merton (functies): Laermans (pp. 216-220)
● Merton (anomie): Laermans (pp. 262-268)
● Van den Bergh, L., Denessen, E., & Volman, M. (2020). Werk maken van gelijke
kansen: praktische inzichten uit onderzoek voor leraren basisonderwijs. Fontys
Hogescholen (pp. 43- 53)
● Agirdag, O. (2018). The impact of school SES composition on science achievement
and achievement growth: mediating role of teachers’ teachability culture. Educational
Research and Evaluation, 24(3-5), 264-276.
● EX-cursus
College 3 – Basil Bernstein & Labov (socialisatie, taal, deficit, differentie)
● Socialisatie en Bernstein. Laermans (pp. 313-318)
● Verhoeven, J. & Dom, L. (2005). Organisatie en processen op school. (pp. 121-142)
● Hart, B., & Risley, T. R. (2003). The early catastrophe: The 30 million word gap by
age 3. American Educator, 27(1), 4-9.
● Agirdag, O. & Merry, M. (24.12.2020) Ga weg met die achterstanden. Didactief
● EX-cursus
College 4 – Pierre Bourdieu (culturele reproductie)
● Bourdieu: Laermans (pp. 198-209)
● Agirdag (2020). 3.2.5. Pierre Bourdieu: een synthese. (pp. 80-83)
College 5 – James Coleman & Robert Putnam (sociaal kapitaal)
● Buffel, T., Verté, D., Vyncke, V. & Willems, S. (2009). Netwerken, vertrouwen en
wederkerigheid: Over de complexiteit van het concept sociaal kapitaal. Welzijnsgids,.
75, p. 1-36.
● Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American
Journal of Sociology, 94, 95-120.
● Ream, R. K., & Rumberger, R. W. (2008). Student engagement, peer social capital,
and school dropout among Mexican American and non-Latino white students.
Sociology of Education, 81(2), 109-139.
,College 6 – WEB Du Bois en Critical Race Theory
● Du Bois, W. B. (1935). Does the Negro need separate schools?. Journal of Negro
Education, 328-335.
● Yosso, T. J., Smith, W. A., Solórzano, D. G., & Hung, M. (2022). A critical race theory
test of WEB DuBois’ hypothesis: Do Black students need separate schools?. Race
Ethnicity and Education, 25(3), 370-388.
,College 1 – Inleiding & Grondleggers: Marx, Weber & Durkheim
Inleiding: Laermans (pp. 13-19).
Sociologie is de wetenschap van het sociale. Het gaat NIET om individuele mensen, maar
juist om sociale relaties tussen mensen/groepen/organisaties/dingen. Het gaat om relaties.
Het richt zich op specifieke sociale verhoudingen, zoals de relaties binnen de politieke
wereld, of ze onderzoeken het sociale in zijn algemeenheid binnen andere dan strikt
westerse sociale verbanden.
In de sociologie heb je twee stromingen: (1) de theoretische sociologie: dit zijn bijv. teksten
van grondlegger en (2) empirische sociologie. Bij empirische sociologie heb je dan ook nog
het onderscheid tussen kwantitatief en kwalitatief onderzoek.
Sociologisch onderzoek handelt over heel uiteenlopende concrete thema's, maar vier
basisvragen zijn voor de sociologische studie van het sociale maatgevend.
1. Sociale orde: Hoe is een geordende samenleving mogelijk?
Welke factoren of mechanismen zorgen ervoor dat het sociale leven orde en regelmaat
vertoont? Natuurlijk kent het sociale verkeer fricties en regelrechte tweespalt, maar ook dan
zijn er vaak regelingen die zorgen voor een geordende conflictbeslechting
2. Hoe werkt het samenleven door in individuele levens?
Hoe bepaalt de samenleving individuele levens? Kinderen bepalen bijvoorbeeld voor een
deel de levens van hun ouders, maar krijgen van hen ook heel veel aangereikt. Denk hierbij
ook aan cultuur.
3. Hoe zien de basiscontouren van onze samenleving eruit?
In wat voor maatschappij leven wij thans en in welke opzichten functioneert ze anders clan
voorheen? En ook: welke nieuwe sociale tendensen dienen zich vandaag aan en zullen
wellicht in de nabije toekomst meer uitgesproken worden?
4. Hoe komen we tot een algemene, tevens empirisch onderbouwde sociologische
kennis?
Hoe komen we tot sociale kennis (methoden & technieken)? In deze cursus wordt deze
vraag niet belicht.
Marx: Laermans (pp. 146-157).
Inleiding
Karl Marx leefde van 1818 tot 1883. Hij is de grondlegger van het communisme. Voor
(onderwijs)sociologie belichtte hij het belang van sociale klasse. Echter, hij heeft niet veel
direct op het onderwijs geschreven, maar zijn vele volgers, zoals Bourdieu, wel.
Karl Marx over klassen
Heel Marx' oeuvre wordt gedragen door de idee dat het eigene van de mens ligt in het feit
dat hij een arbeidend wezen is. Om te kunnen overleven moet de mens aan het werk: hij
, dient actief voedsel te zoeken of te verbouwen, zich te beschutten tegen de
weersomstandigheden, enzovoort. Arbeiden is ingrijpen op de natuur, haar productief
maken via landbouw bijvoorbeeld of er grondstoffen aan onttrekken met het oog op verdere
bewerking. Via zijn arbeid schept de mens voor zichzelf tevens een nieuwe omgeving: hij
bouwt huizen en vindt meubilair uit, legt straten en pleinen aan, enzovoort. Arbeid is dus een
scheppende materiële activiteit.
Sommigen verrichten immers geen arbeid in de betekenis van daarnet. Ze eigenen zich
daarentegen direct (door ze in te huren bijvoorbeeld) of indirect (door een deel van de
productie af te romen) de arbeid van anderen toe. Dat kunnen ze omdat ze de voor arbeid
benodigde productiemiddelen bezitten, zoals grond of machines.
De niet-bezitters van de productiemiddelen zijn kortom afhankelijk van de bezitters ervan,
die deze binding in een relatie van onderhorigheid veranderen. Ieder historisch type van
samenleving kent daarom een principiële tegenstelling tussen twee klassen, namelijk de
eigenaars van de productiemiddelen en zij die voor hen werken. Marx' klassenbegrip slaat
dus niet, zoals het thans gangbare, op een laag van beroep posities die onderling
vergelijkbaar zijn vanuit het oogpunt van inkomen, diploma's en organisatorische macht. Een
klasse, versie Marx, valt in principe samen met de ene dan wel de andere positie binnen de
maatschappelijke tegenstelling tussen de bezitters en de niet-bezitters van de
productiemiddelen.
In het licht van Marx' dialectische zienswijze kent iedere samenleving per definitie een haar
typerende klassentegenstelling tussen de bezitters en niet-bezitters van de
productiemiddelen. We hebben kortom te maken met een fundamenteel structuurkenmerk
van elke samenleving. Hoe dat er precies uitziet, hangt af van de productiewijze, of de
concrete manier waarop economische waarde of rijkdom wordt gecreëerd.
In het moderne industriekapitalisme staat dan weer de kapitaalbezittende klasse, die in
machines of grondstoffen kan investeren, tegenover de arbeidersklasse of het proletariaat
(die term was halverwege de negentiende eeuw nog zinvol in het licht van de vaak
miserabele arbeidsomstandigheden). Hoe de klassentegenstelling er verder ook uitziet, ze is
volgens Marx steevast getekend door economische uitbuiting, wat bij slavernij of
lijfeigenschap ook direct zichtbaar is. Binnen het kapitalisme neemt de exploitatie de vorm
aan van het verschil tussen de hoogte van het gemiddeld loon dat een arbeider ontvangt en
de economische waarde die hij in de vergoede arbeidstijd creëert.
● Stel dat een arbeider een maandloon ontvangt dat neerkomt op 10 euro per gewerkt
uur. Als hij tijdens datzelfde uur binnen het totale productieproces gemiddeld een
equivalent van 15 euro produceert, bedraagt de meerwaarde 5 euro.
De twee klassen die we in iedere maatschappij terugvinden, hebben in Marx' visie altijd
tegengestelde of antagonistische klassenbelangen. Zo heeft 'het kapitaal' alles te winnen bij
lagere lonen of een verhoogde productiviteit, omdat dan de meerwaarde vergroot. 'Het
kapitaal' streeft uiteraard naar een grotere meerwaarde door loonsverlagingen of
productiviteitsverhogingen. De arbeiders worden daar niet meteen beter van, integendeel: ze
hebben een direct belang bij loonsverhogingen of een menswaardig arbeidsritme.
