Aantekeningen: Plato- De ideale staat
Inleiding (327-369) – p. 1 t/m 67
Kefalos, Polemarchos (327-336)
P. 9/10
Polemarchos tegen Sokrates: ‘’Zo, zei hij ziet u eigenlijk met z’n hoevelen wij zijn?’’
Sokrates: ‘’Natuurlijk.’’
Polemarchos tegen Sokrates en Glaukon: ‘’Mooi, dan hebt u nu de keus: het met z’n tweeën van deze
overmacht winnen of hier in Piraeus blijven.’’
Sokrates: ‘’Zie je dan niet een mogelijkheid over het hoofd? Zei ik. Als we jullie nu eens met
argumenten verslaan? Wie weet kunnen we jullie ervan overtuigen dat het absoluut noodzakelijk is
dat jullie ons laten gaan.’’
Polemarchos: ‘’Kunt u iemand overtuigen als hij niet naar u luistert?’’
Glaukon: ‘’Nee, dat natuurlijk niet.’’
Polemarchos: ‘’Precies. Ga er dan maar van uit dat wij niet zullen luisteren.’’
Polemarchos en gezelschap overtuigen Sokrates en Glaukon om te blijven op het festival. Hierna gaan
ze met Polemarchos mee naar zijn huis, daar ontmoeten ze Kefalos de vader van Polemarchos.
Sokrates en Polemarchos beginnen een gesprek:
P. 11 t/m 14
Sokrates zegt dat hij graag met oude mensen praat tegen Kefalos, omdat Kefalos vertelde over hoe
oud hij was geworden. Sokrates zegt: ‘’Je zou kunnen zeggen dat zijn ons zijn voorgegaan op een
traject dat wijzelf vermoedelijk ook zullen moeten afleggen en ik vind dat we er goed aan doen bij
hen te informeren wat dat voor weg is, of hij smal is of breed, en hoe het wegdek erbij ligt.’’
Sokrates vraagt dan aan Kefalos hoe hij nu denkt over de tijd, omdat hij nu die bepaalde leeftijd al
heeft bereikt.
Kefalos zegt dat hij vaak mensen van zijn zelfde leeftijd alleen maar hoort klagen. Ze zouden heimwee
hebben naar hun jeugd en naar het plezier dat ze toen hadden. Ze gaan er zwaar onder gebukt dat al
die grootse ervaringen- want dat zijn het voor hen- dat die hun voorgoed zijn ontnomen. Ouderdom
zou dus de oorzaak zijn van alle problemen en ellende.
Kefalos zegt dan: ‘’ Naar mijn idee zoeken ze de schuld niet waar ze hem moeten zoeken’’.
Hij heeft namelijk niet dezelfde ervaring met ouderdom, en hij heeft genoeg mensen ontmoet die er
niet zo aan toe waren op dezelfde leeftijd. Zoals schrijver Sofokles die blij was niet meer door zijn
emoties gekweld te worden (seksuele spanningen).
Kefalos:’’ Nee, zowel op dit punt als wat betreft je verhouding tot je omgeving is er maar één ding dat
problemen kan geven, en dat is niet ouderdom, Sokrates, maar het karakter van de mens.’’ Als
iemand sober is en rustig, zal ook de ouderdom voor hem geen grote last zijn. Maar als dat niet het
geval is, zal hij het zijn hele leven moeilijk hebben, Sokrates, en beslist niet alleen als hij oud is
geworden.
Sokrates vraagt dan aan Kefalos, of hij deze ervaring met ouderdom niet alleen maar positief heeft
door het feit dat hij rijk is; ‘’ ze zullen denken dat als voor u de ouderdom niets onaangenaams heeft,
dat dit dan niet door uw karakter komt, maar omdat uw materiële omstandigheden niets te wensen
overlaten. Geld verzoet veel, zegt men dan’’.
,Kefalos zegt dan: ‘’ Als je arm bent, is een goed karakter nog niet voldoende om een onbezorgde
ouderdom te hebben. Maar als je een slecht karakter hebt, zal je nooit met je lot tevreden zijn,
hoeveel geld je ook hebt.’’
Dan vraag Sokrates aan Kefalos of mensen die hun geld zelf verdiend hebben meer waarde hechten
aan geld dan mensen die het bijvoorbeeld geërfd hebben. Hier is Kefalos het mee eens. Mensen die
hun geld zelf hebben verdiend hechten er dubbel zoveel waarde aan. Geld is voor hem dan niet
alleen iets waar een mens nu eenmaal niet buiten kan, hij maakt er zich ook druk om omdat hij het
als zijn eigen creatie beschouwt en is eraan gehecht zoals een vader aan zijn kind. Zulke zakenmensen
zijn dan ook meestal niet erg plezierig in de omgang. Ze denken uitsluitend in termen van geld en
kunnen voor niets anders meer enig enthousiasme opbrengen.
Kefalos zegt: ‘’ Rijkdom is nu naar mijn persoonlijke overtuiging van het grootste belang, niet voor
iedereen, maar voor mensen met een goed karakter.’’.
P. 15 t/m 21
Sokrates vraagt zich nu af wat goed gedrag is/ een goed karakter.
Polemarchos’ definitie is: de waarheid spreken en teruggeven wat je geleend hebt’’. Komt overeen
met de definitie van Simonides (“een mens gedraagt zich goed wanneer hij zijn medemens geeft wat
hem verschuldigd is”). Simonides bedoelt dat je aan je vrienden uitsluitend positieve dingen
verschuldigd bent. Wat je een vijand schuldig bent is iets negatiefs. Dit houdt volgens Polemarchos in
dat het de taak van een goed mens is om zijn vrienden te helpen en zijn vijanden te benadelen.
Sokrates zegt dat, wanneer het erom gaat iets te gebruiken, goed gedrag nutteloos is. Alleen als er
niets hoeft te gebeuren heb je er wat aan. Als je iemand vraagt om een muziekinstrument te bewaren
heb je wat aan goed gedrag, maar als je dat muziekinstrument ook wilt gaan gebruiken heb je meer
aan vakkennis. Lijkt wel een algemene regel.
Bekwaamheden kunnen altijd in positieve en in negatieve zin gebruikt worden. Een goed mens blijkt
een soort dief te zijn. We moeten kennelijk concluderen dat goed gedrag volgens Polemarchos,
Simonides en Homerus, een soort bedrevenheid in het stelen is, maar dan wel ten bate van vrienden
en ten nadele van vijanden. Een mens gedraagt zich goed als hij zijn vrienden helpt en zijn vijanden
benadeelt.
Een vriend is iemand die niet alleen in schijn, maar ook werkelijk een goed mens is. Als het bij de
schijn blijft, is hij ook niet meer dan een schijnvriend.
Iemand gedraagt zich niet goed als het een ander ten gevolge van zijn gedrag slecht gaat, ook als is
die ander een vijand.
Thrasymachos (336-354)
P. 22 t/m 49
Thrasymachos mengt zich in discussie met Socrates over wat goed gedrag is.
Thrasymachos’ definitie van goed gedrag: ‘’ Volgens mij wordt menselijk gedrag ‘goed’ genoemd
wanneer het in het belang is van de sterkste.’’
Thrasymachos praat op een boze toon tegen Sokrates en wacht op zijn waardering. Socrates wil wel
leren van andere mensen en waardering tonen, maar alleen als hij ook begrijpt wat diegene bedoelt.
Thrasymachos legt het nader uit. Hij zegt dat in elk land, wat voor constitutie het ook heeft, de macht
, in handen is van de regerende klasse. En als die in zo’n land wetten uitvaardigt, die toch altijd in het
belang van de regerende klasse zelf zijn. Daaruit blijkt dat het belang van de heersende klasse de
norm is voor de beoordeling van het gedrag van de hele bevolking. Elke handeling die indruist tegen
het belang van die heersende klasse wordt beschouwd als een overtreding van de wet, en wie zich
aan zo’n handeling schuldig maakt, wordt als misdadiger veroordeeld. Van die klasse kunnen we
zeggen dat zij de ‘sterkste’ is, zodat de enige juiste conclusie is dat goed gedrag overal hetzelfde
inhoudt, namelijk het gedrag dat in het belang is van de sterkste. Als je je dus aan deze wetten van de
regerende klasse houdt, handel je in het belang van de sterkste.
Sokrates reageert daarop en zegt eigenlijk dat ook de sterksten zich kunnen vergissen. De regerende
klasse kan bijvoorbeeld per ongeluk een wet instellen die het belang van het volk behartigd i.p.v. hun
eigen belangen. Als men zich dan aan die wet zou houden dan handelen ze in het nadeel van de van
de sterkste en valt dat dus niet onder goed gedrag, terwijl ze in feite wel de wet naleven die door de
sterkste is ingesteld (wat wel in principe goed gedrag zou moeten zijn).
Thrasymachos zegt hierop dat men exact moet zijn. Hij zegt dat een vakman zich nooit vergist als we
exact willen zijn. Als een bestuurder zich vergist of een dokter mag je hem geen bestuurder of goede
dokter noemen. Een regering maakt voor zover zij regering is geen vergissingen. En als zij geen
vergissingen maakt, vaardigt zij wetten uit die in haar eigen belang zijn. En aan die wetten moet de
bevolking zich houden.
Sokrates zegt dat een vak de leiding heeft over en dus ‘sterker is dan’ datgene waarop het betrekking
heeft. De overwegingen en verordeningen van een vakman zijn nooit gericht op het belang van de
sterken, maar op het belang van de zwakken, die door zo’n vakman als het ware bestuurd worden.
Dus het gaat bij een dokter voor zover hij dokter is bij zijn onderzoek en bij het geven van
voorschriften niet om zijn eigenbelang, maar om het belang van de patiënt. Want de dokter is in
exacte betekenis iemand die toeziet op het menselijk lichaam en niet iemand die geld verdient.
Sokrates: ‘’ moeten we dan niet concluderen, dat in het algemeen niemand met een leidende positie
voor zover hij werkelijk leiding geeft met zijn overwegingen en voorschriften zijn eigenbelang
behartigt, maar dat zijn beleid altijd gericht is op de mensen voor wie hij zijn vak uitoefent, en dat
hun belangen en hun behoeften vooropstaan bij alles wat hij zegt en bij alles wat hij doet?’’
Thrasymachos antwoord hierop. ‘’Mensen die eerlijk en integer zijn, komen er altijd slechter af dan
mensen die het zo nauw niet nemen. Overal waar mensen met elkaar te maken krijgen, in het
zakenleven bijvoorbeeld, trekken die ‘goede’ mensen het altijd aan het kortste eind.’’ Mensen die
bijvoorbeeld zich aan de wet houden betalen meer belasting over hetzelfde inkomen, dan mensen
die er zich niet aan houden. ‘’ Een immoreel leven geeft een mens meer mogelijkheden, meer vrijheid
en meer macht, als die immoraliteit maar ver genoeg wordt doorgevoerd. En zoals ik in het begin al
zei, normen en wetten werken altijd in het belang van de sterksten. Als iemand zijn eigenbelang wil
dienen en zichzelf wil bevoordelen moet hij zich van die normen niets aantrekken.’’
Sokrates: ‘’Naar mijn idee kan immoreel gedrag nooit voordelig zijn, ook al krijgt iemand de kans
volkomen zijn gang te gaan zonder dat hem een strobreed in de weg wordt gelegd.’’ Elke functie
waarin het gaat om leidinggeven is uitsluitend gericht op de belangen van dat wat geleid en verzorgd
wordt, of het nu in de privésector is of in het openbare leven. Niemand oefent die uitsluitend voor
zijn plezier uit. Er moet een beloning tegenover staan. Elke vakman eist een financiële vergoeding
voor zijn werk. Hij gaat er kennelijk van uit dat hij niet zelf met zijn werk gebaat is, maar de mensen
die zich aan zijn leiding toevertrouwen.
De eigenlijke taak van een vak is dus niet de vakman geld te laten verdienen, maar met behulp van de
betreffende vakkennis anderen te helpen. Dus als er aan zo’n vak geen salaris verbonden zou zijn, zou
