Samenvatting van het boek 'examenkatern geschiedenis, training voor het examen met historische contexten vwo vanaf 2022'. Samenvatting van alle historische contexten (Steden en burgers in de Lage Landen , Verlichting , Duitsland in Europa , China ). Compact samengevat. Hoofdstuk 2 t/m 5 van het boe...
1 De opkomst van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten
Aan het einde van de vroege middeleeuwen nam de productie van de landbouw toe, doordat:
- er vernieuwingen waren in de landbouw, bijvoorbeeld de invoering van het drieslagstelsel, het
droogleggen van gebieden met windmolens en de verbetering van landbouwwerktuigen
- het klimaat verbeterde
De handel nam door deze veranderingen toe:
- door de hogere productie waren er landbouwoverschotten die boeren verkochten in de steden
- door de efficiëntere manier van landbouw was niet iedereen meer nodig op het land en gingen
mensen zich specialiseren en trokken als ambachtslieden naar de steden
- het transport verbeterde door een nieuw soort schip: de kogge
Door de toenemende internationale handel werd het betalen steeds moeilijker, want elke stad had
een andere munt met een andere waarde. Daarom werd de wisselbrief uitgevonden waarmee je
makkelijker munten kon verruilen.
In de Lage Landen ontwikkelde zich een van de meest verstedelijkte gebieden van Europa, oorzaken:
- gunstige geografische omstandigheden: bevaarbare rivieren en nog bewaarde landwegen
- veel bescherming van landsheren, hoge edelen en geestelijken en stadsbesturen: in de Lage Landen
zagen de bestuurders voordeel in meer bescherming, als de welvaart omhoog ging, ging ook hun
eigen inkomst omhoog.
- meer samenwerking tussen steden: de onderlinge handelsverbond de Hanze ontstond. De Hanze
bevorderde de handelsbelangen van de leden door onderhandelingen en soms ook door druk uit te
oefenen door handelsboycots of militair ingrijpen.
Om economische belangen te beschermen wilden veel stedelingen zelfbestuur in de vorm van
stadsrechten. Meestal gaf de landheer deze in ruil voor het betalen van belasting en militaire hulp in
geval van nood. Na stadsrechten kon de stad zelf beslissen wie poorter was, en konden ze zelf hun
bestuur en rechtspraak regelen. Sommige steden werden zo machtig dat ze zich bij conflicten tegen
hun landsheer met geweld gingen verzetten (Guldensporenslag).
De steden en hun omgeving waren op verschillende vlakken met elkaar verbonden:
- economisch: het platteland leverde voedsel en grondstoffen voor de stedelingen, en andersom
zette de stedelingen hun verwerkte producten af in de omgeving.
- politiek: stad en omgeving behoorden tot het grondgebied van een landsheer.
Er stierven in de stad meer mensen dan er geboren werden, toch bleven mensen komen:
- de stad bood kansen op werk
- juridische bescherming
- kans op scholing en daardoor meer kans op de arbeidsmarkt
2 Opkomst van Vlaanderen en Brabant in de Late Middeleeuwen
Startpunt van stedelijke dynamiek in de Nederlandse gewesten was Atrecht. Rijke kooplieden
versterkten hun positie door zich te organiseren in koopliedengilden. Door leningen te verstrekken
aan edellieden kregen ze het stadsbestuur in handen. Atrecht werd belangrijk door zijn goede ligging
dichtbij de jaarmarkten in Noord-Frankrijk. Rond 1300 werden andere Vlaamse steden zoals Brugge
belangrijker, doordat deze een veel gunstigere ligging aan het water hadden. In de steden hadden de
,patriciërs het bestuur in handen, dit waren de rijke kooplieden. Bij het gemeen, de rest van de
stedelijke bevolking (ambachtslieden, dagloners en werklozen), kwam hier steeds meer kritiek op. In
deze tijd waren Vlaanderen en Brabant het economische zwaartepunt van de Nederlandse gewesten,
deze waren ook al veel meer verstedelijkt.
Binnen het internationale handelsnetwerk tussen de steden versterkte elke stad de eigen positie en
het netwerk als geheel door:
- innovatie op allerlei gebieden
- schaalvergroting
De stedelijke burgerij nam ook taken van de geestelijkheid over:
- de steden vergroten invloed op de sociale zorg: gilden namen voor hun leden de zorg voor
bejaarden, weduwen en wezen over.
- ook de steden gaan zorgen voor onderwijs: de steden waren gebaat bij goed onderwijs en deels
ander onderwijs dan op de kloosterscholen werd gegeven.
- ook de stadsbesturen gaan het algemeen belang (‘bonum commune’) dienen: straffen, geweld, etc.
- bedelorden en begijnhoven worden in steden gevestigd: de geestelijkheid probeerde aansluiting te
vinden bij een meer individuele geloofsbeleving van stedelingen, de Moderne Devotie. Volgelingen
trokken zich terug in religieuze gemeenschappen vanuit de overtuiging dat ieder mens rechtstreeks
contact kon hebben met God zonder tussenkomst van de kerk.
In de Late Middeleeuwen begon een strijd om macht en invloed tussen vorsten aan de ene kant en
adel en opkomende burgerij aan de andere kant. De vorsten probeerden hun positie te verstevigen
door een politiek van centralisatie. De gewesten waren in deze tijd erg zelfstandig ten opzichte van
hun heer. Filips de Goede ging een centralisatiepolitiek voeren om van alle gewesten een eenheid te
maken en zelf meer macht te krijgen, onder andere door het instellen van de Staten-Generaal. De
buitenlandse politiek werd bepaald door Filips de Goede en de Staten-Generaal. In de binnenlandse
politiek was er sprake van particularisme. Dit particularisme botste met de centralisatie.
Particularisme: de exclusieve wijding aan de eigen groep of eigen interesse met de nadruk op eigen
ideologie, staat en cultuur.
Vanaf 1480 nam Antwerpen de leidende economische rol van Brugge over. Dit kwam vooral doordat:
- Antwerpen een centrale rol had in de handel met Spaanse en Portugese koloniën
- In Antwerpen werd het ruwe Engelse laken verwerkt en overal in de Nederlanden doorverkocht
- Antwerpen handelde veel met Venetië
- De voortdurende conflicten tussen de Bourgondische vorsten en de stadsbesturen van Gent en
Brugge
3 Verzet van de stedelijke burgerij leidt tot het ontstaan van de Republiek
De Zuidelijke Nederlanden waren in de eerste helft van de 15 de eeuw onder het gezag van de
hertogen van Bourgondië gekomen. Vanaf 1477 kwamen de Zuidelijke Nederlanden en Holland en
Zeeland onder Habsburgs gezag. Karel V was heer van de Nederlanden, koning van Spanje, keizer van
het Duitse Rijk en heer van de Habsburgse erflanden en zo maakte de Nederlanden deel uit van het
Spaanse Rijk. Nadat Karel V afstand deed van de troon werd hij opgevolgd door zijn zoon Filips II.
Karel V en Filips II kwamen in botsing met de Nederlandse steden als gevolg van:
- het doorzetten van de centralisatiepolitiek:
, Karel V benoemde een landvoogd, hij stelde drie centrale raden in (Raad van State, Raad van
Financiën en de Geheime Raad). De landvoogd en de drie raden vormden samen een centrale
regering voor alle gewesten. Hiermee wilde hij de privileges van de steden ongedaan maken.
- het uitbreiden van deze centralisatiepolitiek naar de godsdienst (vanwege de Hervorming):
Sommige critici vonden dat de Kerk de Bijbel anders uitlegde dan volgens hen voor de hand lag en
dat de Kerk er gebruiken op na hield die nergens in de Bijbel terug te vinden waren. Maar de leiding
van de katholieke Kerk keerde zich tegen het streven naar hervorming. Karel V en Filips II wilden de
katholieke Kerk handhaven en Karel centraliseerde de vervolging van protestanten in de
Nederlanden door het instellen van een Nederlandse Inquisitie.
In 1566 bood een groep lagere edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma een Smeekschrift aan
met het verzoek de plakkaten af te schaffen, zij stuurde deze door naar Filips. Doordat Margaretha in
de tussen tijd minder hard optrad durfden calvinisten openlijke acties te houden. Ook in dat jaar
kwamen calvinisten in verzet tijdens de Beeldenstorm. Hierbij werd met geweld heiligenbeelden,
schilderijen en andere kostbaarheden uit de kerken vernield of verwijderd. Filips II gaf de adel de
schuld en zond de hertog van Alva met een leger naar de Nederlanden. Het beleid van Alva werd de
directe oorzaak van de Opstand. Velen waren gevlucht en begonnen vanuit het buitenland een
gewapende strijd tegen de Spaanse overheersing.
Na de herovering van Antwerpen door de Spaanse landvoogd Parma sloten de Hollanders en
Zeeuwen de Schelde af, waardoor geen zeeschip meer naar Antwerpen kon varen. Hierdoor verloor
Antwerpen haar functie als stapelmarkt. Veel kapitaalkrachtige inwoners vertrokken naar Holland en
zorgden voor een toevloed aan kapitaal en commerciële kennis. Zo kon Amsterdam de rol van
Antwerpen overnemen.
De stichting van de Republiek der Verenigde Nederlanden door de Noordelijke gewesten verliep in
vijf fasen:
1) de noordelijke gewesten sluiten de Unie van Utrecht 1579: dit was een bondgenootschap ter
verdediging tegen de troepen van Parma.
2) Filips II verklaart Willem van Oranje vogelvrij 1580: wegens hoogverraad. Hiermee was de breuk
tussen de vorst en de opstandige gewesten een feit
3) in het Plakkaat van Verlatinghe wordt Filips II afgezet 1581: in het Plakkaat van Verlatinghe
verklaarden de gewesten dat zij het recht hadden een vorst die zich als tiran gedroeg te vervangen
door een andere vorst. Hierdoor was er een definitieve scheiding tussen de opstandige gewesten en
de gewesten die Filips als vorst bleven erkennen.
4) De Republiek der Verenigde Nederlanden ontstaat 1588: een paar jaar nadat Willem van Oranje
was vermoord besloten de opstandige gewesten zonder vorst verder te gaan (er was ook geen goede
vorst te vinden)
5) De Republiek bestaat, maar wordt pas in 1648 erkend: in 1609 werd de oorlog onderbroken door
het Twaalfjarig Bestand. Hierin kregen stadhouder Maurits en de landsadvocaat Van Oldenbarnevelt
een conflict. In 1648 eindigde de oorlog met de Vrede en het Verdrag van Munster, de Republiek der
Verenigde Nederlanden werd als onafhankelijke staat erkend.
Voor de handel met andere werelddelen werden twee handelsondernemingen opgericht: de VOC en
de WIC. De activiteiten van de VOC zijn een goed voorbeeld van het begin van een wereldeconomie,
waarin het handelskapitalisme tot ontwikkeling kwam en waarbij Nederlandse ondernemingen
wereldwijde handelscontacten opbouwden.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper nanetkohlmann. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,48. Je zit daarna nergens aan vast.
