COGNITIEVE ONTWIKKELING EN
LEERPROBLEMEN
Inhoud
COLLEGE 1 – INLEIDING EN VASTSTELLEN VAN LEERPROBLEMEN ..................................................................... 4
WAAR IS CO&L GOED VOOR? .................................................................................................................................... 4
VANDAAG: KADER VAN CO&L .................................................................................................................................... 4
LEERPROBLEMEN… ................................................................................................................................................... 7
LEERPROBLEMEN EN –STOORNISSEN ............................................................................................................................ 8
AFBAKENING VAN HET VAK/GEBIED .............................................................................................................................. 8
COLLEGE 2 – VASTSTELLEN VAN LEERPROBLEMEN ........................................................................................... 9
DIT COLLEGE ........................................................................................................................................................... 9
ONTWIKKELING VAN EEN VAARDIGHEID/LEERPROBLEEM ................................................................................................ 10
MODELLEN VOOR DE IDENTIFICATIE VAN LEERPROBLEMEN .............................................................................................. 12
COLLEGE 3 – INTELLIGENTIE EN GEHEUGEN .................................................................................................... 22
TUSSENTIJDSE CHECK! ............................................................................................................................................. 22
PROGRAMMA ........................................................................................................................................................ 22
WAAROM INTELLIGENTIE EN GEHEUGEN?.................................................................................................................... 23
BELANGRIJKE BEGRIPPEN ......................................................................................................................................... 23
WAT IS INTELLIGENTIE (NIET)? .................................................................................................................................. 24
GEHEUGEN ........................................................................................................................................................... 34
TERUG NAAR DE CASES… ......................................................................................................................................... 37
TAKE HOME MESSAGE ............................................................................................................................................. 37
COLLEGE 4 – LEREN EN INSTRUCTIE ................................................................................................................ 38
HET BELANG VAN LEERTHEORIEËN.............................................................................................................................. 38
LEERDOELEN + BELANGRIJKE BEGRIPPEN ..................................................................................................................... 38
GRONDSLAGEN VAN LEREN....................................................................................................................................... 39
PSYCHOLOGISCHE LEERTHEORIEËN ............................................................................................................................. 40
DE VIJF LEERMODELLEN ........................................................................................................................................... 42
CASUS: RICK ......................................................................................................................................................... 49
LEERTHEORIEËN IN ACTIE! ........................................................................................................................................ 49
VERSCHILLEN EN OVEREENKOMSTEN IN LEERTHEORIEËN ................................................................................................. 50
COLLEGE 5 – ZELFREGULATIE .......................................................................................................................... 52
MARSHMALLOW TEST ............................................................................................................................................. 52
DIT COLLEGE ......................................................................................................................................................... 52
WAT IS ZELFREGULATIE EN WAAROM IS HET BELANGRIJK?............................................................................................... 53
DOMEINEN VAN ZELFREGULATIE ................................................................................................................................ 56
WAT KUNNEN WE DOEN OM ZELFREGULATIE VAN LEERLINGEN TE VERGROTEN IN DE KLAS? ................................................... 59
TAKE HOME .......................................................................................................................................................... 64
COLLEGE 6 – TAAL (1) ..................................................................................................................................... 65
RECAP.................................................................................................................................................................. 65
WAAROM TAAL?.................................................................................................................................................... 67
DIT COLLEGE: TAAL................................................................................................................................................. 67
WAT IS TAAL? ....................................................................................................................................................... 68
WAT MOET ER GELEERD WORDEN.............................................................................................................................. 70
WELKE FASEN ZIJN ER IN DE TAALONTWIKKELING .......................................................................................................... 75
HOE LEREN WE TAAL? ............................................................................................................................................. 81
CHECK VOOR JEZELF ................................................................................................................................................ 84
∙1∙
,COLLEGE 7: TAAL (2) ....................................................................................................................................... 86
RECAP.................................................................................................................................................................. 86
DIT COLLEGE ......................................................................................................................................................... 87
HOE EN WAAROM LEREN WE TAAL? ........................................................................................................................... 88
MEERTALIGHEID .................................................................................................................................................... 92
SCHOOLTAAL ......................................................................................................................................................... 95
COLLEGE 8 – TECHNISCH LEZEN ...................................................................................................................... 97
TUSSENTIJDSE CHECK! ............................................................................................................................................. 97
PROGRAMMA: ....................................................................................................................................................... 97
DE GEVORDERDE LEZER ........................................................................................................................................... 99
DE BEGINNENDE LEZER .......................................................................................................................................... 103
ONDERLIGGENDE VAARDIGHEDEN............................................................................................................................ 105
CASES ................................................................................................................................................................ 106
TAKE HOME ........................................................................................................................................................ 107
COLLEGE 9 – SPELLING .................................................................................................................................. 108
RECAP................................................................................................................................................................ 108
DIT COLLEGE ....................................................................................................................................................... 108
INTRODUCTIE CASES .............................................................................................................................................. 109
LEZEN EN SPELLEN ................................................................................................................................................ 109
SPELLINGONTWIKKELING........................................................................................................................................ 110
VAARDIGHEDEN ................................................................................................................................................... 117
ZWAKKE SPELLERS ................................................................................................................................................ 119
WAT MEET DE SPELLINGTEST? ................................................................................................................................ 120
COLLEGE 10 – BEGRIJPEND LEZEN................................................................................................................. 121
TUSSENTIJDSE CHECK ............................................................................................................................................ 121
DIT COLLEGE ....................................................................................................................................................... 123
HET SITUATIEMODEL ............................................................................................................................................. 124
DOMEIN VAN TAALVAARDIGHEID ............................................................................................................................. 125
BEGRIJPEND LEZEN ............................................................................................................................................... 125
BRONNEN VAN INDIVIDUELE VERSCHILLEN IN BEGRIJPEND LEZEN .................................................................................... 129
POOR COMPREHENDERS ........................................................................................................................................ 133
INSTRUCTIE IN BEGRIJPEND LEZEN: WAT WERKT?........................................................................................................ 134
BEGRIJPEND LEZEN ............................................................................................................................................... 135
CASES ................................................................................................................................................................ 135
CHECK VOOR JEZELF .............................................................................................................................................. 136
COLLEGE 11 – LEREN REKENEN ..................................................................................................................... 137
RECAP................................................................................................................................................................ 137
DIT COLLEGE ....................................................................................................................................................... 138
7 VOORWAARDEN VOOR LEREN REKENEN.................................................................................................................. 139
REKENWISKUNDEMETHODEN .................................................................................................................................. 144
COGNITIEVE FACTOREN BETROKKEN BIJ REKENEN ........................................................................................................ 145
NIET-COGNITIEVE FACTOREN BETROKKEN BIJ REKENEN? ............................................................................................... 147
OMGEVINGSFACTOREN BIJ REKENEN ........................................................................................................................ 147
SIGNALEN VAN REKENPROBLEMEN ........................................................................................................................... 148
COLLEGE 12 – INTERVENTIES OP ZORGNIVEAU 3 (DEEL 1) ............................................................................ 150
DIT COLLEGE ....................................................................................................................................................... 150
TECHNISCH LEZEN................................................................................................................................................. 150
SPELLING ............................................................................................................................................................ 158
BEGRIJPEND LEZEN ............................................................................................................................................... 161
COLLEGE 13 – INTERVENTIES OP ZORGNIVEAU 3 (DEEL 2) ............................................................................ 165
∙2∙
, ALGEMEEN ......................................................................................................................................................... 165
INTELLIGENTIE EN GEHEUGEN IN DE KLAS ................................................................................................................... 166
REKENEN ............................................................................................................................................................ 175
BIJ DE RECAP -VRAGEN HEB IK GEBRUIK GEMAAKT VAN HYPERLINKS . HIEROP KUN JE KLIKKEN OM
EENVOUDIG NAAR DE BIJBEHORENDE INFORMATIE IN DE AANTEKENINGEN TE GAAN .
∙3∙
, COLLEGE 1 – INLEIDING EN VASTSTELLEN VAN LEERPROBLEMEN
COLLEGE 1 – INLEIDING EN VASTSTELLEN VAN LEERPROBLEMEN
04/09/2017
Docent: Elise de Bree
Overzicht van het veld (leerproblemen en sociaal-emotionele problemen)
Opbouw van de colleges
Definitie van leerproblemen/stoornissen. Problemen met verschillende klassieke definities, nieuwe
aanpak via instructiegevoeligheid
Literatuur:
Onderwijsleerproblemen Hoofdstuk 1: Classification, definition, and identification of learning
disabilities. 39 blz.
Fuchs, L. S., Fuchs, D., & Speece (2002). Treatment validity as a unifying construct for identifying
learning disabilities. Learning Disability Quarterly, 25, 33-45. doi:10.2307/1511189
Fuchs, D., Fuchs, L. S., & Compton, D. (2012). Smart RTI: A next-generation approach to
multilevel prevention. Exceptional Children, 78, 263-279.
Waar is CO&L goed voor?
Wat is er met kind X aan de hand?
- Bijv.: zwak begrijpend lezen
Waar komt dat door?
- Bijv.: zwak taalbegrip, vooral woordenschat
Is het een zwakke prestatie of echt een probleem/stoornis?
- Wat gebeurt er in de klas? Hoe presteert het kind op andere taken? Helpt intensieve hulp?
Wat is er aan te doen?
- Aanpakken van werkgeheugen minder nuttig, maar woordenschattraining en leesstrategiehulp
wellicht wel?
CO&L: ontwikkeling in kaart brengen
Vandaag: kader van CO&L
Praktisch kader
Collegetijden, groepen, benodigdheden
Oefening en toetsing
Belangrijke data
CO&L: benodigdheden
Literatuur
- Onderwijsleerproblemen (6e editie)
- De Jong en Koomen. Interventie bij onderwijsleerproblemen
- Cain. Reading development and difficulties
- Artikelen op BB en via dois te vinden
Testafname
- Belangrijk voor jezelf (testervaring, kennis van operationalisatie van cognitieve processen)
maar ook voor de hele groep (academische opdracht), voor hoorcolleges én voor bredere
wetenschappelijke gemeenschap
CO&L: oefening en toetsing (regulier en premaster)
Testafname
Werkgroepen
∙4∙
, COLLEGE 1 – INLEIDING EN VASTSTELLEN VAN LEERPROBLEMEN
Hoorcolleges
Oefententamenvragen
Academische opdracht
Tentamen
Belangrijke data regulier
20 september 09.00u
- Testafname klaar, gegevens ingevoerd in Qualtrics
11 oktober, 13.00u
- Deadline academische opdracht
25 oktober, 9-12u
- Tentamen: digitaal toetsen
Inhoudelijk kader CO&L
Cognitieve ontwikkeling
- Niet goed te zien, zit in je hersenen, niet vast te pakken
Leerproblemen
- Relatie met gemiddelde cognitieve ontwikkeling
- Relatie met leerstoornissen (continuüm)
o Stoornis heeft te maken met de hersenen en hoe deze werken, waarschijnlijk ook
neurologisch
o Probleem is misschien ook wel op te lossen door iets in de omgeving aan te passen
Veel breder begrip
Achterstand die ook nog wel ingehaald kan worden
→ wordt in CO&L vooral naar gekeken
- Modellen van diagnose
o Bijv. hoe kijk je nou of er sprake is van een leerprobleem
Algemene vaardigheden
- Intelligentie, werkgeheugen, taal
Specifieke leergebieden
- Technisch lezen, spellen, begrijpend lezen, rekenen
Modellen over leren en zelfregulatie
∙5∙
, COLLEGE 1 – INLEIDING EN VASTSTELLEN VAN LEERPROBLEMEN
De gebieden en hun relaties
→ continu wisselwerking
Bij termen belangrijk dat je weet wat ze inhouden
Modellen moet je ook begrijpen (en hebben ook weer met de termen te maken)
Veel te leren!
Kennis van en inzicht in de wetenschappelijke benadering van onderwijsleerproblemen
Vaardigheid in het beschrijven en verklaren van onderwijsleerproblemen op basis van
theoretische inzichten
→ Op deze manier bijdragen aan onderwijs en leerlingenzorg
CO&L: colleges, literatuur, werkgroepen
Colleges zijn een leidraad voor het vak
Gebruik de colleges als een kapstok om de literatuur aan op te hangen. Check of je de
samenhang ziet.
Werkgroepen zijn (o.a.) een kapstok om de stof van de hoorcolleges en de literatuur toe te
passen. Check of je die samenhang ziet.
∙6∙
, COLLEGE 1 – INLEIDING EN VASTSTELLEN VAN LEERPROBLEMEN
De termen uit dit vak doen ertoe voor theorie en praktijk! Je moet ze begrijpen én kennen.
Leren op school in Nederland
Klas vol leerlingen
Differentiëren in lesaanbod
Methodegebodentoetsen en leerlingvolgsysteem
- Twee soorten toetsen die over het algemeen worden gebruikt op scholen
- Leerlingvolgsysteem is overstijgender dan methode-gebonden toetsen
- Soms in leerlingvolgsysteem echter onderwerpen die nog niet in een klas zijn behandeld →
mogelijke reden voor lagere score
Als uitval, dan extra uitleg
Probleem op één specifiek gebied?
Leerproblemen…
Verwijzen naar relatief milde problematiek
- Maar, wanneer is iets een stoornis en wanneer een probleem?
- Modellen voor nodig (dit college en volgend college)
Vormen een praktisch probleem: de leerling moet de juiste hulp krijgen op school
Bieden inzicht in mechanismen en factoren die een rol spelen bij de normale ontwikkeling
Zijn maatschappelijk relevant
- Beleid, kosten en discussie
- Rechtvaardigheid (wie krijg wel hulp en wie niet?)
- Effectiviteit van maatregelen
o Bijv. vergroot lettertype, tijdverlenging, voor elk vak?
- Voorbereiding op latere (werkende) bestaan: leidt ondersteuning tot overschatting van
kunnen?
- Is een verklaring van een stoornis onbeperkt geldig?
Gevolgen van toename aantal dyslexiediagnosen
(Maar niet onder kinderen met een migratieachtergrond)
‘Half uur meer = meer geslaagden?
Maar ja, misschien is het best makkelijk om een uurtje te doen alsof je niet goed kunt lezen. Of
heb je hele andere leerproblemen, maar ziet zo'n psycholoog dat voor dyslexie aan.
- Kan in NL eigenlijk niet, kan niet op basis van even doen alsof → zijn goede modellen voor
Ook lastig: soms zijn die psychologen en zo aangesloten bij je middelbare school, die wil dat
zoveel mogelijk leerlingen hun examen halen. Misschien dat 'n half uurtje extra per toets dan wel
wat zou kunnen helpen...’
- Totaal onwenselijke reactie
Verwijsgedrag: verschillen tussen scholen
Tabel rechts →
- Bij school 10 wordt veel doorverwezen, maar
van de leerlingen die worden doorverwezen is
ook een groot deel werkelijk dyslectisch
- Bij school 13 worden veel mensen
doorverwezen en is redelijk wat uitval, maar
uiteindelijk blijkt een klein deel daarvan maar
werkelijk een dyslexieverklaring te hebben
(1/10de van de doorverwezen hebben werkelijk
dyslexie)
∙7∙
