Een kennismaking met de oude wereld —- L. de Blois & B. van der Spek
Het Oude Nabije Oosten
Hoofdstuk 1 — Het ontstaan van de beschavingen in Egypte en Mesopotamië
In 3000 v. Chr. ontstaan aan de oevers van de rivieren de Eufraat en Tigris in Mesopotamië
en de Nijl in Egypte beschavingen. Deze kenmerkte zich door toenemende verstedelijking,
staatsvorming en de uitvinding van het schrift. Voor het ontstaan van deze beschavingen
had de mens al een flinke geschiedenis.
De steentijd
In de oude en midden steentijd leefden mensen van wat ze vonden, jaagden en
verzamelden. Men leefde nomadisch en moest continu op zoek naar nieuw jachtterrein. Aan
het eind van de middensteentijd (ca. 10.000 v. Chr.) had de mens werktuigen ontwikkeld
waarmee er effectiever van de grond geleefd kon worden. Sommige groepen bleven
hierdoor langer op dezelfde plek wonen.
In de nieuwe steentijd (het neolithicum, gekenmerkt door het gebruik van gepolijste stenen
werktuigen) werden er graansoorten gekweekt, dieren getemd en gefokt, het schijnt dat dit in
het Nabije Oosten voor het eerst gebeurde. Dit proces duurde ontzettend lang, maar wordt
toch de neolithische revolutie genoemd, omdat het van grote betekenis is voor de
ontwikkeling van de mens.
We onderscheiden twee typen landbouw.
Regenlandbouw: mogelijk in gebieden waar er minstens 250 mm regen per jaar valt. Deze
gebieden zijn zeer kwetsbaar omdat ze zo afhankelijk van regenval zijn.
Irrigatielandbouw: is op natuurlijke wijze mogelijk in Egypte waar de Nijl voor de zaaitijd
overstroomde. In Mesopotamië werd kunstmatige irrigatie gebruikt omdat de rivieren
onregelmatiger en eerder overstroomden. Irrigatielandbouw is aanzienlijk productiever dan
regenlandbouw.
Door de uitvinding van landbouw:
- Konden mensen langer op dezelfde plaats wonen
- Konden mensen zich bezighouden met andere dingen dan voedselproductie —>
specialisten in handwerk en uitvinding van het schrift
- Ontwikkeling ambtenarenapparaat en priesterkaste (staat en tempel als instituten)
In het begin van het neolithicum zijn overal dorpen ontstaan, sommigen zelfs al met een
muur en het aanzicht van een stad. De grootste en invloedrijkste steden kregen in het vierde
millennium v. Chr. de grootste voedselproductie.
Het centrum van zo’n Mesopotamische stad was de tempel, de woonplaats van de
staatsgod die door de gemeenschap onderhouden moest worden. Zo ontwikkelde de tempel
zich tot een grote organisatie met veel grondbezit die zich bezighield met landbouw, veeteelt
en ambacht. Uit de behoeften van de tempeleconomie ontstond rond 3400-3200 v. Chr. het
schrift.
In zo’n stad was 90% boer, zij verlieten dagelijks de stad om naar hun land te gaan.
Landbouwers waren sedentair, ze moesten hun land onderhouden en veranderden dus niet
van woonplaats. Veehouders daarentegen waren nomadisch om nieuwe weidegronden voor
,hun vee te vinden. Deze indeling moet overigens niet te strikt toepassen, omdat het ook
vaak anders kon zijn. De sedentairen en nomaden hadden een haat-liefdeverhouding. De
sedentairen waren bang voor plunderingen van nomaden, maar de groepen hadden elkaars
producten wel nodig.
Overeenkomsten Egypte en Mesopotamië:
- Afhankelijk van rivierwater
- Nauwelijks regen
- Gebrek aan grondstoffen als metalen en timmerhout
Verschillen Egypte en Mesopotamië:
- Landbouw in Egypte is gunstiger
- Water van de Nijl is van betere kwaliteit, de Eufraat en Tigris voeren schadelijke
zouten mee die de grond kan verzilten. In Mesopotamië wordt meer gerst verbouwd
omdat dit tegen zout kan.
- Egypte werd omringd door onbewoonbare woestijn, waardoor het geïsoleerder was
dan in Mesopotamië.
- Hierdoor heeft Mesopotamië meer last gehad van indringers die de macht
regelmatig overnamen. Toch bleef er grote continuïteit, doordat de nieuwe
machthebbers zich in sterke mate aanpasten aan de bestaande culturele
traditie.
Hoofdstuk 2 — Het derde millennium v. Chr.: De Vroege Bronstijd
De Egyptische geschiedenis kent twee indelingen.
- Indeling in 30 dynastieën, bedacht door de Egyptische priester Manetho.
- Indeling in ‘rijken’, perioden waarin Egypte grote voorspoed kende en een politieke
eenheid was. Ze worden afgewisseld door tussenperioden.
Het Oude Rijk (2600 - 2150)
Het Middenrijk (2000 - 1800)
Het Nieuwe Rijk (1550 - 1100)
Late tijd (750 - 332 v. Chr.)
Egypte: vroeg-dynastieke periode (3000 - 2600)
- Vereniging Egypte onder één koning, met onderscheid tussen Beneden-Egypte en
Boven-Egypte. De koning was ‘koning der beider landen’ en droeg twee kronen.
Egypte: Het Oude Rijk (2600 - 2150)
- Piramiden, enorme graven voor de koningen
- Toont macht van koningen en organisatorisch vermogen van de vroege
Egyptische staat
- Kwam ten val omdat de gouwvorsten (provincie hoofden) te machtig werden.
Doordat de macht als gouwvorst erfelijk was verloren de koningen de grip op zijn
ambtenaren, waardoor gouwvorsten in feite regionale koningen werden. Daarnaast
waren er hongersnoden. Er is dus sprake van regionale versnippering, ecologische
druk en crisis in de koninklijke dynastie
Mesopotamië: Sumer en Akkad
, Sumeriërs:
- Het oudste bij name bekende volk in Zuid-Mesopotamië. Ze leefden in stadstaten en
tempelsteden als Ur, Uruk en Nippur. Ze spraken de oudste bekende taal en
ontwikkelden spijkerschrift, beeldhouwkunst, bouwkunst, godsdienstige
voorstellingen, literaire stijlen, opvattingen over koningschap, recht en maatschappij
en hebben een begin gemaakt met de wetenschap. Ze kenden een tweedeling in het
leiderschap: een wereldlijk leider en een aparte hogepriester.
Akkadiërs:
- Volk dat laat in het 3e millennium opkwam rond de stad Akkad in Mesopotamië. Ze
spraken Semitisch en gebruikten spijkerschrift. Akkad was het centrum van een
‘wereldrijk’ rond 2300 v. Chr. De stichter van dit wereldrijk was Koning Sargon de
Grote. De Akkadiërs hebben veel van de Sumeriërs overgenomen, maar behielden
hun eigen goden. Het rijk ging ten onder door lokale opstanden en vreemde invallers.
In het derde millennium bloeiden enkele Sumerische steden weer op, dit wordt ook wel de
Sumerische renaissance (2100-2000) genoemd. De koningen van de derde dynastie van Ur
creëerden opnieuw een groot rijk in Mesopotamië. Ze lieten een enorme vondst van
paleisadministratie achter. Het rijk ging weer ten onder door infiltratie van vreemdelingen,
maar was al verzwakt voor dit gebeurde door indringers uit het westen, de Amorieten. Zij
waren nomaden en begonnen zich rond 2000 v. Chr. in Mesopotamië te vestigen, met name
in Babylon, Assur en Mari (zie hoofdstuk 3). Het zou kunnen dat de toenemende droogte
hun richting het vruchtbare gebied van Mesopotamië heeft geleid.
Het einde van het derde millennium betekende voor Egypte en Mesopotamië een periode
van verwarring en stagnatie, maar er was een stevige basis gelegd voor latere generaties.
De Egyptische stijl in de kunst veranderde in latere eeuwen weinig, Sumerisch werd een
religieuze en geleerde taal en Akkadisch ontwikkelde zich als spreektaal in Mesopotamië en
als internationale taal voor correspondentie, administratie en literaire teksten.
Hoofdstuk 3 — Het tweede millennium v. Chr.
Middenbronstijd (2000 - 1600) — Egypte: het Middenrijk (2000-1800)
Late bronstijd (1600 - 1200)
Egypte: het Middenrijk en de tweede tussenperiode:
De eenheid van Egypte werd kort voor 2000 v. Chr. hersteld door een gouwvorstendynastie
die in Thebe regeerden. Thebe was de Egyptische hoofdstad in het Middenrijk en het
Nieuwe Rijk. De krachtigste koningen komen uit deze twaalfde dynastie. Ze ondernamen
veroveringstochten in Voor-Azië en hun opvolging verliep soepeler doordat de koning een
zoon als co-regent aanwees, die hem na zijn dood opvolgde. Het Middenrijk was een
bloeiperiode van de Egyptische cultuur, voornamelijk voor de klassieke literatuur. De
eenheid ging verloren aan het einde van het middenrijk, de tweede tussenperiode brak aan.
Egypte kreeg te maken met buitenlandse overheersers, de Hyksos, een volk uit Azië dat de
macht overnam en eigen dynastieën stichtte.
Mesopotamië: de Oud-Assyrische en de Oud-Babylonische tijd
Twee staten, Assyrië en Babylonië, kwamen allebei tot ontwikkeling en zouden de volgende
1500 jaar een hoofdrol spelen. De Amorieten hebben daarbij een grote bijdrage geleverd.
