Samenvatting oude Geschiedenis
1.Het nabije oosten in de oudheid
A. Egyptische en Mesopotamische beschavingen komen op
De Egyptische en Mesopotamische (huidig Irak) beschavingen kwamen op in de steentijd, een
periode die onder te verdelen is in de oude, midden- en nieuwe steentijd. In de eerste twee perioden
stonden vooral de nomadische jagers-verzamelaars centraal. Aan het einde van de middensteentijd
werden werktuigen verbeterd, waardoor men langer op dezelfde plek kon blijven wonen. In de
nieuwe steentijd (neolithicum) ontwikkelde zich landbouw (voornamelijk graanverbouwing) en
veeteelt. Dit wordt de Neolithische Revolutie genoemd.
Er zijn twee typen landbouw: regenlandbouw en irrigatielandbouw. Regenlandbouw is pas mogelijk
als minstens 250mm neerslag per jaar valt en bestond daarom alleen in Iran, Noord-Irak, Noord-Syrië
en het kustgebied van de Middellandse Zee. Het nadeel van regenlandbouw was het risico op te
weinig neerslag, wat op korte termijn voedselcrises kon veroorzaken en op langere termijn politieke
en sociale gevolgen kon hebben. Zo konden rijken te maken krijgen met agressieve nomaden die op
zoek waren naar vruchtbaar land. Irrigatielandbouw is op te delen in natuurlijke en kunstmatige
irrigatie, en is productiever dan de regenlandbouw.
Door de uitvinding van de landbouw konden mensen sedentair gaan leven en zich gaan bezighouden
met andere zaken dan voedselwinning. Zo ontstond onder andere het ambt van de timmerlieden,
leerlooiers, schrijvers en metaalbewerkers. Ook kwam een ambtenarenapparaat en priesterkaste op.
Urbanisatie kwam op gang met de grootste steden aan de rand van grote rivieren.
Het centrum van de stad in Mesopotamië was de tempel, waar de staatsgodheid woonde en
onderhouden moest worden. Er ontwikkelde zich een tempeleconomie, waarbij de tempel haar grote
grondgebied gebruikte voor landbouw, ambachten en veeteelt. Tussen 3400 en 3200 v. Chr. ontstond
het spijkerschrift uit behoeften van die tempeleconomie, en niet veel later ontwikkelde zich ook het
hiërogliefenschrift. Beide schriften zijn pictografisch en ideografisch. Later konden tekens ook voor
klanken staan. Slechts een kleine groep professionals waren in staat deze ingewikkelde schriften te
beheersen.
De stadsbevolking bestond voor negentig procent uit boeren die elke dag naar hun akkers trokken om
er te werken. Er bestond een tegenstelling tussen de sedentaire en de nomadische levenswijze.
Landbouwers leefden voornamelijk sedentair en veetelers nomadisch. Er was ook sprake van
“transhumance”, waarbij mensen bijvoorbeeld per seizoen van woonplaats veranderden. Sedentair
levenden waren vaak bang voor plunderingen door nomaden, maar ze konden ook niet zonder hen:
ze hadden elkaars producten nodig.
Overeenkomsten tussen Egypte en Mesopotamië waren de afhankelijkheid van rivierwater, de
geringe regen die er viel en het gebrek aan grondstoffen in beide gebieden. Er zijn twee belangrijke
verschillen te detecteren:
1. In Egypte overstroomde de Nijl voor de zaaitijd (natuurlijke irrigatie was mogelijk) en had het water
een betere kwaliteit. Hierdoor kon men tarwe verbouwen. In Mesopotamië stroomden de Eufraat en
Tigris over na de zaaitijd en was het water zouter. Hier was kunstmatige irrigatie noodzakelijk en kon
alleen gerst verbouwd worden.
2. Egypte lag relatief geïsoleerd door de plotselinge overgang van vruchtbaar land naar woestijn. In
Mesopotamië bestond een veel vloeiendere overgang van vruchtbaar naar minder vruchtbaar land.
,Hierdoor had dit gebied constant te maken met binnendringers. Er bestond desalniettemin een grote
mate van continuïteit omdat de nieuwe heersers zich aanpasten aan de culturele traditie van het
gebied.
B. 3000-2000 v. Chr.
Vroege Bronstijd: Egypte
De geschiedenis van Egypte kan op twee manieren worden ingedeeld:
• De indeling in dertig dynastieën, zoals bedacht door de derde-eeuwse Egyptische priester Manetho.
• De moderne indeling op basis van drie rijken, afgewisseld door tussenperioden van verval en
politieke fragmentatie.
De moderne indeling omvat de volgende rijken:
1. De vroeg-dynastieke periode (3000-2600 v. Chr.)
2. Het Oude Rijk (2600-2150 v. Chr.)
3. Het Middenrijk (2000-1800 v. Chr.)
4. Het Nieuwe Rijk (1550-1100 v. Chr.)
5. De Late Tijd (750 v. Chr.-1922 n. Chr.)
In de vroeg-dynastieke periode werd het hiërogliefenschrift ontwikkeld en kwam de eenheid tot
stand binnen de eerste en tweede dynastie. Toch bleef er een onderscheid bestaan tussen Beneden-
Egypte (Nijldelta) en Boven-Egypte (het gebied ten zuiden tot de eerste stroomversnelling (cataract)).
De koning droeg een dubbele kroon: hij was koning van beide gebieden.
Het Oude Rijk (2600-2150 v. Chr.)
In deze periode werden de piramiden gebouwd, als toonbeeld van de macht van de koningen. De
grootste werden tijdens de vierde dynastie gebouwd. Tienduizenden boeren werden tijdens het
overstromen van de Nijl ingezet voor de bouw van de graven.
Het Oude Rijk kwam om twee redenen ten val. Ten eerste groeide de macht van de gouwvorsten
(provinciehoofden) ten koste van de farao (koning) die zijn greep op de provincieleiders verloor. De
farao koos zijn gouwvorsten namelijk niet zelf, maar het ambt werd van vader op zoon doorgegeven.
Ten tweede nam de hoogte van de overstromingen van de Nijl langzaam af, met hongersnoden tot
gevolg. Op dit punt besloten veel Egyptenaren over te gaan op kunstmatige irrigatie.
Vroege Bronstijd: Mesopotamië
De Sumeriërs
Dit volk heeft de steden in zuidelijk Mesopotamië groot gemaakt en het spijkerschrift op grotere
schaal toegepast in de paleis- en tempeladministratie, religieuze en literaire teksten. Bovendien
hebben de Sumeriërs de architectuur, beeldhouwkunst, religieuze voorstellingen, stijlen binnen de
literatuur en opvattingen over recht, maatschappij en koningschap verder ontwikkeld. Daarnaast zijn
ze begonnen met wiskunde, astronomie, botanie (plantkunde) en geneeskunde. Deze Sumerische
cultuur heeft zich over geheel Voor-Azië kunnen verspreiden door de Sumerische school.
De rijken van de Sumeriërs waren relatief klein omdat ze leefden in stadstaten. Aanvankelijk nam een
priester-vorst de leiding op zich, maar dit ontwikkelde zich langzamerhand tot een wereldlijk leider en
een aparte hogepriester. Paleis en tempel bleven centraal staan binnen de stadsstaten, maar hadden
onderling wel conflicten over grondbezit en koningen die zich als vertegenwoordigers van de goden
zagen.
,De Akkadiërs
De stad Akkad vormde rond 2300 v. Chr. het centrum van het Akkadische rijk, gesticht door koning
Sargon de Grote. De Akkadiërs namen veel over van de Sumerische cultuur (waaronder het schrift),
maar behielden de eigen goden en taal, het Oudakkadisch. Het rijk ging ten onder aan lokale
opstanden en invallen van vreemdelingen uit het oosten.
Van 2100 tot 2000 vond de Sumerische Renaissance plaats, een wederopbloei van enkele Sumerische
steden. De koningen van de Derde dynastie van Ur creëerden weer een groot rijk in Mesopotamië.
Binnen dit koninkrijk dirigeerde het paleis de hele economie en de tempel. Het rijk van Ur ging ten
onder aan de infiltratie van Amorieten uit het westen. Door de toenemende droogte waren deze
nomaden naar de vruchtbare rivierdalen in Mesopotamië getrokken. Lokale gouverneurs maakten
van de situatie gebruik om hun macht uit te breiden ten koste van de koningen van Ur.
Het Sumerisch bleef de taal in religieuze en geleerde kringen, terwijl het Akkadisch de spreektaal
werd, alsook de internationale schrijftaal voor correspondentie en administratie in Mesopotamië.
C. 2000-1000 v. Chr.
Middenbronstijd (2000-1600 v. Chr.): Egypte
Het Middenrijk (2000-1800 v. Chr.)
De eenheid werd hersteld door een gouwvorstendynastie (de elfde dynastie), die regeerde vanuit
Thebe. Koningen uit de twaalfde dynastie ondernamen ontdekkingstochten naar Voor-Azië en het
zuiden, maar alleen Nubië (huidig Soedan) werd bezet. Daarnaast verplaatsten deze koningen het
regeringscentrum naar de Fajjûmoase, waar ook piramides en tempels gebouwd werden. De koning
stelde tijdens zijn leven een co-regent aan die hem na zijn dood zou opvolgen; op die manier kon de
troonopvolging beter geregeld worden. Het Middenrijk was tevens een bloeiperiode voor de
Egyptische literatuur. Het rijk kwam ten einde toen de eenheid verloren ging.
De Tweede Tussenperiode (1800-1550 v. Chr.)
Egypte kreeg te maken met de Hyksos, buitenlandse overheersers uit de Levant, die eigen dynastieën
vestigden en de oppermacht opeisten.
Middenbronstijd (2000-1600 v. Chr.): Mesopotamië
De Amorieten hebben een grote bijdrage geleverd aan het ontstaan van Assyrië en Babylonië. Dit volk
kwam aan de macht in Assur, Babylon en Mári, maar door het vasthouden aan hun nomadisch
bestaan waren ze nooit in staat hun cultuur ergens geheel op te leggen.
Het Oudassyrische rijk in het noorden (2000-1750 v. Chr.)
Toen de stad Assur in 2000 v. Chr. zelfstandig werd van de rijken van Akkad en Ur brak een periode
van grote bloei aan, vooral door de belangrijke rol die Assur speelde in het handelsverkeer. In 1800
was er opnieuw een bloeiperiode na de machtsgreep van de Amoriet Samsi-Adad I en diens zoon
koning Mári.
Het Oudbabylonische rijk in het zuiden (1800-1600 v. Chr.)
, Vanaf de achttiende eeuw groeide Babylon uit tot een politieke grootmacht en een centrum van de
Mesopotamische cultuur. De Amoritische koning Hammurábi legde in deze eeuw de basis voor de
Babylonische beschaving. Hij veroverde bijna heel Mesopotamië en maakte Assyrië afhankelijk.
Hammurábi is vooral bekend van zijn wetboek. Het rijk brokkelde snel af en kort na 1600 werd
Babylon geplunderd en opgenomen in het Oudhethitische rijk. Daarna kwamen er nieuwe invallen
door de Kassieten uit het Iraanse bergland. De heersende vreemdelingen pasten zich echter telkens
aan de Babylonische cultuur aan, waardoor die erg lang heeft kunnen bestaan.
Late Bronstijd (1600-1200 v. Chr.)
In deze periode bestonden er in het Oude Nabije Oosten een aantal grote mogendheden die elkaar in
evenwicht hielden. Dit “concert der mogendheden” bestond uit het Nieuwe Rijk in Egypte, het
Hethitische rijk, Mitanni, Babylonië en Assyrië. Tevens was deze periode de bloeitijd van de Myceense
beschaving in Griekenland en de Minoïsche beschaving op Kreta. Ook bestonden er in Palestina en
Syrië nog hoogontwikkelde stadsstaten zoals Byblos, Tyrus, Sidon en Ugarit. Ten slotte trokken er
tussen de staten verscheidene (half)nomadische stammen rond. De kleine staten waren vaak
satellietstaten van de grote mogendheden. De macht van deze grote staten was gebaseerd op de
strijdwagen, een nieuwe vinding die zich vanaf 1600 snel verspreidde over het gehele Nabije Oosten.
Vooral de aristocratische elite had zulke tweewielige, door paarden getrokken wagens in bezit.
Egypte
Een dynastie van Thebaanse gouwvorsten (de zeventiende dynastie) herstelde de Egyptische eenheid
en vormde het Nieuwe Rijk (1550-1100). De achttiende dynastie (1550-1300) is het meest bekend van
het oude Egypte. De farao’s leidden veroveringstochten tot de Eufraat in Syrië en diep in Nubië. Deze
laatste staat stond onder directe controle vanuit Egypte en de Egyptische cultuur kreeg er vaste voet.
Palestina en Syrië werden Egyptische satellietstaten.
De farao Achnaton (ca. 1350) heeft geprobeerd het Egyptische polytheïsme om te vormen naar een
monotheïsme met de ZonnegodAton. De hoofdstad Thebe werd verruild voor Achet-Aton en de
Egyptische kunst werd vrijer van vorm. Ondertussen verwaarloosde de farao zijn imperium en
werden gebieden steeds zelfstandiger. Zijn opvolger, Tut-anch-amon, herstelde de Egyptische tradities
weer en maakte Memphis tot hoofdstad. In de dertiende eeuw werd Egypte nog een keer hersteld
onder de negentiende dynastie, met als bekendste farao Ramses II (1279-1212).
Babylonië en Assyrië
Rond 1600 namen de Kassieten de macht over in Babylon en wisten die meer dan vier eeuwen te
behouden. De Babylonische cultuur bleef bestaan. Assyrië was onderworpen aan Mitánni, een
noordwestelijk buurland. Na 1350 werd Assyrië weer onafhankelijk door de val van Mitánni. De
machten Babylonië en Assyrië hielden zich tot de achtste eeuw v. Chr. min of meer in evenwicht.
Mitánni
Mitánni was een staat die werd bevolkt door de Choerrieten tussen de bovenlopen van de Eufraat en
de Tigris. Naast de Choerritische cultuur, kende de beschaving ook Indoiraanse elementen (zoals
goden en namen).
Hethitische rijk
