Staatsrecht
,Week 1
Wat is staatsrecht?
Staatsrecht = recht dat ziet op:
a) inhoud en functioneren van de instellingen van de staat
b) bevoegdheden om regels vast te stellen en besluiten te nemen
c) de regulering en beperking van de staatsmacht (grondrechten)
Er zijn verschillende subdisciplines:
- politiek staatsrecht hoofdrolspelers zijn:
a) parlement: 1e + 2e , regels over samenstelling parlement, kiesrecht,
bevoegdheden, organisatie en werkwijze en rechtspositie
b) Regering: koning + ministers, regels over positie staatshoofd, Rol MP,
bevoegdheden en samenstelling Regering
c) Koninklijk huis: wie behoort tot KH & hoe min. verantwoordelijkheid
- decentralisatierecht Nl is een Constitutionele monarchie met een
parlementair stelsel en een gedecentraliseerde eenheidsstaat Nederland
heeft geen soevereine landen binnen Nederland: het rijk bepaalt de regels voor
elke gemeente en provincie, er kan wel gedelegeerd worden en lagere
bestuursorganen hebben enige soevereiniteit. Parlementair stelsel omdat In
Nederland is er overwicht van de volksvertegenwoordiging.
- grondrechten VII.2 : wat houden ze in en waar liggen de grenzen
- betekenis internationaal recht voor NL staatsrecht
o Europese Unie: deel soevereiniteit nl weg, want ook supranationale
besluitvorming
o Navo ( verdrag): een gewapende aanval tegen een lid zal ervaren
worden als een aanval tegen alle lidstaten, ieder lid zal de aangevallene
partij bijstaan (militair) om veiligheid in NAVO gebied te handhaven
o De Raad van Europa: 47 Europese lidstaten en ook Russische Federatie
Het comité van ministers treedt op namens de raad, aan het
comite kunnen aanbevelingen worden uitgebracht door het
europees parlement, er komen hier ook verdragen tot stand zoals
EVRM en EHRM is opgericht
o De VN (1945): doelstelling = internationale vrede en veiligheid
Algemene vergadering: alle lidstaten, besluiten niet bindend
Veiligheidsraad: bindende besluiten en wapeninzet, 15 leden ( 5
vaste (China, Frankrijk, Engeland, Amerika, Rusland). Elk vaste
lid heeft vetorecht crisissituaties soms niet effectief handelen
Internationaal gerechtshof
Belangrijke verdragen: UVRM (algemene vergadering dus niet
bindend) of internationaal verdrag inzake burgerrechten en
politieke rechten (bindend)
,Waar vind je staatsrecht? Bronnen van het Staatsrecht
de Grondwet (of organieke wet: wet tot uitvoering van opdracht GW om
materie bij de wet te regelen kieswet, provinciewet, gemeente wet, wet RvS)
geschreven regelingen in de vorm van wetten of AMvB
Jurisprudentie
Statuut van het Koninkrijk der Nederlanden
Ongeschreven recht (gewoonterecht= duurzame gewoonte gedragen door
algemene rechtsovertuigingen)
Vb. de vertrouwensregel: een minister dient af te treden wanneer hij
niet langer het vertrouwen van ( een meerderheid in) de tweede kamer
heeft. De reden voor vertrek is niet van toepassing, zelfs wanneer de
tweede kamer als motivatie geeft dat het haar van de minister te lelijk
was.
Er zijn veel vaste gebruiken waarbij niet helemaal duidelijk is of ze tot
ongeschreven recht behoren: staatssecretaris vertrekt na ontslag
minister bijv. maar ongeschreven recht wordt wel erkend.
Iedereen regelt eigen RvO.
Wat is een staat?
Kenmerken van een Staat:
- Effectieve gezaguitvoering ( d.m.v. rechtsregels)
- Gemeenschap van mensen die een gemeenschappelijke cultuur hebben
- Rechtsgemeenschap: de belangrijkste waarden zijn in door dwang te
handhaven rechtsregels neergelegd.
- Territoriale grenzen
- Volkenrechtelijk perspectief: Erkenning van andere staten (geen vereiste)
Definitie van een staat: een organisatie die met voorrang boven andere organisaties
effectief gezag uitoefent over een gemeenschap van mensen (met een
gemeenschappelijke cultuur) binnen territoriale grenzen dmv een
rechtsgemeenschap.
Moeilijk geval is Palestina, hoewel erkenning niet noodzakelijk is, moet er 1
soevereine organisatie zijn. In Palestina regeert zowel Hamas als de regering van de
Palestijnse staat.
Rousseau heeft veel nagedacht over gezag vd staat.
Wat houdt het begrip rechtsstaat in?
, =staat waarvan de organisatie erop gericht is de burgers te beschermen tegen
machtsmisbruik van de staat.
Kenmerken van een (democratische) rechtsstaat:
1) Legaliteitsbeginsel:
geen bevoegdheid zonder wettige grondslag (rechtszekerheid)
2) Scheiding der machten/ spreiding der machten:
Doel: voorkomen machtsmisbruik/ willekeur (absoluut gezag)
Scheiding der machten (TP): Er is sprake van schotten er zijn drie
machten waarover de bevoegdheden zijn verdeeld, de machten hebben
over de andere machten niks te zeggen hebben strikte scheiding.
Spreiding der Machten (checks and balances): gezag is verdeeld over
verschillende machten. De machten werken niet volledig afzonderlijk
maar controleren elkaar en vullen elkaar aan: houden elkaar in
evenwicht. Art.81: Vaststelling van wetten geschiedt door de SG en
regering gezamenlijk.
3) Onafhankelijke rechterlijke macht rechters voor leven benoemd (Art.117)
4) Grondrechten GW (wet waarin de voornaamste regels staan) is geen
kenmerk rechtsstaat (Engeland heeft geen grondwet). Grondrechten wel
(belangrijke burgerrechten ter bescherming tegen overheid die zorgen voor
een staatsvrije sfeer : Smalle moraal). vaak onderdeel GW maar verdragen.
5) Democratiebeginsel belangrijke beslissingen worden genomen door
volksvertegenwoordiging, dit 5de kenmerk geldt alleen voor een Democratische
Rechtsstaat. Uitgangspunt is gelijkwaardigheid van burgers.
Er zijn spanningen tussen de verschillende kenmerken: denk aan Democratie en
grondrechten: Meerderheid parlement wil een boerkaverbod, dit is democratisch
maar gaat wel in tegen bestaande grondrechten (vrijheid van godsdienst). Om
minderheid te beschermen tegen de tirannie vd meerderheid staan grondrechten
centraal in democratische rechtsstaat.
In Nederland is er sprake van een representatiedemocratie: staatsvorm waarbij
burgers volksvertegenwoordigers kiezen om uit hun naam te besturen. Anders te veel
mensen en voelt niemand zich verantwoordelijk voor het beleid.
2 grondregels van een democratische staatsrechtelijke organisatie: