Recente ontwikkelingen in risicogedrag
Hoorcollege 1: trends in middelengebruik en verslavend gedrag
Wat verstaan we onder risicogedrag?
- Met name adolescentie en jong-volwassenheid zijn periodes waarin risicovolle
activiteiten plaatsvinden
-
Alcoholgebruik
Casus: alcohol tijdens zeilkamp
- 2017 vs. 2007: zeilkamp bij jongeren van 14 tot 18 jaar
Alcohol: prevalentie ‘ooit’ vs. afgelopen maanden onder jongeren van 12 t/m 18 jaar: tabellen
- Dalende trend van 2003 naar 2017
- Stabiele/stijgende lijn van 2017 tot nu
Verschil jongens vs. meiden? vrijwel gelijk,
zowel voor ‘ooit gedronken’, ‘afgelopen maand’
als ‘binge drinken’
Verklaringen voor afname
- Aanpassing in de wet
- Hogere kosten
- Meer kennis over effecten van alcohol
Verklaring voor stagnatie
- Meer reclame op TV en gebruik in series ‘normaal’ (sociale norm)
- Bodem bereikt?
- Verandering in de norm?
Impact van coronacrisis? Kijkend naar aantal glazen alcohol per week:
tabel
- Minder alcohol gebruik tijdens eerste lockdown
- Daarna toename in gebruik: mogelijke ‘inhaalslag’?
Tabakgebruik
Tabak: prevalentie onder jongeren van 12 t/m 18 jaar:
- Flink dalende trend van 1999 tot nu
- Aantal nooit-rokers 16-20 jaar: nam van 2014 tot
2020. Nam af in 2021 en 2022. Wel nog daling
van aantal dagelijkse rokers
Verklaringen voor afname
- Regelgeving: verbod op reclame, rookverbod in
trein en horeca, rookvrije plekken, leeftijdsgrens
- Prijs in 10 jaar verdubbeld
- Gezondheidsgevolgen duidelijk (sterkere normverandering)
Verklaring lichte stijging in de laatste jaren
- E-sigaret: populair vanwege smaakjes, influencers, met nicotine
- Van e-sigaret naar gewone sigaret: stap is kleiner door reeds gebruik nicotine
- Jongeren extra gevoelig voor ontwikkelen verslaving (en dus gevoeliger voor nicotine
in e-sigaret)
Maatregelingen
- op lichte stijging: verbod op e-sigaretten (alleen nog met tabak smaak) en exclusieve
verkoop in speciaalzaken van vapes
- nationaal preventie akkoord: Nederlanders gezonder te maken gericht op roken,
problematisch alcoholgebruik en overgewicht
, - afspraken voor een gezonder leven in 2040: rookvrije generatie (tot 18 jaar) en 5%
onder volwassenen
Inzicht krijgen in wáárom jongeren gaan roken: sociale druk
Mogelijke extra maatregelingen
- accijnsverhogingen zijn essentieel; antirookmaatregelen moeten zichtbaar zijn; aantal
verkooppunten omlaag; tabakslobby mag geen invloed meer hebben op beleid;
generatiegebonden wet voor verbod
- campagnes; bijv. gericht op replacement-roker (jongeren zijn het doel van de
tabaksindustrie om verslaafd te maken langst mogelijk verdienen en nieuwe klant
voor ‘dode roker’)
- zorg dat maatregelen of beloningen direct zichtbaar zijn, in plaats van ver weg
(rijbewijs als beloning helpt niet/weinig)
Slaap- en kalmeringsmiddelen
Benzodiazepinen: belangrijkste slaap- en kalmeringsmiddel
- Barbituraten en opiaten ook mogelijk, maar bijwerkingen veel groter. Grotere kans op
verslaving veel groter
- Langzaamwerkende benzodiazepinen: slaapmiddel (in slaap komen)
- Snelwerkende benzodiazepinen: kalmeringsmiddel (tegen stress- en
spanningsklachten)
Prevalentie onder Nederlandse jongeren op VO:
- 8,3% ooit gebruikt zonder recept en 11% met recept
- T.o.v. 6,6% gebruik zonder recept wereldwijd
Cannabis: verzamelnaam hasj en wiet
- Werkzame stoffen: THC en CBD
- Risico van eten t.o.v. roken: moeilijker om goed te doseren omdat inwerking langer
duurt. Effecten duren ook veel langer en zijn meer onvoorspelbaar. Kans op te veel
inname.
- Invloed op slaap, emotionele beleving, eetlust, informatieverwerking,
reactievermogen, high voelen
- Negatieve psychische gevolgen, schade aan luchtwegen, hallucinaties, angst en
paniek, verslavend
Prevalentie: vrij stabiel in afgelopen 20 jaar met een lichte daling tot 2017 en lichte
stijging tot nu
Ecstasy (XTC)
- Stimulerend, krijgt er energie van en je voelt je wakker. Ook bewustzijnsveranderend.
- Bij overdosering kans op hartproblemen, leverfalen en oververhitting
- Bijwerkingen: pupillen; verhoogde bloeddruk; tandenknarsen
- In de dagen erna: geheugenverlies; depressieve gevoelens; paniekreacties en
mogelijk zelfs slaapstoornissen
Cocaïne
- Stimulerend, euforie, energie, opwinding, helderheid (tot één uur)
- Vaak gebruikt om te presteren: voelt zich sterk, actief, spraakzaam en zelfvertrouwen
- Risico’s: hartklachten, angst, psychische problemen, impotentie
- Beïnvloedt zenuwsignalen en de werking van het stofje dopamine (ophoping en meer
signalen waardoor beloningscentrum geprikkeld wordt). In mindere mate ook
invloeden op (nor)adrenaline en serotonine.
Trends: aantal cliënten met cocaïne als primair probleem (in verslavingszorg) is sinds
2008 dalend.
Amfetamine (speed)
, - Stimuleert de afgifte van dopamine en blokkeert heropname waardoor
beloningscentrum wordt overprikkeld.
- Risico’s: slapeloosheid, gewichtsverlies, paranoia
- Prevalentie: 4,5% heeft het wel eens gebruikt, 0,5% ook in de afgelopen maand
Lachgas
- Qua prevalentie en populariteit van drugs in Nederland veruit populairst, zowel onder
jongens als meisjes en zowel onder scholieren als studenten.
- Zorgt voor roes van enkele minuten, waziger beeld, geluid lijkt langzamer
- Risico’s: bevriezing lippen/longen, zuurstoftekort, zenuwschade, tintelingen, vitamine
B12 tekort
- Verbod op lachgas sinds 1 jan. 2023
GHB
- Verdovende werking op CZS, ontspannend gevoel, seksueel stimulerend
- Risico’s: overdosering (dunne lijn tussen stimulerend gevoel en out gaan) en
verslaving (ernstig)
o Zelfs ervaren gebruikers zijn in 66% van de gevallen nog eens out gegaan
- Werkt in 5-30 minuten, maar verschillen zijn interindividueel en intra-individueel erg
groot. Werking kan tot 2 – 3 uur duren
Heroïne (opiaat)
- Gemaakt van opium, geïnjecteerd
- Effect op dopamine en het doorgeven van pijnsignalen. Gelukkig gevoel en geen pijn
- Direct gevoel (na één minuut) en duurt tot 4 – 6 uur
- Risico’s: misselijkheid, braken, demping van de ademhaling, zeer verslavend
Designerdrugs
- Moleculaire structuur van bestaande ‘traditionele’ verboden drugsmoleculen, zoals
amfetamine of cocaïne, een klein beetje veranderd met de bedoeling een ‘nieuwe’
druk te maken
- Bijv. 4FA lijkt sterk op pepmiddel amfetamine (één fluoratoom anders). Werking is
vergelijkbaar, maar toch ook net wat anders en dus ook risico’s onbekend.
Piramide van middelen gebruik
- Toename in afhankelijkheid/gebruik gaat samen met
intensivering in behandeling/oplossing
Definitie van verslaving: rode draad = wanneer een persoon met
regelmaat hunkert naar een middel en ontwenningsverschijnselen
vertoond wanneer dit middel niet gebruikt wordt/buiten bereikbaarheid is.
- Lichamelijke of psychische afhankelijkheid
- Steeds meer nodig hebben
- Lichamelijke of psychische ontwenningsverschijnselen
- Veel tijd ermee bezig zijn
DSM-V diagnose: stoornis in gebruik
- Bijv. voor roken: 11 criteria, afhankelijk van aantal criteria: mild, gematigd of ernstige
stoornis + sprake van klinisch significante lijdensdruk en/of beperking in het
sociale/beroepsmatige functioneren
- Andere middelen in DSM: alcohol; cannabis; hallucinogens; inhalants; opiods;
dedatives, hypnotics or anxiolytics; stimulants; tobacco; (caffeïne voldoet niet aan
criteria)
- Hoofdcategorieën criteria: impaired control; social impairment; risky use;
pharmacological indicators (tolerance and withdrawal)
