Samenvatting bijzondere overeenkomsten
- Week 1
Hoofdstuk 1 Algemene inleiding
1.1 Introductie
Een overeenkomst is een bijzondere overeenkomst indien zij een wettelijke uitwerking in
Boek 7 BW heeft verkregen.
1.2 Boek 7 BW
Binnen de grenzen die de wet aangeeft, zijn partijen naar Nederlands recht vrij met elkaar al
dan niet een overeenkomst aan te gaan. Contractsvrijheid is een belangrijk uitgangspunt van
het Nederlandse contractenrecht. Partijen zijn dan ook vrij om de inhoud en derhalve de
rechtsgevolgen van hun overeenkomst naar goeddunken te bepalen. Uit het stelsel van het
BW vloeien de grenzen voort uit dwingende bepalingen die voor alle rechtshandelingen
gelden, zoals het aangaan van een rechtshandeling waarbij een vormvoorschrift niet in acht
wordt genomen art. 3:39 BW of welke rechtshandeling door inhoud of strekking in strijd is
met de goede zeden of de openbare orde art. 3:40 lid 1 BW. Deze grenzen kunnen ook
voortvloeien uit dwingend recht ten aanzien van contracten.
De eerste reden dat er bijzondere voorschriften staan in Boek 7 over bepaalde contracten is
dat in de praktijk blijkt dat partijen bij alledaagse overeenkomsten (koop, bewaarneming,
geldlening) alleen in hoofdlijnen de rechtsgevolgen van hun afspraak voor ogen hebben.
Diverse (detail)vragen kunnen vaak niet worden beantwoord aan de hand van de
uitdrukkelijke of stilzwijgende bedoeling van partijen, terwijl dit type veelomvattende
overeenkomsten wel om specifieke regelingen vraagt.
De tweede reden dat het wenselijk is dat bin bepaalde opzichten de onderhandelings- en
contractsvrijheid van partijen wordt begrensd, betreft de bescherming van zwakke partijen.
Boek 7 beoogt algemeen gehouden afspraken tussen partijen een ander gespecificeerde
inhoud te geven. Daarnaast acht de wetgever het van algemeen belang om voor bepaalde
bijzondere overeenkomsten voorschriften op te nemen die de vrijheid van partijen beperken,
ten bate van de bescherming van één der partijen. De volgende voorschriften kunnen
worden onderscheiden:
- Bepalingen die aan een overeenkomst rechtsgevolgen verbinden die door partijen
niet kunnen worden weggecontracteerd;
- Bepalingen die een bepaalde vorm voorschrijven voor een overeenkomst of een
bepaald beding;
- Bepalingen die betrekking hebben op de bewijslast of op de toelaatbaarheid van
bewijsmiddelen.
De bescherming van boek 7 richt zich op de ‘zwakke’ partij bij de overeenkomst, omdat deze
door opleiding, financiële draagkracht of positie in de economische distributieketen
onvoldoende geïnformeerd is, onvoldoende financiële middelen heeft om alternatieve keuzen
te maken of zich geplaatst ziet tegenover een economisch sterkere wederpartij.
1.3 Boek 7 als onderdeel van het vermogensrecht
Een overeenkomst beantwoordt aan de wettelijke omschrijving van verscheidene bijzondere
1
,overeenkomsten. Zij vertoont dan de typische kenmerken van twee of meer bijzondere
overeenkomsten.
Art. 6:215 BW geeft voor een gemengde overeenkomst aan welk bijzonder wettelijk regime
van toepassing is: als een overeenkomst aan de omschrijving van twee of meer door de wet
geregelde bijzondere soorten van overeenkomsten voldoet, dan zijn de voor elk van die
soorten gegeven bepalingen naast elkaar op de overeenkomst van toepassing. Een
belangrijke uitzondering in het wetsartikel is: behoudens voor zover deze bepalingen niet wel
verenigbaar zijn of de strekking daarvan in verband met de aard van de overeenkomst zich
tegen toepassing verzet.
Een schakelbepaling verklaart een aantal wettelijke regels van overeenkomstige toepassing
op een gebied waarvoor zij naar de letter van de wet niet geschreven is. Op deze wijze wordt
het bereik van bepaalde regels vergroot.
Hoofdstuk 2 Koopovereenkomst
2.1 Algemene opmerkingen
In de eerste titel zijn bijzondere bepalingen voor de koopovereenkomst opgenomen. Omdat
het BW een gelaagde structuur heeft en van algemeen naar bijzonder is opgebouwd, zijn
daarnaast onder meer de Boeken 3, 5 en 6 voor de koopovereenkomst van belang.
Voor internationale handelskoop is ook het Weens Koopverdrag, of vollediger de United
Nations Convention of Contracts for the International Sale of Goods (ook wel CISG) van
belang. Dit verdrag is erop gericht om het kooprecht tussen een professionele koper en
professionele verkoper (zogenaamde handelskoop) in internationaal verband te uniformeren.
Het verdrag regelt de daaruit vloeiende rechten en plichten van koper en verkoper.
Eigendomskwesties worden daarentegen overgelaten aan het nationale recht. Het Weens
Koopverdrag is van toepassing op een koopovereenkomst met betrekking tot roerende
zaken, gesloten door commerciële partijen die in verschillende verdragsluitende staten
gevestigd zijn. Het verdrag is automatisch van toepassing, tenzij partijen de werking expliciet
uitsluiten.
Als uitgangspunt geldt dat alle regels uit titel 7.1 van aanvullende recht zijn. Ze gelden in
beginsel dus alleen indien contractspartijen zelf niet iets anders overeenkwamen. Een
belangrijke uitzondering wordt gemaakt voor de zogenaamde consumentenkoop: voor dit
type koopovereenkomst is, ter bescherming van de consument, in art. 7:6 BW een groot
aantal artikelen van dwingend recht verklaard.
Het eerste artikel van Boek 7 legt de definitie van de koopovereenkomst vast: de
koopovereenkomst is een overeenkomst waarbij de één zich verbindt een zaak te geven en
de ander om daarvoor een prijs in geld te betalen. Eigendomsoverdracht vindt pas plaats als
aan alle vereisten van art. 3:84 BW is voldaan: levering, krachtens geldige titel, door een
beschikkingsbevoegde koper.
Art. 7:1 BW bepaalt dat slechts de koop van een zaak, een voor menselijke beheersing
vatbaar stoffelijk object (art. 3:2 BW), zoals een auto of mobiele telefoon, onder afdeling 7.1
valt. De regels over koop zijn van overeenkomstige toepassing op de koop van een
vermogensrecht art. 3:6 BW, althans voor zover dit in overeenstemming is met de aard van
het recht art. 7:47 BW. Ook ten aanzien van dieren, die niet onder het begrip zaak vallen, is
de kooptitel wel van toepassing art. 3:2a BW. Bij een ruilovereenkomst zijn de bepaling
omtrent koop van toepassing art. 7:50 BW.
2.2 koop: totstandkoming
Net als elke andere overeenkomst komt het koopcontract door aanbod en aanvaarding tot
2
,stand art. 6:217 BW. Bij koopovereenkomsten waar over veel punten langdurig is
onderhandeld en waarbij stap voor stap overeenstemming wordt bereikt over deelaspecten,
is het niet altijd eenvoudig om één aanbod en één aanvaarding aan te wijzen. Bij een
koopovereenkomst gaat het er om dat partijen het eens zijn over de essentialia, zoals prijs
en hoeveelheid. Toch kan een geldige koopovereenkomst tot stand komen zonder dat de
prijs is bepaald. De koper is dan krachtens art. 7:4 BW een redelijke prijs verschuldigd. Dit
artikel is niet van toepassing als partijen onderhandelden over de prijs, maar er niet zijn
uitgekomen.
Het aanbod moet worden onderscheiden van de enkele uitnodiging tot het doen van een
aanbod, of van een uitnodiging om in onderhandeling te treden. Slechts wanneer duidelijk is
dat de aanbieder door de aanvaarding zonder enige voorbehoud definitief gebonden wenst
te raken, kan van een aanbod tot koop worden gesproken.
De aanvaarding van een aanbod krijgt pas betekenis op het moment dat zij de
geadresseerde heeft bereikt (de zogenaamde ontvangsttheorie, art. 3:37 lid 3 BW).
In titel 7.1 is een aantal bijzondere regels opgenomen over aanbod en aanvaarding. Art. 7:7
BW bepaalt dat degene aan wie een zaak is toegezonden en die redelijkerwijs mocht
aannemen dat deze toezending is geschied om hem tegen betaling tot een koopsom te
bewegen, bevoegd is de zaak zonder betaling te behouden.
Ook doorbreekt de regeling van de koop op proef art. 7:45 BW de normale regels over
aanbod en aanvaarding. Onder de koop op proef wordt normaliter de koop verstaan, die is
gesloten onder de opschortende voorwaarde dat de zaak voldoet. Voldoet de zaak niet, dan
heeft de aspirant-koper het recht om de zaak te retourneren, in welk geval de
koopovereenkomst niet tot stand is gekomen.
In sommige gevallen kan de koper zich gedurende enige dagen bevrijden van een in
beginsel geldig gesloten contract, door zich te beroepen op een wettelijke bedenktijd. Een
koper komt een bedenktijd toe indien de wet dit expliciet bepaalt, zoals bij woningen, bij
colportage en bij op afstand gesloten overeenkomsten tot het leveren van zaken en diensten.
2.3 Koop: vernietiging
Een koopovereenkomst kan nietig (van rechtswege ongeldig) of vernietigbaar (als
uitgangspunt geldig, maar door partijen te vernietigen) zijn. In beide gevallen wordt de
geldigheid van het koopcontract met terugwerkende kracht aangetast art. 3:53 BW. Ook één
enkele contractsbepaling kan worden vernietigd, waarbij de overeenkomst verder in beginsel
in stand blijft art. 3:41 BW. Titel 7.1 heeft geen bijzondere bepalingen aan nietige of
vernietigbare koopovereenkomsten gewijd.
Zo is een koop nietig wanneer deze is gesloten in strijd met een wettelijk vormvoorschrift
zoals het schriftelijkheidsvereiste bij de koop van een onroerende zaak art. 3:39 BW jo. art.
7:2 lid 1 BW. De koopovereenkomst is vernietigbaar indien een handelingsonbekwame,
zoals een minderjarige, deze heeft gesloten, als de koop strijdig is met een dwingende
wetsbepaling die louter de bedoeling heeft om één contractspartij te beschermen, of indien
bij de elektronische koop via internet onvoldoende informatie is verschaft art. 6:227b lid 4
BW. Ook is de koopovereenkomst vernietigbaar als er sprake is van een wilsgebrek, zoals
dwaling, bedrog, bedreiging of misbruik van omstandigheden.
Indien de wil van een contractspartij op een gebrekkige wijze is gevormd, wordt gesproken
van een wilsgebrek. Een overeenkomst die onder invloed van dwaling tot stand is gekomen
en bij een juiste voorstelling van zaken niet zou zijn gesloten, is vernietigbaar indien ofwel de
dwaling te wijten is aan een inlichting van de wederpartij art. 6:228 lid 1 sub a BW, ofwel de
3
, wederpartij de dwalende had behoren in te lichten sub b, ofwel sprake was van wederzijdse
dwaling sub c. Het moet aannemelijk zijn dat de koopovereenkomst zonder deze dwaling
niet, of met een andere inhoud, zou zijn gesloten.
2.4 Verplichtingen verkoper
2.4.1 Algemeen
In art. 7:9 BW zijn twee hoofdverplichtingen van de verkoper opgenomen: hij moet de
verkochte zaak met toebehoren in eigendom overdragen, en hij moet deze zaak aan de
koper afleveren. Een derde belangrijke verplichting ligt besloten in art. 7:17 BW: de
verkochte zaak moet aan de overeenkomst beantwoorden.
2.4.2 De verplichting tot eigendomsoverdracht
Op de verkoper rust de plicht de verkochte zaak met toebehoren in eigendom over te dragen
en af te leveren art. 7:9 BW. Hiervoor gelden de goederenrechtelijke regels uit art. 3:84 BW:
er moet sprake zijn van een geldige titel (de koopovereenkomst), van
beschikkingsbevoegdheid van de koper en van levering.
Art. 7:9 lid 1 BW bepaalt dat niet alleen de zaak zelf, maar ook haar toebehoren moet
worden overgedragen. Wat onder toebehoren moet worden verstaan, is niet volledig
duidelijk, maar hier wordt in ieder geval garantiecertificaten, aankoopbewijzen en
gebruiksaanwijzingen onder begrepen. Bestanddelen gaan van rechtswege mee omdat die
geen zelfstandige zaken meer zijn art. 3:4 BW.
Uit art. 7:15 BW volgt dat de verkochte zaak moet worden overgedragen zonder bijzondere
lasten en beperkingen met uitzondering welke de koper uitdrukkelijk heeft aanvaard. Met
deze bijzondere lasten en beperkingen worden onder meer zakelijke rechten van derden
(hypotheek), alsmede beperkingen uit huur, uit een recht van octrooi of toepasselijke
kettingbeding bedoeld, maar niet algemene lasten zoals belastingen of de bestemming van
het bestemmingsplan.
Lid 2 heeft betrekking op een bijzondere situatie: de verkoper staat in voor de afwezigheid
van een bijzondere last die na contract sluiting in de openbare registers is ingeschreven.
Voor de eigendomsoverdracht van onroerende zaken is inschrijving in de openbare registers
beslissend art. 3:84 BW. Als een derde in de tussentijd een recht inschrijft in de openbare
registers, zonder dat de koper dit weet, kan deze derde zijn goederenrechtelijke rechten
tegen hem inroepen. Volgens lid 2 schiet de verkoper in dit geval tekort in de nakoming van
zijn verbintenis.
2.4.3 De verplichting tot afleveren
De tweede hoofdverplichting van de koper is het afleveren van de gekochte zaak en haar
toebehoren. Art. 7:9 lid 2 BW bepaalt dat onder afleveren het stellen van de zaak in het
bezit van de koper wordt verstaan. De koper moet dus het bezit van de zaak hebben
verkregen: hij moet in staat zijn de zaak voor zichzelf te houden in de zin van art. 3:107 BW.
In de meeste gevallen is de verkoper bezitter en zal hij het bezit overdragen door koper in
staat te stellen dezelfde macht over de zaak uit te oefenen die hijzelf ook uitoefende art.
3:112 BW. Bezitsoverdracht is ook mogelijk dor de overhandiging van (auto)sleutels, die de
macht over het verkochte verschaffen.
Wanneer een zaak wordt verkocht onder eigendomsvoorbehoud, dan blijft de verkoper
bezitter en eigenaar. Onder aflevering kan in dit geval dus niet bezitsverschaffing worden
verstaan, maar voldoende is dat de zaak in de feitelijke macht van de koper wordt gesteld
art. 7:9 lid 3 BW.
4
