Thema 1. Basis concepten
1.1 Wetenschappelijk onderzoek
Leerdoelen:
• beschrijven waarom wetenschap wordt beoefend
• beschrijven wat de empirische onderzoekscyclus is en uit welke fasen deze bestaat
• beschrijven wat dubieuze onderzoekspraktijken zijn.
Wetenschap = de zoektocht naar kennis, waarbij die kennis via een systematische methode wordt
verkregen.
Wetenschappelijke methode = systematische methode om te leren over de werkelijkheid
De werkelijkheid kennen en begrijpen biedt inzicht in de wereld om ons heen, zodat we deze
(hopelijk) kunnen beïnvloeden.
Empirische onderzoek = onderzoek waarbij data wordt verzameld.
In de praktijk is bijna al het onderzoek wat wordt gedaan empirisch.
De vijf fasen van de empirische onderzoekscyclus
1. Onderzoeksvraag formuleren
- Bv. zorgt een statistiekcursus waarin studenten op toegepaste wijze stapsgewijs
kennismaken met de statistische begrippen, zonder al te veel gebruik te maken van
statistische formules, voor minder statistiekangst in vergelijking met een traditionele
statistiekcursus?
2. Studie ontwerpen
- Bv. vergelijking van twee groepen (toegepaste statistiekcursus versus traditionele
statistiekcursus). Er wordt een voor- en nameting uitgevoerd op statistiekkennis en
statistiekangst.
- Om te weten hoeveel data verzameld moeten worden, worden poweranalyses gedaan
- De studieopzet, inclusief de methode van dataverzameling en de analyses die uitgevoerd
zullen worden, worden vastgelegd (preregistratie).
3. Data verzamelen
4. Data analyseren
5. Rapporteren
- beschrijven van studie en uitkomsten, wat vervolgens weer nieuwe onderzoeksvragen zal
oproepen
Doorlopen van cyclus is een iteratief proces = een proces van herhaling. In de praktijk lopen de fasen
enigszins door elkaar heen. Het is wel onherroepelijk dat dataverzameling nooit kan starten voordat
de studie ontworpen is. Op dat moment staat dus ook de onderzoeksvraag onherroepelijk vast en
moet duidelijk zijn hoe de data geanalyseerd gaan worden.
Verspreiding van uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek
Wetenschappers communiceren in de vorm van wetenschappelijke artikelen die via
wetenschappelijke journals worden verspreid (bijna allemaal Engelstalig).
- Artikelen worden eerst beoordeeld door andere wetenschappers voordat ze worden
gepubliceerd (peer reviewers)
- Nadeel: Onderzoek is niet publiekelijk toegankelijk, maar alleen voor mensen die aan
instellingen, (zoals universiteiten) verbonden zijn
, - Tegenwoordig meer open access tijdschriften (zoals PLOS).
Hernieuwde aandacht voor goed onderzoek
Publication bias = de neiging om alleen studies te publiceren die effecten laten zien (omdat
onderzoek dat effecten aantoont interessanter wordt gevonden).
Publication bias wordt ook wel het file-drawer-probleem genoemd omdat onderzoek dat geen
effecten laat zien in de kast blijft liggen.
Dubieuze onderzoekspraktijken
- Gemene deler bij deze praktijken Dataverzameling, - analyse en -rapportage is gebaseerd
op het verkrijgen van gewenste resultaten in plaats van op het zuiver uitvoeren van het
onderzoek – ongeacht wat de resultaten zullen zijn. Juist door systematiek en objectiviteit
ontstijgt het wetenschappelijk onderzoek de oordeelsvorming die vertekend is door
valkuilen in de menselijke informatieverwerking.
- Gaat vaak om kleine vergrijpen, zoals;
Selectief rapporteren van variabelen of condities
Flexibiliteit bij data-analyse
Op basis van uitkomsten besluiten om wel of niet extra variabele in de analyse te
betrekken
Selectiviteit of flexibiliteit bij het opstellen van de hypotheses
Op basis van uitkomsten onderzoek bepaalde hypotheses achterwege laten/achteraf
aanpassen
Flexibiliteit bij dataverzameling
Op basis van resultaten besluiten om extra data te verzamelen of juist eerder stoppen
Probleem bij dubieus onderzoek: fasen van empirische onderzoekscyclus worden te flexibel opgevat
- Preregistratie = vastleggen van de onderzoeksvraag, onderzoeksopzet en methode van
dataverzameling en -analyse
Moet gebeuren voordat data verzameld en geanalyseerd gaat worden
- Publication bias verkleinen: preregistratie wordt bij journal ingediend en geaccepteerd en
vervolgens wordt ook het onderzoek gepubliceerd, ongeacht resultaten.
Replicatiecrisis: slechts de helft van onderzoeken kregen effecten in dezelfde richting als
oorspronkelijke studie.
- Onderzoekers zijn zich veel bewuster geworden van belang preregistratie en full disclosure
(onder andere door de stapel-affaire).
Full disclosure = er moet volledige openheid gegeven worden over het onderzoeksproces.
- Tegenwoordig hoeft dit niet meer zo bondig, omdat veel digitaal is. Hierdoor kunnen data en
metadata meegepubliceerd worden.
Publication bias zorgt ervoor dat onderzoeken niet goed repliceerbaar zijn, omdat bij publication
bias alleen onderzoeken die effecten laten zien worden gepubliceerd.
- Hierdoor lijkt het alsof de effecten veel groter zijn dan dat die daadwerkelijk zijn
- Dit zorgt ervoor dat onderzoek niet goed repliceerbaar is, omdat de effecten niet
daadwerkelijk zo groot/ robuust zijn.
,1.2. Operationalisaties
Leerdoelen:
• beschrijven wat variabelen zijn en welke functies ze kunnen hebben
• beschrijven wat constructen zijn
• beschrijven wat het verschil is tussen variabelen en constructen
• beschrijven wat operationalisaties zijn
• beschrijven wat meetinstrumenten zijn
• beschrijven wat manipulaties zijn
• beschrijven wat datapunten en -reeksen zijn
• uitleggen hoe variabelen, operationalisaties, meetinstrumenten en manipulaties zich tot elkaar
verhouden
• uitleggen wat een meetmodel is en hoe deze eruit ziet.
Variabele = iets dat varieert, of dat zou kunnen variëren. Het hoeft dus niet te variëren tijdens
onderzoek (bv. aantal cacaobonen/een land/ intelligentie/ optimisme).
Psychologische variabelen of constructen
Meten van psychologische variabelen (bv. extraversie) is lastiger, want;
- Niet direct observeerbaar
- Geen eenduidige definitie, zoals bij bijvoorbeeld water
- Geen algemeen gebruikte eenheid om deze variabelen te meten
Intelligentie in IQ punten is een uitzondering
Psychologische constructen zijn psychologische variabelen waarbij de definitie is afgeleid vanuit
theorie en waarbij die definitie specificeert wat wel en wat niet tot de variabele behoort.
- Bv. extraversie/ depressie/ leervaardigheid. Definitie is gebaseerd op theorie.
- Constructen zijn theoretisch, omdat we niet weten of ze ‘echt bestaan’, zoals een tafel.
Psychologie constructen zijn lastig te onderzoeken, want:
- Meeste mensen zijn niet bekend met exacte definities van
constructen
- Mensen hebben beperkte mogelijkheden tot introspectie
(zelfreflectie/ -inzicht)
- Het is niet direct observeerbaar.
Operationalisaties vormen de vertaling van de definitie van het
theoretische construct naar een meetinstrument of manipulatie (bv.
vragenlijst)
- Wordt gebruikt om psychologische constructen te meten.
Er zijn twee soorten operationalisaties:
1. Meetinstrumenten
- Bedoeling is om op consistente wijze een variabele te kwantificeren, oftewel te
representeren in een datareeks van getallen.
- Niet de bedoeling dat er iets wordt beïnvloed.
- Wordt gebruikt om constructen te meten met verschillende items (= stimuli), die samen het
betreffende construct omvatten.
Items kunnen zijn: uitspraken, vragen, taken of observaties
, -Meetwaarden zijn de waarden die behaald kunnen worden bij een operationalisatie.
Als je meet ‘mate waarin geld van belang wordt geacht’ op een 7 puntsschaal, dan zijn
meetwaarden 1 t/m 7
- Datareeks (reeks datapunten) afkomstig van hetzelfde meetinstrument = variabele
Variabele wordt dus gebruikt voor theoretische variabele (zoals leervaardigheid) als voor
een reeks datapunten die indicatief is voor de waarde van die theoretische variabele.
De term construct wordt overigens wel uitsluitend gebruikt om naar theoretische
variabelen te verwijzen, nooit naar een datareeks.
2. Manipulaties
- Hierbij is het juist wel het doel om een construct te beïnvloeden
- Door manipuleren van variabelen in (quasi)experimenteel onderzoek, kan onderzocht
worden of er een causaal verband bestaat tussen 2 variabelen.
- Er worden stimuli aan deelnemers gepresenteerd om een bepaalde toestand van of
verandering in het construct teweeg te brengen.
Wanneer een variabele gemanipuleerd wordt, moet de onderzoeker op een consistente wijze
getallen toekennen aan de verschillende condities van de gemanipuleerde variabele. Alle
operationalisaties, of het nu meetinstrumenten of manipulaties zijn, resulteren dus per
onderzoekseenheid in een datapunt per variabele. Binnen elk onderzoek is er dus een datareeks per
variabele. Deze darareeks representeren de waarden van de bijbehorende variabelen onder
voorwaarde dat de operationalisaties betrouwbaar en valide zijn. De inhoud van stimuli moet
kloppen.
MANIPULATIE CONSTRUCT
deelnemers vertellen dat ze een beloning verwachtingen over positieve uitkomsten van
krijgen als ze goed presteren. gedrag (deze heten ‘expectancies’)
deelnemers naar een verdrietig filmpje gemoedstoestand (specifiek negatief affect)
laten kijken.
deelnemers blootstellen aan een rolmodel sociale weerbaarheid
dat laat zien hoe je kunt omgaan met
sociale druk met betrekking tot
alcoholconsumptie.
deelnemers een alinea laten schrijven over optimisme
hun best mogelijke zelf.
deelnemers een vernieuwde leesmethode Als de leesmethode studenten vaker levendige
laten toepassen. voorstellingen laat maken, dan is gebruik van
voorstellingsvermogen het bijbehorende
construct.
Een meetmodel visualiseert hoe een variabele via stimuli of items wordt geoperationaliseerd.
- Variabelen of constructen worden weergegeven in ovalen.
- Stimuli die het construct operationaliseren worden de indicatoren die in rechthoeken
worden weergegeven (bv. vragen op een vragenlijst).
In een reflectief meetmodel lopen lijnen van het construct (delatente variabele) naar de indicatoren
- De richting van de pijl is belangrijk
