Hoorcollege 1
Kunst en locatie
Petra Brouwer
11-09-2023
(begin gemist)
Er werden landschappen en stadsgezichten… panorama iets.
Mesdag was een succesvolle schilder, waardoor zijn werk, de landschapsschilderijen, goed
werden verkocht en de lokale kunst internationaal werd verspreid. Daarnaast verzamelde hij
kunst. In die kunstcollectie heeft hij veel Japanse kunst en van de Barbizon school (groep
kunstenaars die zijn vernoemd naar het Franse landschap waar ze leefden en werkzaam
waren). Zijn kunstcollectie is bij Mesdag te zien.
Veel verschillende stijlen lopen door elkaar?
2e voorbeeld in Den Haag; het Binnenhof. Het hart van de natiestaat. Ontworpen door
Cornelis Peters, voormalig Ministerie van Justitie. Peters heeft het heel specifiek naar het
Oude Holland gebouwd.
Hij heeft ook het Magna Plaza en het Bushuis gebouwd.
Referenties naar de Hollandse stijl, maar tegelijkertijd doet het zich overal voor dat er
parlementsgebouwen worden gebouwd. Dit is niet voorbehouden aan Nederland. Het wordt
in elk land eigen gemaakt, verschillende stijlen.
Argumenten vóór plaatsgebondenheid
> Gebouw wordt gebouwd met aandacht voor de omgeving (landschap en andere
gebouwen)
Het hoekraam, wegens de natuur eromheen. De opdrachtgever hoort tot de elite en
zorgt er ook voor dat het een museum is geworden.
> Hoe het gebouw ontworpen is
Argumenten vóór algemeenheid/internationaal
> Het valt binnen een bepaalde stijl… allerlei groepen: De Stijl die hoorde bij een
moderne beweging.
Om terug te komen bij Kunst in Nederland: wat maakt het specifiek Nederlands?
Kunstgeografie is belangrijk voor kunstgeschiedenis.
Wat is het verband tussen kunst en die locatie?
Je wordt er gelijk mee geconfronteerd, Duitse gotiek, Hollandse renaissance,
Barbizon school, etc. maar wat wordt ermee bedoeld? In deze module wordt er
ingegaan op ideeën vanuit de geografie. Er is ook altijd een verband tussen de kunst
en geschiedenis. De hulpwetenschap.
In de kunstgeografie doet de plaats ertoe, de ‘place of origin’.
“Different from topography, artistic geography may be described as an account in which
location or place of origin become an important issue in the distinctive characterization in the
work of art”
Ideeën vanuit de Oudheid
Omgeving (landschap, klimaat) heeft invloed op kunstproduct
1. Direct (materiaal, klimaat, overheersende windrichting)
,Omgevingsfactoren, zoals landschap hebben invloed op kunst. Zo werd marmer gevonden in
Griekenland, dus wilde ze hun gebouwen van marmer maken. De locatie hangt af van waar
en hoe je gaat bouwen.
2. Indirect (menselijk gedrag, menselijke aard)
Daarnaast hangt het af van het karakter van de mensen die in de omgeving wonen en/of het
bouwen. Dat soort indirecte invloed vind je terug bij Vitruvius, waarbij hij verschillende
bouwwijzen baseert op de karakters van de bouwers. Dorisch, Ionisch en Toscaans zijn
gebaseerd op verschillende stammen. De Dorische mensen zijn standvastig en simpel,
terwijl de Ionische mensen wat gevoeliger en zachtaardiger zijn. Het karakter van de mensen
zie je op die manier dan terug in de bouw. Die eigenschappen worden overgenomen in latere
eeuwen. Zoals bij het Altes Museum; hij gebruikt de Ionische orde niet om naar het Ionische
volk te verwijzen, maar puur vanwege de associatie, dat als je die krulvorm gebruikt, het een
elegante bouwstijl is. Die eigenschappen leer je, en zijn overdraagbaar in loop van de tijd.
Het heeft een enorm effect gehad in de kunstgeschiedenis. Dat het in latere tijden herhaald
wordt.
Associatie vormentaal/typen met bepaalde groepen mensen of plaatsen
(stijl/maniera)
Vasari maakt onderscheid tussen verschillende scholen. Hij beschrijft steeds kunstenaars en
de groep kunstenaars rondom die meester. Het zijn dan kunstenaars die op een
vergelijkbare manier schilderen. ‘Maniera’ is een manier, maar dat wordt aangeduid als
groep/school. Vasari schrijft over hoe de scholen zich ontwikkelen en overlopen. Vasari was
belangrijk omdat hij een hele reeks kunstenaars met elkaar vergelijkt. Hij stelt een aantal
kunstenaars centraal, waardoor er wel ook een heleboel kunstenaars zijn uitgesloten.
Hierdoor is een groot deel van de kunstenaars uit die tijd niet opgenomen in de canon.
Er is binnen de kunstgeschiedenis een voortdurende poging om te laten zien dat
andere kunstenaars even belangrijk zijn als de kunstenaars uit de canon.
Winckelmann is de eerste die een historische ontwikkeling van de oudheid beschrijft. Hij
maakt geen nieuwe ideeën, maar hij weet de bestaande ideeën heel goed te overtuigen tot
een geheel. Bloei, groei, verval, etc. Bij Winckelmann is de kunstgeografie enorm belangrijk.
Hij schrijft waarom volgens hem die Griekse kunst tot een hoogtepunt komt. Directe invloed
van de omgeving is het gunstige klimaat, vruchtbare grond, die zich goed leent voor
landbouw, ze hebben letterlijk tijd en energie over om kunst te maken. Omdat het zulk lekker
weer is dragen ze weinig kleren; studies van de lichamen. Er komt schoonheid van de mens
in de kunst terecht. Daarnaast noemt hij dat het marmer voorradig is; duurzaam goed te
bewerken en prachtig voor architectuur en beeldhouwkunst.
Vormentaal die wordt geassocieerd met bepaalde groepen en plaatsen.
Vanaf de 18e en 19e eeuw; volksgeest. (Geografie en cultuur ‘historisch’ met elkaar
verbonden) natiestaat.
Natiestaat: eigen geschiedenis van landen die met elkaar worden verbonden. Volksgeist
door Herder enorm belangrijk geworden. Alles heeft een geist. Het is onvoorstelbaar hoe
krachtig bepaalde ideeën zijn; de clichébeelden die allemaal geconstrueerd zijn. De
geografische beschrijvingen zijn opgetekend door specifieke mensen met specifieke ideeën
en die zijn opgenomen in de boeken van Herder. Dat deze clichés nog voortbestaan laat zien
hoe krachtig ze zijn. Ras is een heel belangrijk motief; mensen die aan een bepaald
grondgebied worden gesteld. Dat je al die karakteristieke eigenschappen aan elkaar kan
plakken.
Goethe levert een bijdrage aan het boek van Herder. Hij haakte helemaal in op de Duitse
gotiek en daarmee de kathedraal van Straatsburg. De verticaliteit van het gebouw heeft te
maken met de regen en sneeuw van het klimaat. Lokaal materiaal; kleinere natuursteen?. De
directe geografische omstandigheden. De middeleeuwen werd gezien als de Bakermat van
de Duitse cultuur. De Volksgeist is het grillige en de eigenzinnigheid, maar ook originaliteit.
Die eigenschappen werden als kenmerkend gezien van die Duiste volksgeest. Gotische
,kathedraal als hoogtepunt van de bouwkunst; waar de Grieken de tempel hadden, hadden
de Duitsers de kathedraal.
Kunstgeografie is een subdiscipline in de jaren 20, met name in Duitsland
Hiërarchie: erkennen hoogstaande kunst buiten de canon (Vasari, Winckelmann)
Gelijkwaardigheid: erkennen verscheidenheid. Er zit een interne logica in. Dat
culturele verscheidenheid is een gegeven en die moet zo blijven en eigenlijk heeft elk
eigenheid waardevol. In die zin is alles even waardevol. Zo heb je allerlei
onderzoeken over dat er niet maar een perfect gotisch bouwwerk, omdat elke regio
zijn eigen stijl heeft die op zijn eigen manier weer waardevol en uniek is.
Goethes introductie van Propylaen der Kunstgeschichte: moment van ommekeer.
Dat kunst van zijn originele natie wordt afgehaald. Dat Goethe als jonge student
regelmatig naar die kathedraal toeging en ernaar ging kijken. Hij kende het bouwwerk
goed doordat hij het vaak bestudeerde. Het is duidelijk dat Goethe een standpunt
inneemt ten opzichte van het standwerk. Dat werken uit de context worden gehaald.
Dat is dus super interessant omdat het bezit van een religieuze orde dan wordt
meegenomen en in een museum wordt geplaatst, uit de vertrekken. Dan komen ze in
zo’n neutrale context te hangen. Er zijn dan groepen die dat afbreuk vinden doen aan
hoe je als toeschouwer de kunst waarneemt, maar anderen juichen het toe en
zeggen dat je de kunst juist beter kan waarnemen.
Eigenlijk scheur je pagina’s uit een boek als je de kunst uit Rome verwijderd, waar je niet
zomaar onderdelen kan weghalen.
Gipsmodellen worden dan ironisch genoeg gebruikt om die context te recreëren. Dus dan
plaatsen ze gipsmodellen tussen de originele om de context in het museum te bouwen.
In de 19e eeuw wordt er een onderwijssysteem ingericht in Nederland, maar om die
opleiding hoogwaardig te maken worden er allemaal gipsen beelden besteld, zodat die
werken kunnen worden bestudeerd.
Kunstenaar los van de omstandigheden. Gamboni beschrijft hoe Proust een pleidooi
houdt dat het museum dat wordt gemaakt voor Moreau dat het huismuseum, zijn huis
bezoeken, eigenlijk de ultieme context is. Maar Proust zegt dan juist dat alle meubels en
het normale leven eruit moeten, want het leidt alleen maar af; we moeten juist alleen
maar zijn kunstwerken zien. Dat er niks meer tussen jou en het individuele kunstwerk
bestaat, zorgt ervoor dat het een directe afdruk van de geest van de kunstenaar is. De
vormentaal van het kunstwerk geeft jou toegang tot de briljante geest van de kunstenaar.
En niet de hele cultuur, zoals de kunstgeografie suggereert.
1. risico dat kunstenaar outsider wordt
Als je de kunstenaar totaal loshaalt van de context dat hij op die manier een outsider
wordt, buiten de maatschappij valt.
2. publiek ontwent totaal-effect
Overal waar je kijkt wordt met kunst een boodschap uitgedragen. Kunst maakt
onderdeel van een groot geheel en als je gewend bent aan zo’n white cube raak je
ontleerd om het totaal effect te waarderen.
Kunstgeografie
1. Wat is samenhang tussen kunstwerken en locatie (plek van totstandkoming?)
School, genre, maniera, stijl
2. Wat is verband tussen lokaal, nationaal, internationaal? (Er is altijd beweging in de cultuur)
Verkopen kunstwerken, pelgrimroutes, reizende kunstenaars, (emigratie, reizen,
oorlogsbuit, handel, circulatie, musea)
, Internationale ontwikkelingen en bewegingen
Hoorcollege 2
Kunst en locatie
Rob Fucci
15-09-2023
De Oranjezaal. The meest indrukwekkende schilderijen van de Gouden Eeuw die we nu de
17e eeuw noemen. Maar het suggereert wel dat de Nederlanders toentertijd in hun gouden
eeuw zat.
De triomf van Jacob Jordaens is enorm. Het schilderij is 7 bij 7 meter groot. Het is dus 3,5
keer zo groot als de Nachtwacht. Het is geschilderd op twee grote stroken canvas. Zelfs met
de twee canvassen was het voor Jordaens heel moeilijk om te bewerken, omdat hij niet de
volledige compositie kon zien. Het was een aanzienlijke commissie gedaan door een vrouw.
Amelia van Solms.
In terms of the geography of art it is very sight specific.
- It was made fort he space and it is still in the space. It is custom fit tot he space. The
light is very minimal, it has a sense that your confronted with a number of massive
scenes.
- The content of the palace it was in, who and when it was made. What are these
paintings supposed to mean.
Er is een eenheid in stijl in dit werk, wat paradoxaal het uit de tijd probeert te halen. Er zijn
ook Vlaamse schilders die eraan hebben gewerkt. Wat betekent dat voor de recentelijk
onafhankelijke Nederlandse Republiek om kunstenaars uit het buitenland aan te nemen?
Het is niet erg zichtbaar dat…? Het is een nogal interessante situatie, omdat het monument
niet toegankelijk is voor het publiek. Het wordt alleen gebruikt voor bijzondere gelegenheden.
Het monument dat we nu bestuderen is er gecompliceerd. Het is daarom belangrijk om een
idee te hebben over de context van het monument en het doel ervan.
Huis ten Bosch is net buiten Den Haag en het heeft veel getuinierde gebieden om het pand
heen. Het is vrij dicht bij het centrum van de stad. Het werd gepreserveerd en het was
bedoeld als een plek voor recreatie en rust. Hoewel er in het park niet gejaagd en gerust
mocht worden. Het is een van de vele paleizen van de koninklijke familie. In 1645 was het
park in ongeveer dezelfde staat als het nu is. Het was perfect voor landschapsschilders,
omdat het onaangeraakt was door het publiek, maar wel onderhouden werd door tuiniers.
Eerst hebben ze het vierkante centrum van het gebouw gebouwd. Later hebben ze de
zijvleugels bijgebouwd. Het was de eerste locatie waar de Nationale Collectie van kunst werd
gehouden voordat het in Amsterdam werd gehouden.
De opdrachtgever die de commissie voor de schilderijen heeft gegeven was Amalia van
Solms. Zij hielp Elizabeth Stuart om uit Engeland? te vluchten en heeft Stuart schuil
gehouden in Nederland. Frederik Hendrik en Amelia van Solms waren niet koninklijk, maar
wel heel rijk en machtig.
Maria Stuart was de dochter van de koning van Engeland en de zoon van Frederik Hendrik
van Oranje zijn getrouwd.
1. Opdracht/ontwerp
