Hoorcollege 13, evolutie van de mens
Wat maakt ons mens? Hersenen, intelligentie, taal, tweevoetig (bipedalisme), gereedschappen,
kleinere kaakbotten en -spieren, verlies van vacht en cultuur.
Kingdom Phyla Class Order Familie Genus Species
Animalia → Chordata → Mammalia → Primaten → Hominidae → Homo → sapiens
Het genus ‘Homo’ bevatte eerst meerdere soorten, maar nu zijn
alleen de sapiens nog over.
Afgeleide kenmerken primaten:
- Handen en voeten voor grijpen met platte nagels
- Een volledig opponeerbare duim en grote teen (bij
monkeys en apes)
- Ogen aan de voorkant van het gezicht en dicht bij elkaar
om diepte te kunnen zien
- Grote hersenen
- Complex sociaal gedrag en ouderenzorg
Subgroepen primaten, de primaten zijn te verdelen
in twee subgroepen:
1. Lemuren, Lorissen & Tarsiers, de Lemuren
in Madagascar lijken nog veel op de vroege
primaat, aangezien zij de enige primaten op
het eiland waren en dus niet weg
geconcurreerd zijn. Verder komen de
Lorisen en Tarsiers voor op tropisch Afrika of
zuid Azië.
2. Anthropoids, bevatten de apes, monkeys en
mens.
Monkeys, deze zijn onder te verdelen in nieuwe en
oude wereld monkeys. De nieuwe wereld monkeys
onderscheiden zich doordat ze een staartfunctie hebben. Deze dient namelijk als grijporgaan terwijl
die bij de oude wereld monkeys niet echt een functie heeft. Dat is ook te zien doordat nieuwe wereld
monkeys vaak een dikke gespierde staart hebben, terwijl oude wereld monkeys een dunnen hebben.
Oude wereld, Afrika en Azië.
Nieuwe wereld, Zuid-Amerika.
Apen vs monkeys, apen zijn groter dan monkeys (gibbons als uitzondering), apen hebben relatief
lange armen en korte benen (voor het boomleven), apen hebben geen staart, apen
hebben relatief grotere hersenen dan monkeys en het gedrag van apen is meer
flexibel.
Verwantschapsboom, je ziet dat de mens hier het meest verwant is met de
chimpansee. Eigenlijk ontbreekt in deze boom nog de bonobo die later afgesplitst is
van de lineage van de chimpansee.
Homidinen, bevatten de ‘great apes’(mensapen) zoals de orang-oetangs (Pongo),
gorilla (Gorilla), chimpansees & bonobo’s (Pan) en de mens.
Homininen, de mens vindt zichzelf natuurlijk heel speciaal dus hebben interesse in
onze eigen lineage dus hebben we een indeling gemaakt onder het niveau van
de homidinen. Deze groep bevat de geslachten Homo en onze nauwe
verwanten Sahelanthropus, Orrorin, Ardipithecus, Austalopithecus en
Paranthropus. (Dus niet Pan, Gorilla of Pongo!)
Grootste verschillen tussen mensen en apes:
- Rechtopstaande postuur en tweevoetig (bipedal) voortbewegen:
veranderingen in de anatomie (foramen magnum, bekken (pelvis) en
de positie van benen en tenen)
, - Grotere hersenen, gebruik van taal, gebruik van complexe gereedschappen (handen zijn vrij),
symbolische gedachten, artistieke expressie etc.
- Gereduceerde kaakbotten en -spieren
- Korter spijsverteringskanaal
- Cultuur
Foramen magnum, het gat onderin het schedel waardoor het brein en ruggenmerg verbonden zijn
met elkaar. Bij de chimpansee zit deze meer aan de achterkant van het schedel dan bij de mens waar
het meer onder het schedel zit. Zo kijkt een chimpansee recht vooruit als die op zijn vier poten loopt,
terwijl een mens recht vooruitkijkt als die op twee benen loopt.
Pelvis, bij de apen zitten de achterpoten meer naast het lichaam en bij de mens meer eronder,
waardoor een chimpansee een beetje waggelt als die op twee poten loopt en de mens juist niet.
Voet, de mens is de opponeerbare teen verloren en ook hebben wij een grotere hiel om de schokken
beter op te vangen van het lopen op 2 benen.
Chimpansee, de mens is het meest verwant met de chimpansee gebaseerd op anatomisch en
moleculair bewijs. Door te kijken naar de verschillen tussen de mens en chimpansee kunnen we
kijken welke verschillen belangrijk zijn voor het lopen op 2 benen.
Grootste anatomische verschillen tussen de mens en chimp:
- Verplaatsing foramen magnum
- Ruggengraat van de mens heeft een S-vorm om schokken op te vakken tijden het lopen of
rennen.
- Doordat onze heupen wijder zijn kunnen onze beenbotten anders in onze heupen passen,
waardoor ze onder het lichaam geplaats zijn i.p.v. ernaast.
- De menselijke voet is nauwer en heeft een meer ontwikkelde hiel voor schokabsorptie.
Verder zijn we de opponeerbare teen verloren.
Moleculaire verschillen tussen de mens en chimp, ons DNA komt 99% overeen. Ons verschil komt
door veranderingen in genexpressie tijdens onze ontwikkeling (± 19 regulatoire genen). Er zijn ± 400
mens specifieke genen en 870 hominidinen genen (worden wel gedeeld tussen mens en chimp, maar
niet met bv een muis). Veel van de genen die ontdekt zijn, zijn brein specifiek en ook wordt er naar
verschil in RNA transcriptie gekeken. We weten ondertussen dat FOXP2 belangrijk is voor taal.
Neotenie, verlenging van de jeugd. Bij de mens duurt de jeugd een stuk langer dan bij apen. Dit komt
door een verandering van genexpressie, waardoor genen pas later tot expressie komen in het leven in
vergelijking chimpansees. Ook behouden wij juveniele kenmerken in het adulte stadium
(paedomorfose). Zo krijgen wij geen vooruitgestoken snuit zoals volwassen chimpansees, maar blijft
ons gezicht vrij vlak zoals ook te zien is bij de jongen van chimpansees. Bij de mens blijft het dus een
jeugdig gezicht. Bij de bonobo’s is de snuit ook al een stuk minder groot dan die v/d chimp. Een ander
voorbeeld is de axolotl die al seksueel volwassen wordt in een jeugdig lichaam. Zo behoudt dit
amfibie zijn kieuwen, terwijl die normaal verloren gaan in het adulte stadium.
Paedomorfosische kenmerken mens (Betty Boop):
- Plat en breed gezicht met een kleine neus, grote ogen en
grote hersennen
- Haarloos gezicht of lichaam
- Kleine tanden en kaken
- Langere benen dan armen
- Psychologisch: nieuwsgierig
Bonobo, waarschijnlijk heeft deze een minder grote snuit gekregen
door zelfdomesticatie. Bij seksuele selectie zijn de
individuen met juveniele kenmerken dan aantrekkelijker dan degene met volwassen kenmerken. Dit
is ook gerelateerd aan selectie op agressie. Bij bonobo’s kiezen de vrouwtjes de mannen (is bij chimps
andersom) en als zij kiezen voor de mannetjes die minder agressief zijn, hangt dat op een manier
samen met het behoud van juveniele kenmerken.
Riftvallei, een gebied in Afrika waar de eerste homininen gevonden zijn. Maar ook in de rest van
Afrika zijn fossielen gevonden.
