Dit document is een samenvatting van colleges en artikelen van collegejaar van het vak Beleidsinnovatie in Complexe Systemen van Peter Marks en Menno Fenger.
Master
Aantekeningen colleges Beleidsinnovatie in Complexe Systemen
College 1: Inleiding in Complexe systemen en praktijk (Marks)
Uitgangspunten vak:
- Representatieve democratie
- Diverse bestuurslagen met elk aparte representatie
- Georganiseerd in onderdelen met eigen taken & bevoegdheden
- Verantwoording richt zich vooral op eigen taken & bevoegdheden
- Alles is binnen overheden in silo’s ingericht
Overheden worstelen met grote en complexe vragen
• Zijn de benaderingen en oplossingen up-to-date?
• Focus van beleidsinnovatie
• Hoe om te gaan met fragmentatie?
• Focus van complex systemisch denken
Kritiek gefragmenteerde overheid
Oorzaak
1. Verantwoordelijkheidsverdeling
• Lokaal vs. nationaal vs. internationaal
• Economisch vs. milieu
2. Ander bemoeit zich ermee
3. Ander doet iets waardoor overheid verantwoordelijkheid niet langer kan dragen
4. Vraagstuk groter dan ieders verantwoordelijkheid apart.
Gevolgen
1. Overheden kijken alleen naar wat op eigen bordje ligt.
• (Gemeente > EU). Uitwerkingen tussen deze partijen die botsen.
2. Overheden wijzen naar elkaar m.b.t. verantwoordelijkheid
3. Handelingsverlegenheid > partijen wachten op elkaar om te handelen en daardoor blijven
innovaties uit.
4. Maatregelen die maatschappelijke vraagstuk niet dienen
5. Belemmert innovaties
Recente pleidooien voor ‘één overheid’
Overheden roepen al jaren dat ze integraal willen werken maar het komt niet van de grond. Hier zitten
nogal wat haken en ogen aan.
• Samenwerken als één overheid:
• Gestructureerder te werk gaan
• Inhoud werk beter definiëren
• Holistische benadering: Gezamenlijke onderwerpen bij de kop pakken
• Creëer prikkels voor departementen om voorbij hun eigen belang te gaan
• Interbestuurlijke samenwerking: We spreken van interbestuurlijke samenwerking wanneer
tussen verschillende overheidslagen wordt samengewerkt.
Relatie met het vak
Aandachtspunten
• Maatschappelijke opgaven moeten vertrekpunt zijn
• Betrek juiste partijen (publiek & privaat) om tot slimme oplossingen (innovatie) te komen
• Een opgavegerichte overheid werkt ontkokert
,Dit vak
• Een opgavegerichte overheid vereist stevige beleidsinnovatie
• Bij centraal stellen maatschappelijke vraagstukken is complex systemisch denken vereist
Hoe ongewild & onverwacht falen ontstaat als publieke besluitvormers complexiteit negeren
Hogesnelheidslijn tussen Nederland & België (Gerrits & Marks (2017) Understanding collective
decision making, Edward Elgar publishing)
• Klassieke analyse vs. complex systemische analyse
• Het begon als een goed plan met veel professionals bij elkaar (ingenieurs, beleidsmakers,
etc.). Ze wilden op de kaart komen met een hogesnelheidslijn in meerdere landen. Maar dit
ging goed mis. De traditionele vraag is dan altijd: hoe heeft dit kunnen gebeuren?
• Publieke besluitvorming:
• 1980: Idee om een hogesnelheidslijn te ontwikkelen
• 1987: Eerste voorstel HSL
• 1989: Internationale overeenstemming over tracé
• 1991 – 1997: Planning tracé, financiering, inspraak, PKB/MER
• 1998: Definitieve tracékeuze
• Projectrealisatie; als je een project wilt aanleggen moet je altijd concessies doen
• 2000: Contracten voor bouw gesloten > DBFMO contract
• 2000: Start bouw
• 2001: Aanbestedingsprocedure exploitatie, HSA consortium wint
• 2004 - 2005: Aanbesteden (openbaar) en bestellen V250
• 2006: Afronding bouw tracé, maar zonder veiligheidssysteem
• 2007: Nieuwe EU-normen voor veiligheid treinen en trajecten
• 2009: Testen treinen
• 2009: Start dienstregeling
• 2012: Goedkeuring V250
• 2013: Treinen uit dienstregeling (6 weken later)
• 2016: Integratie in ‘normale’ dienstregeling. Het resultaat is niet wat gewenst was
Kosten HSL-South
Eenmalige kosten HSL-Zuid:
• Ontwerp en constructie: € 7,1 miljard
• Treinen: € 380 miljoen euro
Terugkerende kosten:
• Onderhoud tracé: € 118 miljoen per jaar
• Concessie voor NS-Hi Speed: € 100 miljoen per jaar
Kostenoverschrijding:
• € 3,8 miljard (heeft te maken met onvoorziene kosten en details zoals hieronder besproken)
Hordes
Sociaal/ institutioneel
• Verschillende veiligheidssystemen: ATB, ERTMS
• Noodzaak tot verbinden met België/ Vlaanderen
• 7 jaar vertraging levering treinen AnsaldoBreda
Technisch
• Tunnel groene hart Randstad
• Stof in tunnel Groene Hart
• Aanvullende geluidsmaatregelen
• Pilaarbrug Hollands Diep
,Financieel
• Inflatie en prijscorrecties
• 12% budget cuts
Hoe kan het zo zijn dat we dit in 25 jaar voor elkaar hebben gekregen met zo veel vertraging en
budgetoverschrijding? Verklaringen vanuit traditioneel perspectief?
• Projectleider heeft slechte planning gemaakt
• Projectteam kon project niet managen
• Nieuwe ongetoetste technologieën
• Private partij heeft onvoldoende kwaliteit geleverd
• Toezichthouder en financiële controller hebben zitten slapen
• Minister was blind voor de risico’s en te optimistisch
• Politiek was wispelturig en stelt steeds nieuwe eisen
Wiens kop moest het kosten? De minister is uiteindelijk ontslagen. Het sociaal maatschappelijke
vraagstuk is groter dan het verantwoordelijke vraagstuk.
Verklaringen (Flyvbjerg, et al.)
• Liegen, bedriegen, fraude
• Stomheid, onervarenheid
• Politiek negeert feiten
• Technische factoren, misberekeningen
Oplossing
• Meer controlemechanismen
• Gebruik prestatie-indicatoren (volgen van bv. doelen > wanneer is het project geslaagd?)
• Reken af met ‘foute’ adviseurs/ beleidsmakers
• Wees sceptisch (wantrouwig)
Ok, maar … Acties voltrekken zich in de realiteit van complex systeem:
• Systemisch en contextueel (bv. European Rail Traffic Management System (ERTMS))
• Onderworpen aan ‘chance events’ (bv. brand Zwitserse tunnel). Je kan niet alle onvoorziene
gevolgen meenemen.
• Zelf organiserend vermogen (bv. projectorganisaties)
• Multi-level governance (bv. lokaal tot EU)
• Beperkt voorspelvermogen (bv. opkomst LCC)
• Padafhankelijkheid (bv. besluit FYRA en niet meer loslaten). Als je al miljarden geïnvesteerd
hebt in het project kan je je beter niet meer terugtrekken.
Erkennen complex systematische benadering
• (Publieke) besluitvorming vindt per definitie plaats in onverwachte, soms ongewenste,
dynamiek. Complexiteitsmanagement gaat je helpen dit beter te begrijpen en om aan te sturen.
Vertrekpunt imperfecte wereld
Vertrekpunt complex systemische benadering
Wat is complexiteit?
• Simpel systeem/ orde
• Weinig actoren/ variabelen
• Stabiele relaties
• Heldere grenzen
• Voorspelbare uitkomsten a z
• Ingewikkeld systeem/ orde
• Meer actoren/ variabelen
, • Stabiele relaties
• Heldere grenzen
• Systeem kan begrepen worden
• Chaos
• Complete willekeur
• Onvoorspelbare uitkomsten
• Wordt negatief ervaren (bijv. geld geven aan Afrikaanse landen waar veel corruptie is)
• Geen eigenaarschap zorgt ervoor dat landen zich er van af trekken > ingewikkeld >
complexiteit (bv. Plastic soup).
Complexiteit
• Op de rand van orde en chaos. Een totaal nutteloze maar elegante definitie
- Simpel; AOW-systeem (best practices met uitkeren van de bedragen maandelijks)
- Gecompliceerd; technische en sociale systemen, zoals bijvoorbeeld het RIVM (alleen experts
in het systeem snappen het en kunnen voorspellingen doen)
- Chaotisch; begin van coronacrisis, vluchtelingenstroom (erg gericht op crisismanagement)
- Complex; klimaatsysteem (eigenlijk waar alle wicked problems afspelen)
Wat karakteriseert complexiteit?
• Zelf-organiserend
• Emergent (op een niet-lineaire wijze): een structuur is bepalend voor elementen maar die
ontstaat door de interactie van elementen
• Tijd-onomkeerbaar
• Recursief: een stap die vraagt om herhaling van andere stappen
• Onsamendrukbaar
• Niet-afbreekbaar: je kan niet of nauwelijks ergens mee stoppen als je begonnen bent
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper meikespaninks. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,18. Je zit daarna nergens aan vast.
