Samenvatting verdiepend privaatrecht
Week 1: Contextualisme
HR Srebrenica: twee arresten van de Hoge Raad uit 2013. Zag op strijdende partijen in Joegoslavië,
Nederland deed hier aan mee. Zij vielen onder VN. Sprake van een safe haven, maar werd
overgelopen door Servische troepen. Veel mensen overleden, grootste genocide na WO II in Europa.
(1) De nabestaanden zijn de Nederlandse staat gaan dagvaarden op grond van art. 6:162 BW. Er was
sprake van internationaal privaatrecht, er diende geoordeeld te worden naar Bosnisch recht. Er was
sprake van een onrechtmatige daad. Toerekenbaarheid leek niet te lukken, doordat de VN immuniteit
geniet. Wel kan dit worden toegerekend aan Nederland indien zij effective control hadden. Hier was
sprake van, waardoor de Hoge Raad de verklaring voor recht toekende aan de nabestaanden. Hierna is
er nog geprocedeerd over een schadevergoeding, dit kwam neer op een symbolisch bedrag.
NB: Dit is een precedent: de eerste keer dat een lidstaat onder immuniteit van de VN toch
aansprakelijk kon worden gehouden.
(2) Een stichting werd opgericht voor de gevluchte personen. Zij hadden geen directe bemoeienis van
de Nederlanders, nu zij niet waren weggestuurd. Hier was dus geen effective control, maars sprake van
indirecte bemoeienis. Hier is nog geen einduitspraak over. De verwachting is dat deze stichting enkel
erkenning wil. Hof gaat het hierbij lastig krijgen.
Dit laat zien dat het privaatrecht alleen bestudeerd kan worden in concrete en abstracte gevallen en in
de context waarin het functioneert. Er moet steeds naar de feiten en omstandigheden van het geval
worden gekeken. Dit was ten tijde van de Grieken en Romeinen al het geval, toen werd het pros ton
kairon genoemd.
Er is sprake van een drieslag in het recht, namelijk het recht zelf, de rechtswetenschap en de juristerij.
Deze drie disciplines gaan allemaal besproken worden in de colleges.
Artikel van William Twinning over “camel in the zoo”. Een Engelsman die in Soedan
rechtsgeleerdheid ging doceren. Hij kende zijn Engelse recht, gaf dan ook deze leerstukken in Soedan.
Wat bleek? De casus die hij voorlegde werd daar niet als mogelijk beschouwd, omdat in Soedan een
kameel nooit in een dierentuin zal lopen, maar altijd los. Dit laat dus ook zien dat privaatrecht enkel
zin heeft om het in de context toe te passen waar het wordt gebruikt. Een goede jurist gaat opzoek naar
de ratio van een regel en kijkt of dit in de context waarin hij zich bevindt, ook past.
Wat voor contexten kunnen we onderscheiden?
- Maatschappelijk/cultureel (het verschil tussen Engeland en Soedan)
- Historisch (aansprakelijkheid in 2014 is anders dan in 1906)
- Retorisch (het perspectief van taalgebruik)
- Kritisch (onderscheid van analyse en beschrijving)
NB: Contextualisme is een perspectief dat is gekozen door Loth. Dit is gekozen omdat alles in het
verbintenissenrecht afhankelijk lijkt te zijn van de omstandigheden van het geval. Woorden krijgen
een betekenis door de context waarin ze worden gebruikt, zie ook HR Haviltex.
NB: Dit is niet enkel het geval in het privaatrecht, ook terug te zien in het strafrecht. Denk hierbij aan
de Britse man die zijn vrouw verkrachtte, wat leidde tot strafbaarheid in tegenstelling tot de betekenis
van wetgeving.
Plato over leer van ideeën door middel van een grot-allegorie: Je denkt dat je bepaalde dingen ziet en
ze weet, maar dit is enkel een afspiegeling. Alles is een afspiegeling van de idee.
• Casuïstisch oplossen door rechter: houdt rekening met redelijkheid en billijkheid, dit leidt tot
rechtvaardigheid in het individuele geval. Bijvoorbeeld: automobilist is altijd 50%
verantwoordelijk bij aanrijden van een voetganger, ook al is er sprake van eigen schuld.
, • Hard & fast rules oplossen door rechter: houdt rekening met rechtszekerheid.
Contextualisme: Woorden passen zichzelf niet toe, er is altijd een bepaalde texture. Hierdoor moet er
dus iemand een betekenis geven aan woorden. Een ander probleem is dat deze woorden ook op een
casus dienen te worden toegepast, deze casus is van tevoren nooit te voorspellen.
Het recht is eigenlijk een smalle poort tussen moraal en politiek, denk bijvoorbeeld aan de open
normen in het privaatrecht. De invulling hiervan is eigenlijk een moralisering van het privaatrecht.
Een ander voorbeeld is de algemene beginselen van behoorlijk bestuur in het bestuursrecht.
In dit college zijn nog een aantal arresten aan de orde gekomen:
HBU/Saladin: In casu was er sprake van ongevraagd beleggingsadvies, klant volgde dit advies niet
wetende dat in de kleine lettertjes van het contract een exoneratiebeding was opgenomen. Zijn
belegging verdween als sneeuw voor de zon. De Hoge Raad oordeelde in casu dat de bank zich hier
niet op mocht beroepen, er werd dus gebruik gemaakt van een contextueel bepaalde norm en niet
enkel naar de betekenis van de woorden.
HR Ontvanger/Hamm: Indien iemand failliet wordt verklaard, beschikt de curator over de boedel. Wat
nu als iemand per ongeluk geld over maakt naar een failliet persoon, terwijl dit niet de bedoeling was?
Er is dan sprake van onverschuldigde betaling en de curator dient mee te werken om deze vergissing
ongedaan te maken. Dit is een klein gaatje in de wet, wat vaak is geprobeerd op te rekken door
anderen, maar dit is nog niet gelukt. Het heeft dus geen navolging gekregen, het staat volledig op
zichzelf. Valt dit onder hard/fast rules?
HR IZA/Vrerink: Een vrouw van 67 jaar werd aangereden als voetganger. Hier oordeelde de Hoge
Raad dat een automobilist altijd voor minimaal 50% aansprakelijk is in geval van het aanrijden van
een ongemotoriseerd persoon. Dit is een kei harde regel, ongeacht of sprake is van eigen schuld van in
dit geval de voetganger. Hierbij is dus sprake van causale verdeling en billijkheidscorrectie. Dit is een
‘zekerheid’ nu in het recht. Valt dit onder casuïstisch oplossen? het wordt toch een “harde regel”?
HR Van Wijngaarden/Staat: Ook hier werd een billijkheidscorrectie toegepast.
HR Mesothelioom: Het recht heeft interpretatie nodig. Een persoon krijgt pas na 35 a 40 jaar kanker
nadat hij met asbest heeft gewerkt. De incubatietijd van deze kanker staat bekend om 30 jaar. De
werkgever beriep zich op de verjaringstermijn van 30 jaar. In deze zaak oordeelde de Hoge Raad dat
dit naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. De verjaringstermijn van 30 jaar
is dus ook geen rechtszekerheid meer in ons recht.
HR Jeffrey: Jongetje van 8 jaar was in therapie, moest zwemmen in het ziekenhuis. Moeder en
therapeut verloren hem uit het oog. Ouders wilden een verklaring voor recht dat het de schuld van
therapeut was. Hier ging de rechter niet aan beginnen: rouwverwerking wordt niet gezien als een
belang dat wordt gediend in het privaatrecht. Dit liep spaak op art. 3:303 BW. In dit geval geen
daadwerkelijke moralisering van het recht.
Week 2: Het begrip: Wat is privaatrecht?
In de kern is het duidelijk wat we onder het privaatrecht verstaan, namelijk de rechtsbetrekking tussen
private partijen. Aan de grenzen hiervan wordt het pas onduidelijk. Het privaatrecht is tevens sterk in
ontwikkeling. Er lijkt sympathie te ontstaan voor een Europese BW, maar er is ook kritiek.
NB: Verschillende privaatrechtelijke jurisdicties leiden tot een optimalisatie van welvaart van
maatschappij.
Het privaatrecht heeft vele bronnen, niet alleen nationaal maar ook internationaal en Europees
bijvoorbeeld. Het heeft ook vele gezichten (personen- en familierecht, aansprakelijkheidsrecht etc.). Het
publiekrecht heeft er ook invloed op, bijvoorbeeld het mededingingsrecht.