Thema 1
Wat is opvoeding? - Een conceptuele analyse
Jan Steutel en Doret de Ruyter
Inleiding en methode
Opvoeding
Grondbegrip van de pedagogische wetenschappen
In dit artikel wordt een analyse gemaakt van dit begrip
Artikel over vergelijking van opvoeding en onderwijs vormt startpunt van analyse
Analyse moet uiteindelijk leiden tot meer handvatten in dit onderwerp
Bij het analyseren van een begrip richt men zich vaak alleen op het gebruikt van de
corresponderende term, wat maar op één soort gebruik duidt, en niet al de andere
betekenissen
Conceptuele analyse
Gericht op:
* Het juiste gebruik van de term in het gewone taalgebruik
Dus niet het ongewone, of poëtische
* Het verhelderen van het gebruik van de term in een tekst, wanneer wel of niet
deze term gebruiken om iets te omschrijven?
Conceptuele analyse is geen bureauonderzoek
* Er wordt gebruik gemaakt van data die door de onderzoeker zelf zijn verzameld
Leidend is de vraag: ‘onder welke condities is een begrip van toepassing, of onder
welke condities wordt de corresponderende term correct gebruikt?’
Opvoeding en opvoeden: twee begrippen
Eerste stap analyse
De term ‘opvoeding’ functioneert als een overkoepelende term voor een geheel van
daden, activiteiten of praktijken
* Loopt vanaf de vroege kindertijd tot aan de volwassenheid en is bedoeld om bij
te dragen aan de ontwikkeling van het kind tot een volwassen persoon
De term ‘opvoeding’ heeft twee betekenissen:
Brede/omvattende betekenis: Vertaald naar het Engels is het woord ‘upbringing’ het
meest accuraat
* In het Nederlands wordt hier het begrip ‘opvoeding’ gebruikt
Smalle/beperkte betekenis: vertaald naar het Engels komt ‘to discipline’ het dichtst
in de buurt
* In het Nederlands wordt het woord ‘opvoeden’ gebruikt
Opvoeden
Doelbewust gedrag
Opvoeden is altijd een vorm van doelbewust gedrag
* Dat wil zeggen dat het altijd een handeling is
Opvoeden is een middel tot een doel
Ook het doelbewust niet doen van dingen kan opvoeden zijn
* Bijvoorbeeld: het niet ingrijpen in een bepaalde situatie
Wanneer een niet doelbewuste handeling invloed heeft op de ontwikkeling van een
kind, kan je beter spreken van een ‘opvoedende werking’
* Het is dan dus geen opvoeden!!
Het is geen resultaatbegrip
, * Ook wanneer het doel van de handeling niet volbracht is, spreek je van
opvoeden
Volwassene -> kind
Als object van opvoeden is het ‘kind’ iedereen die nog niet volwassen is
Verschil tussen ouder en kind is geen biologisch, maar een moreel verschil
* Een persoon met de status van een volwassene heeft bepaalde rechten en
plichten die en kind (nog) niet heeft
* Verschil wordt toegekend op basis van verschil in competenties. Er wordt
geacht dat volwassenen meet competenties hebben
Het kind is niet passief in de opvoeding
* De opvoeding bestaat uit verschillende interacties
* Let op: opvoeden gaat niet om de interacties die het kind uitvoert, opvoeden is
iets dat enkel de volwassene doet
Doel van opvoeden
Het opvoedingsdoel is hetgeen dat bewust wordt nagestreefd
Er zijn een aantal kenmerken waaraan een opvoeddoel met voldoen:
* Het bestaat in bepaald gedrag van het kind
Het gaat om bepaalde dingen doen, of juist niet doen
* Het gaat niet alleen om het corrigeren, wel om het begeleiden van het kind in
het vinden van het juiste pad
* Er wordt relatief blijvend gedrag nagestreefd dat het kind uit eigen beweging
moet laten zien
* De wil van het kind moet aangetast worden
Kind wil uit zichzelf positief gedrag vertonen
* Het leert het kind normen en waarden
Gedrag dat door normen en waarden bepaald wordt heet regelgeleid gedrag
Vergeleiking opvoeding en opvoeden
Opvoeding staat voor een geheel van dagen (of activiteiten en praktijken), zich
uitstrekkend van vroege kindertijd tot aan volwassenheid
Brede betekenis
Is bedoeld om het kind te ondersteunen op zijn weg naar volwassenheid
Opvoeden heeft betrekking op een bepaalde daad (of cluster van daden)
Smalle betekenis
Wordt gestreefd naar het gedrag van het kind aanpassen aan bepaalde regels
Hoe verhoudt opvoeden zich tot opvoeding?
Is opvoeden een daad die per definitie uitmaakt van het geheel der opvoeding, of
zijn er daden van opvoeden die we niet tot de opvoeding kunnen rekenen?
* Opvoeden maakt per definitie deel uit van het grotere geheel dat opvoeding
heeft
* Als we bij een handeling als achterliggende intentie opvoeden hebben, maakt
dit deel uit van de opvoeding
* Let op: hoeft niet zo te zijn dat de ouder tijdens de handeling zich ervan bewust
is dat het gaat om opvoeding
Zijn alle daden die deel uitmaken van opvoeding vormen van opvoeden, of omvat de
opvoeding ook dagen die geen instanties van opvoeden zijn?
* Opvoeding bevat naast opvoeden tal van andere activiteiten
, Denk aan aanbieden van cognitief stimulerend speelgoed, bereiken van
veilige hechtenis, het geven van het goede voorbeeld etc.
, Thema 2 – Hoe voed je op?
Horst, F. van der, Lucassen, N., Kok, R., Sentse, M., Jooren, L., & Luijk, M.
(2016). Opgroeien in het hedendaagse gezin. Inleiding in de gezinspedagogiek.
Inleiding
Er is geen diploma nodig om op te voeden, autonomie van ouders wordt belangrijk
gevonden
Toch groeit het aanbod boeken etc over opvoeden hart door de behoefte van
ouders om het goed te doen
Kwaliteit van opvoeding is van groot belang voor ontwikkeling van kinderen
Er zijn veel opvattingen over opvoeden, maar de invloed hiervan lijkt gering te zijn
Opvoedstijl is de manier waarop een ouder zich gedraagt tov het kind in verschillende
situaties
4.2 - Het belang van opvoeding en verzorging
Er zijn verschillende experimenten gedaan naar het belang van opvoeding en verzorging
van ouders
Resusaapjes: ook liefdevolle verzorging door een ouderfiguur bleek essentieel voor
de ontwikkeling.
* Aapjes zochten de kunstmatige moeder van zacht materiaal op voor troost en
veiligheid
Ratten: het vele fysieke contact dat ratjes met hun moeder hebben zorgt voor een
goede ontwikkeling van het stress systeem
Bowbly (grondlegger gehechtheidstheorie)
Onderzocht reacties van kinderen die langere tijd werden gescheiden van hun
ouders
* Oorzaak van problematische ontwikkeling op latere leeftijd
Empirisch onderzoek bevestigd dat vroege ervaringen en goede kwaliteit van
opvoedomgeving essentieel zijn voor de algemene sociale en cognitieve
ontwikkeling van kinderen
* Later onderzoek laat zelfs zien dat dit invloed kan hebben op de hersenen en
het genetisch materiaal van kinderen
Kinderen die veilig gehecht zijn hebben het vertrouwen dat ze kunnen terugvallen
op hun verzorger
* Dit vertrouwen in het gevolg van eerdere ervaringen
* Wanneer dit vertrouwen er niet is, kunnen kinderen in een later stadium
moeilijk omgaan met stressvolle situaties
4.3 - Wat zou een ouder een kind moeten bieden?
Opvoeding wordt gezien als het gedrag van de ouder dat een kind helpt zich goed te
ontwikkelen en zijn doelen te behalen
Verschillende pedagogische basisdoelen of functies:
Opvoeder moet zorg dragen voor de voeding en verzorging, en het bieden van een
fysiek veilige en stabiele omgeving (basale behoeften)
* Wanneer er aan deze behoeften niet voldaan wordt, is de groei en ontwikkeling
van het kind bij voorbaat belemmerd
Emotionele ondersteuning, waaronder het waarborgen van emotionele veiligheid
en het ervaren van een ware, affectieve relatie met de ouders valt
