Probleem 1 Kalat & Pinel
I:
Hoe ontwikkelt een embryo zich tot man of vrouw?
Mannelijke hormonen zijn androgenen, vrouwelijke hormonen zijn oestrogenen. Onderzoek
in jaren ’50 en ’60 bij zoogdieren en vogels. Injecteren van mannelijke hormonen bij
volwassen vrouwtjes en vrouwelijke hormonen bij volwassen mannetjes. Verandering in
gedrag? Nee! Man alleen vrouwelijker eruit zien door castratie.
2 soorten effecten van geslachtshormonen:
- Organiserende effecten: komen meestal voor gedurende een gevoelige
periode in de ontwikkeling, bijv. lang voor de geboorte bij de mens. Bepaald of de
hersenen en het lichaam zich als mannelijk of vrouwelijk zullen ontwikkelen.
- Activerende effecten: kunnen gedurende het hele leven voorkomen, wanneer
een hormoon tijdelijk een bepaalde respons activeert. Zijn nooit oneindig, maar altijd
tijdelijk.
Onderscheid is niet altijd even makkelijk te maken. Vroeg in het leven van het individu
kunnen hormonen zowel activerende als organiseren effecten (ontwikkeling van het lijf)
hebben. In de puberteit kunnen ook organiserende effecten als hormonale structurele
veranderingen (lagere stem e.d.), samengaan met activerende effecten.
Oestrogenen en Androgenen: (gonads en hypothalamus):
- Invloed hormonen bij de mens al vóór de geboorte, en bepalen ontwikkeling tot man /
vrouw.
- Vanaf bevruchting heeft vrouw heeft XX, en man XY chromosoompaar. Maar in de
vroege prenatale ontwikkeling zijn de gonads (=geslachtsorganen, eierstok of testikel)
identiek. Ook wel primordial gonads genoemd. De gonads zijn dus identiek.
- Mannen en vrouwen hebben beide een Wolffian en een Müllerian systeem. Wolffian
heeft capaciteit om tot mannelijke geslachtsorganen te ontwikkelen. Müllerian heeft
capacitiet om tot vrouwelijke geslachtsorganen te ontwikkelen.
- Mannelijk chromosoom Y bevat het SRY-gen (sex region Y, ook wel HY-gen genoemd)
wat leidt tot ontwikkeling mannelijk testikels. Deze produceren testosteron wat tevens
leidt tot verdere ontwikkeling van de testikels. Verder zorgt het voor groei van het
Wolffian systeem, dat zich verder ontwikkelt tot seminal vesicles (= zakachtige
structuur) en tot vas deferens (= buis van de testes naar de penis). Ook wordt er
Müllerian Inhibiting Hormone (MIH) aangemaakt, wat zorgt voor het verval van het
systeem van Müller. Het uiteindelijke resultaat van deze hormonale veranderingen is
de ontwikkeling v.d. penis en de balzak.
- Bij vrouwelijke embryo ontbreekt SRY gen, dus gonads ontwikkelen tot vrouwelijke
geslachtsorganen en het Müllerian systeem zal wel ontwikkelen. Vrouwelijke embryo
kan ook mannelijke geslachtsorganen krijgen als ze blootgesteld wordt aan grote
hoeveelheden testosteron.
- Seksuele differentiatie hangt af van de hoeveelheid testosteron, en gevoeligste periode
ontwikkeling van genitaliën is de 3e en 4e maand van de zwangerschap (Money en
Ehrhardt, 1972) sensitive period.
o Exp Ward en Ward, 1985; injecteren testosteron in vrouwelijke rat, vlak voor
geboorte of direct na geboorte. Leidt tot vermannelijking, geslachtsorganen
lijken tussen mannelijk en vrouwelijk in te zitten, en ook probeert zij andere
vrouwen te besteigen. Haar hypothalamus lijkt meer mannelijk dan vrouwelijk.
- Testosteron speelt belangrijke rol in de hypothalamus, hier wordt testosteron omgezet
in estradiol. Leidt tot vermannelijking van de hypothalamus.
, Welke verschillen zijn er in de hersenen?
Bij mannen is een deel van de hypothalamus (dit deel is de MPOA), de sexually dimorphic nucleus,
groter. Dit verschil veroorzaakt mannelijk gedrag in mannen. Vrouwen verder grotere dichtheid van
neuronen in de temporale kwab. Belangrijk voor taal. Verder bij vrouwen een groter corpus callosum
in verhouding met de rest van het brein. Vergemakkelijkt waarschijnlijk de communicatie tussen de
hersenhelften.
- Alfa-fetoproteïne: proteïne dat alleen jonge zoogdieren bij zich dragen, gedurende de
gevoelige periode. Bindt zich aan oestrogeen en zorgt ervoor dat het de bloedstroom niet kan
verlaten en de cellen die zich tijdens de gevoelige periode ontwikkelen, niet binnen kan gaan.
Testosteron aromatiseert in oestradiol. Dit gebeurt in de hypothalamus. Werkt anders bij
primaten. Deze hebben mechanismen die oestrogeen inactiveren door ze af te breken tot
inactieve stoffen.
- Oestradiol: kleine hoeveelheid heeft geen invloed op vroege ontwikkeling. Grote
hoeveelheid kan vrouw mannelijker maken. Reden: kleine hoeveelheid kan gebonden worden
aan alfa-fetoproteïne, grote hoeveelheid overstijgt de capaciteit om het te binden aan alfa-
fetoproteïne.
Welke afwijkingen zijn er?
- Gender Identity: hoe we ons seksueel identificeren en hoe we onszelf zien; man of vrouw.
- Sex Differences: hoe we biologisch verschillen.
- Gender Differences: hoe we denken dat we verschillen, van binnenuit.
- Gender Roles: hoe de maatschappij verwacht dat een man of vrouw zich gedraagd.
Afwijkingen ( intersekses; ambigue afwijkingen)
- AIS: Androgen Insensitivity Syndrom ongevoeligheid voor androgenen.
Sommige mannen zijn XY, maar door mutatie in het SRY gen, kan dit leiden tot
onderontwikkelde genitaliën. Dit leidt ertoe dat cellen ongevoelig zijn voor androgeen en dat
geslachtsorgaan zich op een vrouwelijke manier ontwikkeld. Máár er is geen baarmoeder /
eierstokken aanwezig. En er is geen lichaamshaar, omdat lichaamshaar wordt veroorzaakt
door androgenen (zowel in mannen als vrouwen). Men heeft de vrouwelijke genderidentiteit,
maar XY chromosomen. En komt voor in verschillende maten, sommige lijken mannelijker
dan anderen, kleine penis, gering lichaamshaar enz.
- CAH: Congenital Adrenal Hyperplasia meisje ontwikkeld mannelijkere
geslachtsorganen. Normaal is er een negatieve feedback met het ACTH
hormoon, nu juist een positieve waardoor er extraveel van dit hormoon is,
wat zorgt voor extra testosteron. Bij mannen geen gevolgen, bij vrouwen
wel. Vaak corrigerende operatie na geboorte. Opvoeding van een meisje.
Jongensachtig gedrag. Systeem van Müller wel ontwikkeld, dus van binnen
wel een vrouw.
Hermaphrodites je bent een beetje man een een beetje vrouw, nooit echt vol hermafrodiet.
Verder:
- Dyhydrotestosteron: meisje met mannelijke kenmerken. In
puberteit extra testosteron, waardoor geslachtsorganen verder
ontwikkelen.
- Syndroom van Turner: XO. Vrouw zonder secundaire
geslachtskenmerken (borsten e.d.).
- Superfemale: XXX. Vrouw heeft vaak emotionele problemen.
- Klinefelter: XXY. Testosteronproductie in puberteit lager dan
normaal. Hierdoor minder mannelijk. Onvruchtbaar en soms
borstgroei.
- Supermale: XYY. Erg mannelijke mannen. Normaal IQ.