Hoorcollege 1 Ziekteprocessen onder de microscoop
Elke cel maakt heel veel eiwitten per minuut en die hebben allemaal
functies. Zijn ook verkeerd gevouwen eiwitten en die moeten
afgebroken worden, dit gaat heel efficiënt. Maar als je ouder wordt
dan wordt je eiwit afbraak minder. Dus eiwitten gaan ophopen en
cellen gaan minder goed functioneren. Vooral hersencellen zijn
hiervoor gevoelig. Bij genetische vorm versneld dus eigenlijk de
veroudering.
Alzheimer
- Maar 5% is familiair, en de rest is ouderdom
- Krimpen van de hersenen
- Eerste stadium; beperking korte termijn geheugen
- Plaques is ophoping man amyloid. En tangles en daar gaat tau eiwit tussen
zitten.
o Plaques is pas is laat stadium dus dan ben je al te laat
- Amyloid peptiden
o APP processing leidt o.a. tot intra neurale αβ42 productie in het ER
o APP gen op chromosoom 21
o Down syndroom overexpressie van APP
▪ Mutaties leiden tot familiaire vorm
▪ Presenline 1 en 2; rol bij APP processing
o αβ42 circuleert binnen neuronen
o IDE = insulin degrading enzyme
▪ Breekt ook amyloid af
▪ In stadia waarbij nog geen klachten zijn zie je dat dit al heel erg
afneemt
Parkinson
- Veel moteriek gericht
- Veroorzaakt storingen in de motoriek; spiertrillingen, spierstijfheid
- Ontstaat door afsterven van dopamine-vormende zenuwcellen in substania
nigra
- Mutatie in Parking (E3 ligase) zorgt voor Parkinson. Eiwitten worden niet meer
goed afgebroken
Gekke koeie ziekte (CDJ)/Prion ziekte
- Vooral spontaan en klein deel genetisch
- Overdraagbaar door besmetting bij bepaalde operaties en groeihormonen
verkregen uit menselijke hypofyse
- Scrapie
o Schapen en geiten
o Ataxia, jeuk
o Overbrengen door inspuiten ruggenmerg
,- Guru
- Leek een traagwerkend virus. Bleek echter een eiwit ipv DNA/RNA
- Prion; infectieuze stof met protein achtige eigenschappen
- Prion van nature een eigen eiwit; PrPc met helix structuur
- Scrapie vorm is PrP cr; zelfde eiwit met een sheet structuur
- PRPsc is ongevoelig voor proteases, straling en verhitting
Ziekte van Huntington
- Is een dominante ziekte. En als kinderen geen symptomen krijgen zullen hun
kinderen ook geen symptomen krijgen
- Neurologische aandoening
- Dodelijk na 10-20 jaar na symtomen
- Combinatie van Parkinson, ALS en alzheimer
- Verschillende symptomen
o Depressie
o Motoriek aangetast
o Gewichtsverlies etc.
- Veel mensen laten zich niet testen, zit grote taboe op de ziekte
- Oorzaak is een mutatie; polyglutamine expansie
o Veel een reeks van 20 glutamines
o Eiwitten klikken aan elkaar en laten ook weer los, maar CAG repeat is
instabiel, want hoeveelheid kan veranderen
o Heb je 40 of meer repeats dan plakt dat aan elkaar en laat het niet meer
los. Bij 36-39 zorgt het ervoor dat je net geen klachten krijgt (is grijs
gebied). Maar kans is dan wel heel groot dat kind het wel krijgt.
o Hoe meer repeats bepaald hoe vroeg je het krijgt
- Soms weet je als ouder niet dat je drager bent, en dan wordt kind geboren die
wel ziek is
- Door microaggregatie van CAG repeats ontstaan er ontstoppingen waardoor je
dus verminderde aansturing hebt
- Moet ingrijpen door het remmen van de aanmaak of stimuleren van de afbraak
- Genbewerking met CRISPR Cas9
o Antisence gemaakt van RNA huntington en dat teruggeplaatst
o Elke twee maanden terugkomen en gezonde Huntington ook omlaag en
die heb je ook nodig want speelt een rol in blaasjestransport. Ook andere
organen raken ook aangedaan
- Chaperones reduceren polyglutamine eiwit niveaus
2
,Hoorcollege 2 karakteristiek kanker
Tumoren ontstaan uit normale weefsels
- Tumoren ontstaan door cellen die niet goed functioneren, waardoor ze niet
het weefsel kunnen behouden in normale vorm en functie
- Hebben histologisch fenomeen wat lijkt op dat van normale weefsel van
afkomst (histopathologie)
- Is niet abrupt, zitten verschillende stadia in
Benigne vs maligne
- Tumoren die lokaal groeien zonder het invaderen van andere weefsels zijn
benigne
- Benigne tumoren hoeven niet persé problemen te veroorzaken
o Thyroïde adenoma’s (premaligne epitheel groei) kunnen zorgen voor
vermeerderd uitstoot van thyroïd hormoon in de circulatie, wat leidt tot
hyperthyroidisme
o Hypofyse adenoma’s kunnen groei hormoon uitstoten in de circulatie
wat zorgt voor enorme groei van bepaalde weefsels; ziekte genaamd
acromegaly
- Tumoren die omliggende weefsels invaderen en metastaseren zijn maligne
- Metastases zijn grootste doodsoorzaak binnen kanker, dus meestal niet dood
door de originele tumor
Tumoren ontstaan uit verschillende gespecialiseerde celtypen
- Meeste ontstaan uit epitheel cellen (carcinoma)
o Epitheel; sheets van humane cellen die een muur vormen tussen
holten, kanalen en het onderliggende weefsel, hieronder valt ook de
huid
o Basale membraan (basal lamina); is opgebouwd uit extracellulaire
matrix (ECM) en scheidt de epitheel cellen van de onderliggende laag
van het ondersteunende connectie weefselcellen (stroma)
▪ Bestaat uit eiwitten die geproduceerd worden door stroma
cellen en epitheelcellen
- Twee typen carcinoma’s
o Squamous cell carcinoma; van cellen die beschermlaag in epitheelcel
vormen
o Adenocarcinoma’s; van cellen die gespecialiseerd zijn in uitscheiden
van substanties in de kanalen en holtes
- Niet epitheliale kankers
o Connective tissue (mesenchymaal)→ sarcoma’s
o Hematopoëtisch (bloed vormende weefsels)
▪ Voorloper van erytrocyten, antilichaam secreterende cellen, T
en B lymfocyten
▪ Leukemie; witte bloedcellen, kankercellen die geen pigment
bevatten en bewegen vrij in circulatie
3
, ▪ Lymfoma’s; maligne B of T lymfocyten die solide tumoren
vormen, zitten vooral in lymfeklieren. Zitten dus op vaste plek
o Ontstaan in zenuwstelsel
▪ Gliomas, glioblastomas, neuroblastomas, schwannomas en
medulloblastomas
▪ Zijn erg agressieve tumoren die lastig te genezen zijn
Niet alle tumoren kunnen geclassificeerd worden
- Melanomas ontstaan uit melanocyten, gepigmenteerde cellen in huid en
retina die ontstaan uit zenuwstelsel
- Small-cell lung carcinoma (SCLCs) hebben neurosecretory-like cellen.
Kunnen zijn ontstaan uit endodermale cellen van de long die bepaalde
karakteristieken niet meer hebben en zijn opgenomen in neurale deling
- Sommige tumoren kunnen transdifferentiatie ondergaan (van een celtype
naar andere)
o Lastig om te bepalen waar ze vandaan komen
o Veranderen genexpressie patroon, en hoe ze reageren op
omgevingsfactoren
- Teratomas (meestal benigne); ontstaan uit germ cel voorlopers en die blijven
delen in gebieden waar ze niet welkom zijn. Vormen hele grote tumoren, en
kunnen toch andere weefsels vinden (haar, tanden, nagels kunnen erin
bevinden)
o Zijn genetisch wild type, hebben geen mutaties
- Tumoren die via dedifferentiatie alle karakteristieke van origine weefsel
verliezen (anaplastisch). Dus niet meer bepaald worden waar ze vandaan
komen. Hebben eigenlijk geen structuur meer die ergens op lijkt
Kankers ontwikkelen heel geleidelijk, zijn meerdere stappen in het proces
- Worden geleidelijk steeds agressiever, invasiever.
- Hyperplasie; beginfase tumorontwikkeling. Is vermeerderde hoeveelheid van
celtype dan normaal, maar lijken nog heel erg op andere weefsel
o Lamina basalis is nog heel goed zichtbaar, en is grens tussen
snelgroeiende cellen en stroma
- Metaplasie; normale weefsel zijn vervangen door ander weefsel
o Verhoogd kans op tumor heel erg
- Dysplasie; staat tussen benigne en maligne vorm.
o Verschil in nucleus vorm en grootte, is meer kleur. Meer celdeling en
cytoplasma verdwijnt beetje
o Structuur veranderd
o Eigenschappen komen minder goed overeen met normale weefsel
o Adenomas, polyps, papillomas en skin warts bevatten verschillende
celtypen dan normale epitheelcellen (zijn niet kwaadaardig)
- Neoplasie; invasie van onderliggend weefsel, doorbreken lamina basalis
- DEZE STAPPEN ZIJN NIET UNIVERSEEL DUS KAN OOK ANDERS VERLOPEN
4
