Begrippenlijst Kwalitatieve methoden in de sociale wetenschappen
2023-2024
Kwantitatief onderzoek Positivisme Gaat ervan uit dan er maar één waarheid is, en dat de wetenschap die
waarheid kan onthullen.
Perspectief Een waarheid.
“We ontdekken de realiteit.”
Realisme/essentialisme. Deze stroming gaat er vanuit dat psychische
stoornissen er altijd al zijn geweest. Echter zijn deze op een gegeven moment
ontdekt.
Kwalitatief onderzoek Constructivisme Gaat ervan uit dat er niet één waarheid is. Met elkaar maken we de realiteit.
“Hoe wij de wereld hebben ingedeeld met categorieën”. Dit wordt gedaan
door wat wij functioneel vinden. Bijv. mannen en vrouwen.
Perspectief Perspectief van verschillende betrokkenen.
“We maken de realiteit.”
Nominalisme/pragmatische. Deze stroming gaat er vanuit dat psychische
stoornissen gemaakt zijn door de mens. Er is door de mens gezegd dan
langdurige somberheid, depressie moet heten en dat het een stoornis is.
! Kwalitatief onderzoek is een cyclisch proces waarbij de onderzoeksvraag tijdens het doen van het onderzoek aangepast mag worden.
! Triangulatie wanneer er verschillende kwalitatieve methoden samen gebruikt tijdens onderzoek; interviews, observaties en
documentanalyse. Maar ook de combinatie van kwalitatief- en kwantitatief onderzoek wordt triangulatie genoemd. Triangulatie kan
zorgen voor bevestiging, aanvulling maar het kan ook dat bevindingen tegengesproken worden.
! Wanneer vanaf het begin van het doen van onderzoek duidelijk is dat er kwalitatief en kwantitatief onderzoek gebruikt gaat worden,
wordt dit mixed-methods genoemd. In alle stappen van het onderzoek moeten kwalitatief en kwantitatief onderzoek gecombineerd
worden.
! Kwalitatief onderzoek zorgt voor een breder plaatje doordat er meerdere perspectieven onderzocht worden. Er zijn verschillende
waarheden en moeten deze allemaal meenemen in onderzoek.
Mimesis De transformaties van de werkelijkheid naar de tekst -waarbij informatie verdraaid of verloren kan gaan- wordt mimesis
genoemd. Kan ook wel gezien worden als ruis.
- Eerstegraads mimesis: deze start bij de participant wanneer hij zijn verhaal vertelt zit daar al ‘ruis’ in vergelijking met wat
er werkelijk gebeurd is. Bijvoorbeeld door de stemming van de participant.
- Tweedegraads mimesis: de onderzoeker geeft zijn eigen draai aan de antwoorden van de participant.
Ook al probeert de onderzoeker zo objectief mogelijk te zijn, er ontstaat ruis.
De lezer van de tekst heeft een eigen interpretatie van de tekst, wat ook weer voor ruis zorgt.
Theoretische kaders binnen Symbolisch interactionisme Het symbolisch interactionisme gaat ervan uit dat het enorm belangrijk
kwalitatief onderzoek: Thomas Theorem voor mensen is hoe zij de wereld zien. Op het moment dat zij een
Vallen allen onder het bepaalde interpretatie van de wereld hebben, heeft dit consequenties
constructivisme. die het niet gehad zou hebben wanneer iemand een ander
interpretatie heeft. Denk hierbij aan een boom: de een denkt “Fijn
schaduw, verkoeling.” De ander denkt: “Brr, beestjes”.
Het gaat om het onderzoek naar persoonlijke/subjectieve betekenissen
die mensen geven aan dingen. Om hoe zij de wereld zien. Om
individuele, subjectieve ervaringen. Het symbolisch interactionisme
gaat ervan uit dat ieders perspectief van belang is, en dat we daar
interesse voor mogen hebben in onderzoek.
De Thomas-Theorem of de Thomas-regel welke stelt dat wanneer
mensen situaties als werkelijk definiëren, die situaties werkelijke
gevolgen hebben. De definitie van de situatie is dus van invloed op het
handelen.
Bijvoorbeeld: interviews om zicht te krijgen op de individuele
betekenissen die mensen hebben.
Samengevat: Colleges, Kwalitatieve methoden in de sociale wetenschappen 1
, Etnomethodologie De etnomethodologie is uitgewerkt door Harold Garfinkel en richt zich
Harold Garfinkel (1967) op de interactie tussen mensen. De etnomethodologie gaat ervan uit
dat de waarheden of manieren van leven van mensen, ontstaan in die
dagelijkse interactie. Wil men zicht krijgen op deze interacties, dat
moeten de dagelijkse interacties bestudeerd worden.
Binnen de etnomethodologie valt de discoursanalyse. De taal die wij als
mensen gebruiken, om die te gaan analyseren, om zo zicht te krijgen
op gezamenlijke waarheden. Maar ook zicht krijgen op welke woorden
wel of juist niet meer gebruikt worden. De taal die we als mensen
gebruiken heeft veel impact op hoe de mens de wereld om zich heen
ervaart.
Bijvoorbeeld: discoursanalyse
Structuralisme Het structuralisme richt zich op de onzichtbare impliciete regels
waarbij als mensen ons niet heel erg bewust van zijn. Op de regels die
gelden in onze maatschappij, die wij als mensen onbewust logisch,
normaal en gepast vinden. Het gaat bij het structuralisme om de
onbewuste structuren die ten grondslag liggen aan sociale
verschijnselen.
Carl Yung benoemt het collectief onbewuste. Het concept van het
collectief onbewust gaat over de gezamenlijke kennis die we als
mensen bijna onbewust hebben. Yung noemt voorbeelden als ‘de
oermoeder’, ‘de oude wijze man’ of ‘de ideale man/vrouw’. In ons
collectief onbewuste hebben wij allemaal en beeld hoe deze personen
eruit zouden moeten zien. Yung gaat uit van archetypes, en een soort
impliciet regelsysteem wat zich onder de dagelijkse omgang tussen
mensen bevindt.
! Alle drie bovenstaande theoretische kaders vallen onder het constructivisme.
! Flick omschrijft naast deze drie theoretische kaders, nog een theoretisch kader: feminisme. Het feminisme heeft een grote rol gespeeld in
de ontwikkeling van kwalitatief onderzoek. Het feminisme liet een stem horen die daarvoor niet of nauwelijks gehoord werd.
! Omdat het feminisme gebruik maakt van de drie bovenstaande kaders, wordt deze hier niet verder uitgewerkt.
! Meestal is het een combinatie van theoretische kaders welke binnen kwalitatief onderzoek gebruikt worden.
Onderzoeksprogramma’s: Grounded Theory De Grounded Theory is sinds de jaren ’60 bekend geworden dankzij
Glaser & Strauss Glaser & Strauss. Zij deden een onderzoek naar: “Awareness of dying.”
Hier brachten zij een boek over uit. Later brachten zij ook een boek uit
over de onderzoeksmethode die zij ontwikkeld hebben tijdens het
doen van dat onderzoek, de Grounded Theory.
Bij het uitvoeren van een onderzoek middels de Grounded Theory wil
men iets weten over een fenomeen waar nog niet zoveel bekend over
is. Met als doel het ontwikkelen van een theorie (inductief vanuit de
data). Het is een cyclisch proces en de onderzoeksvraag wordt soms
meerdere keren nog iets aangepast.
De Grounded Theory vormt tot op zekere hoogte de basis van
kwalitatief onderzoek.
Etnomethodologie, Conversatie- De etnomethodologie is hierboven al besproken. Hieronder vallen bijv.
en Discoursanalyse de discoursanalyse en de conversatie analyse. De conversatie analyse
Harold Garfinkel analyseert de meer formele aspecten van communicatie en niet de
inhoud. Het gaat over hoe beurten in een gesprek verdeeld worden.
Maar ook over de manier waarop formele gesprekken tussen
hulpverlener en zorgvragen worden gestart of geëindigd. Grond
bestuderen hoe deze processen zich voordoen.
Narratieve studies Bij narratieve studies vertelt de participant zijn verhaal zonder sturing
van de onderzoeker. In het extreemste geval stelt de interviewer maar
één vraag: “Vertel je verhaal.” De participant vertelt volledig zijn eigen
verhaal. Hierbij is er geen interviewlijst met topics die bevraagd
worden aan de participant. Zo min mogelijk sturend!
Samengevat: Colleges, Kwalitatieve methoden in de sociale wetenschappen 2
, Hierbij hoopt de onderzoeker dat de participant in een Zugzwang
terecht komt. De participant komt in een flow en vertelt en vertelt en
vertelt. De participant vertelt dan waarschijnlijk meer dan wanneer hij
enkel interviewvragen kreeg gesteld. Nadeel hiervan is, dat wanneer de
participant met zijn verhaal een andere kant op gaat dan de
onderzoeker vooraf had gehoopt, dit niet de informatie oplevert zoals
gewenst.
Etnografisch onderzoek Bij etnografisch onderzoek gaat de onderzoeker zelf het veld in en
observeert. Vaak participeert hij ook in het onderzoeksveld. Hij wordt
als het ware een van de proefpersonen en ondergaat het
onderzoeksveld. Dit kan maar hoeft niet undercover te zijn.
Denk hierbij aan de Ikea. Je gaat naar binnen voor één ding en komt
thuis met veel meer. Marketingpersonen zijn goed in het doen van
etnografisch onderzoek. Ze kijken wat er onder de mensen leeft en op
basis daarvan maken zij producten of richten zij winkels in.
Hermeneutische benaderingen Hermeneutisch onderzoek heeft te maken met het onderzoek doen
naar dingen uit het verleden. Wanner je onderzoek doet, bevind je, je
altijd in het ‘nu’. En bij het onderzoek doen naar het verleden moet
een onderzoeker nooit vergeten dat hij naar het verleden kijkt met de
kennis en ogen van het nu.
Presentisme is met de ogen en de context van nu naar vroeger kijken.
De hermeneutiek probeert deze kennis en ogen van het nu, los te laten
bij het kijken naar dingen uit het verleden. Zo bewust mogelijk in leven
in de contexten die er toen speelden. Omdat je dit nooit precies weet,
worden er verschillende hypothesen opgesteld, open voor
verschillende mogelijkheden.
Dit komt in de wetenschap tegenwoordig veel voor. Dat men met de
kennis en ogen van nu naar het verleden kijkt en er een soort
waarheden uit haalt.
Denk aan het filmpje van Theo Maassen over het ‘nu’ en de 80-jarige
oorlog.
Formuleren onderzoeksvraag: Een vraag Een onderzoeksvraag moet ook daadwerkelijk een vraag zijn.
9 kenmerken van een Duidelijk Een onderzoeksvraag is duidelijk zodat hij niet anders geïnterpreteerd
onderzoeksvraag die belangrijk kan worden. Daarnaast geeft de onderzoeksvraag duidelijkheid over de
geacht worden. richting van het onderzoek.
Specifiek Specifiek en haalbaar, specifiek kleine groep en haalbaar binnen de tijd
en middelen die er beschikbaar zijn.
Haalbaar
Relevant Een onderzoeksvraag dient relevant te zijn. In de inleiding van een
onderzoeksopzet staat ook de relevantie van een kwalitatief
onderzoek.
Denk aan wc-onderzoek.
Dynamisch Dynamisch betekent hier dat de onderzoeksvraag veranderlijk moet
kunnen zijn. In de loop van een onderzoek kan het zo zijn dat de
onderzoeksvraag vernauwt of verbreedt moet worden. Dat er net even
een andere richting op moet worden gegaan met het onderzoek. De
onderzoeksvraag moet daaraan aangepast kunnen worden. Bij
kwalitatief onderzoek is het toegestaan om de onderzoeksvraag aan te
passen.
Sensitizing concepts Sensitizing concepts betekent het hebben van richting gevende of vage
ideeën waar belangrijke informatie zich zou kunnen bevinden. Welke
belangrijk is voor het onderzoek.
Samengevat: Colleges, Kwalitatieve methoden in de sociale wetenschappen 3
