Samenvatting van hoofdstuk 10 uit het PDF 'Rechtvaardigheid, conflict en emancipatie', paginanummers zijn erbij vernoemd dat je met de openboektoets het makkelijk terug kan vinden in het PDF.
Sociologie
PDF ‘Rechtvaardigheid, conflict en emancipatie’
Wat mensen in beweging brengt is onvrede over hun situatie of die van een ander met wie ze zich
identificeren. Een gevoel van onrechtvaardigheid, onzekerheid of angst is doorgaan een drijfveer
om iets te willen veranderen aan maatschappelijke verhoudingen. Vaak gaat dit het daarbij om
emancipatie (p. 319).
Emancipatie: het proces waarin een groepering vanuit een onrechtvaardig beoordeelde
situatie op weg gaat naar een rechtvaardige situatie van gelijkwaardigheid en gelijke
behandeling (p. 319).
Van een emancipatiebeweging is sprake wanneer de volgende 2 elementen zich in
combinatie voordoen (p. 319):
Het is een sociale beweging die streeft naar verbetering van de maatschappelijke
positie van de sociale categorie of groep die door deze beweging wordt
vertegenwoordigd;
De maatschappelijke uitgangssituatie van de desbetreffende categorie wordt als
onrechtvaardig ten opzichte van de andere sociale categorieën of groepen ervaren.
De positie van anderen moet dus als bevoorrecht worden beschouwd ten opzichte van de te
emanciperen groep (p. 320).
Geschiedenis van het denken over rechtvaardigheid
Het verdelingsvraagstuk in de oudheid: talent als maatstaf (p. 321 & 322)
Griekse filosoof Aristoteles
“Niet zo ongelijk, als de gelijke behandeling van ongelijken”
Rechten en plichten
Feodale (middeleeuws) tijdperk: standenmaatschappij (p. 322)
Nauwelijks sociale mobiliteit
Rechtvaardigheid betekent in zo’n soort samenleving > mensen hebben er recht op
naar hun stand te worden beoordeeld (kastensysteem in India).
“Wat is, is rechtvaardig”
Erfrecht (rechten en plichten die behoorden bij een stand)
Franse Revolutie: het gelijkheidsbeginsel (p. 322 & 323)
Verzet tegen adellijke privileges
Gelijkheid en rechtvaardigheid werden synoniemen: rechtvaardigheid is de
samenleving waarin iedereen gelijk is. Gelijkheid is uniform.
De dictatuur van het proletariaat (Russische Revolutie, Maoïstische Revolutie in
China)
Miljoenen slachtoffers (levenslange opsluiting, strafkamnoen, guillotines)
George Orwell: animal farm “Some animals are more equal than others”
Liberalisme: het dubbele rechtvaardigheidsbegrip (p. 323)
Verzet tegen het uniformiteitsbeginsel, tegen de privileges
Dubbele rechtvaardigheidsbeginsel > voor de wet (formeel) is iedereen gelijk, maar
dat wordt genuanceerd door het principe van Aristoteles. (waarbij talent wordt
vervangen door verdiensten, die verdienste wordt in de economie en private sfeer
beloond)
Wat iemand op de economische markt zelf verdient is in per definitie rechtvaardig
De markt is van niemand, dus rechtvaardig (soort natuurwet)
De beloonde verdienste draagt bij aan verhoging van de welvaartspeil
Meritocratie: samenleving waarin de verdeling is gebaseerd op verdienste
, Socialisme en communisme: het behoeftebegrip (p. 323 & 324)
Socialisten en communisten verzetten zich heftig tegen de maatstaf van “verdienste”,
zij vinden dit onrechtvaardig. Niet iedereen staat in gelijke mate ten opzichte van de
markt en is dus niet in dezelfde mate in staat tot “verdiensten”.
Verschil in afkomst leidt tot een ongelijke startpositie in de maatschappij, ook al is
iedereen gelijk voor de wet
De marktordening heeft een politiek karakter. Eigenaren of bezitters van
productiemiddelen kunnen zich veel meer welvaart toe-eigenen dan arbeiders, die
slechts hun arbeidskracht kunnen aanbieden
Eigendom is op voorhand ongelijk verdeeld (erfrecht bijvoorbeeld). Het
rechtvaardigheidsbegrip van het liberalisme begunstigt de kapitalistische eigenaren
Het rechtvaardigheidsbegrip van de socialisten gaat dan ook uit van het
behoeftecriterium > iedereen moet naar behoefte krijgen: behoefte naar
consumptieve goederen en behoefte van talent
Verantwoordelijkheid van de samenleving als geheel om deze extra faciliteiten te
beiden. De eis van presteren naar vermogen > sociale plicht vervullen en niet alleen
afvragen, wat levert het mij op
Volgens de socialisten sluit zowel de behoeftevervulling als de sociale
verantwoordelijkheid buiten het rechtvaardigheidsbegrip, waardoor symmetrie
tussen rechten en plichten verloren gaat.
De pluriforme Nederlandse samenleving en rechtvaardigheid (p. 324 & 325)
Meerdere rechtvaardigheidsprincipes bestaan naast elkaar
Verzorgingsstaat > stapeling van rechtvaardigheidsbeginselen
Historisch verworven rechten (eigendomsrecht, erfrecht) > ongelijkheid, deels opgevangen
door belastingsstelsel
Formele gelijkheid gegarandeerd (Grondwet, Algemene wet gelijke behandeling)
Verdienstecriterium (Liberaal standpunt) via economie
Behoeftecriterium > voorzieningsstelsel van de overheid (PGB’s, sociale verzekeringen,
beurzenstelsels etc.) > voorzien van de minimale menselijke basisbehoeften.
Capaciteitscriterium > eisen voor toegang tot bepaalde voorzieningen te formuleren. De
plicht om naar vermogen te presteren > uitkering: sollicitatieplicht, verantwoordelijkheid.
De overgang in de jaren 90 van de ‘verzorgingsstaat’ naar de ‘zorgzame samenleving’ en de
‘participatiesamenleving’ nu kan in die termen worden beschouwd als een geleidelijke verschuiving
van de prioriteitsstelling van het behoefteprincipe naar de andere beginselen. Aan ‘verdiensten’
wordt meer gewicht toegerekend, terwijl door het benadrukken van de sociale verantwoordelijkheid
in de vrijwilligerssfeer het ‘capaciteits- of verantwoordelijkheidscriterium’ opduikt. Zo wordt in
toenemende mate de nadruk gelegd op ieders sociale plicht ten opzichte van buren en familie, die hij
(en vooral ‘zij’) naar vermogen dient te vervullen, zoals de naam participatiesamenleving zegt
(p. 325 & 326).
Dat zo’n verschuiving in prioriteitsstellingen niet zonder maatschappelijke gevolgen blijft, spreekt
voor zich. Met de individualisering van de samenleving (meer eenpersoonshuishoudens, kleinere
gezinnen, meer scheidingen) worden mensen meer gezien als individu dan als partner of familielid.
De sociale banden zijn losser geworden en de onderlinge verantwoordelijkheid minder
vanzelfsprekend, vooral als dit inspanningen vergt. Bovendien vraagt het een enorme cultuuromslag
ten opzichte van de verzorgingsstaat, waar zorg als een basisrecht wordt beschouwd (p. 326).
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ambersanting. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,65. Je zit daarna nergens aan vast.
