Hoofdstuk 6, gedrag en beweging
§1, pubergedrag
Gedrag, alle waarneembare activiteiten die een mens of dier vertoont. Dit bestaat niet alleen uit
bewegingen maar bijvoorbeeld ook uit geluiden maken, slapen, van kleur veranderen, geurstoffen
afscheiden en een lichaamshouding handhaven.
Pubergedrag, gedrag van jongeren tussen 12-16 jaar. Onder dit gedrag verstaan we grillig en
roekeloos gedrag ook verleggen ze grenzen en ontdekken ze nieuwe dingen. Verder zetten ze zich
vaak af tegen regels en gewoontes. Dit gedrag verschilt per jongere.
§2, gedrag beschrijven
Ethologie, de tak van de biologie waarbij de studie van het gedrag van dieren centraal staat.
Handelingen/gedragselementen, een reactie op een prikkel. Gedrag is opgebouwd uit
opeenvolgende handelingen. Veel handelingen komen tot stand door de werking van spieren maar
ook de werking van klieren kan gedrag zijn.
Prikkels, invloeden uit het milieu op een organisme. In zintuigcellen ontstaan onder invloed van deze
prikkels impulsen. Neuronen geleiden en verwerken de impulsen. Uiteindelijk ontstaat zo een
reactie/respons op de prikkel.
Black box, ethologen kunnen alleen naar de buitenkant van een dier kijken aangezien ze met levende
dieren te maken hebben. Het inwendige gedeelte van een dier wordt daarom een black box
genoemd.
Input, prikkels die een dier informatie verschaffen over
het milieu.
Output, het gedrag van een dier.
Door de input en output te bestuderen, probeert een etholoog conclusies te trekken over processen
die zich in een dier afspelen. Hierbij maakt de etholoog gebruik van kennis die in andere takken van
de biologie is verkregen. Belangrijk daarbij is vooral kennis over het zintuigstelsel, het zenuwstelsel en
het hormoonstelsel. Verder levert de MRI-scanner veel informatie over de activiteit van hersendelen in
relatie tot gedrag.
Objectief, de beschrijving van het gedrag moet objectief bij een etholoog. Er mogen alleen
waargenomen feiten in zijn beschrijving vermeld worden, dus zonder mening of interpretatie.
Ethogram, een objectieve beschrijving van Handeling Afk. Beschrijving
de verschillende type handelingen die bij Bijten Bij. Knagen aan materiaal anders dan voer.
een diersoort voorkomen. Je schrijft dan Drinken Dr. Water oplikken uit flesje of bakje.
voor een bepaalde tijd (±15 min) alle Eten Et. Pakken van voer in de bek waarop een
gedragen objectief op. Dit doe je onder kauwende beweging volgt.
normale omstandigheden. Ethogram
Protocol, een lijst van de achtereenvolgende handelingen van een dier. Met behulp van een
protocol kunnen o.a. de volgende vragen 1e minuut 2e minuut 3e minuut
beantwoord worden: 0-5 seconden Sz. Gr. Et.
-Hoe vaak komt elke handeling voor? 6-10 seconden Sz. Gr. Et. Dr.
-Hoe lang duurt een handeling? 11-15 seconden Sz. Gr. Ls. Et.
-Is er een vaste volgorde tussen 16-20 seconden Sz. Gr. Ls. Et.
bepaalde handelingen? 21-25 seconden Sz. Re. Gr. Et.
Handeling, een reactie op een prikkel. 26-30 seconden Sz. Dr. Gr. Ls. Ks.
Gedragssysteem, gedrag is opgebouwd Protocol
uit handelingen. Handelingen met een gemeenschappelijk doel vormen samen een gedragssysteem,
voorbeelden die bij dieren en mensen voorkomen zijn voedingsgedrag en voortplantingsgedrag. Je
hebt ook gedragssystemen die alleen bij mensen voorkomen zoals kookgedrag, rijgedrag,
studeergedrag en onderzoekgedrag. De handelingen in een gedragssysteem volgen elkaar vaak in een
vaste volgorde op.
Gedragsketen, het effect van de ene handeling leidt tot een volgende handeling.
, Ritueel, in bepaalde situaties handel je altijd hetzelfde zo trek je bv altijd eerst je linker- en dan pas je
rechterschoen aan als je die dag een toets hebt. Sommige rituelen zijn onbewust zoals het
aantrekken van een broek.
Balts, een vorm van voortplantingsgedrag en een goed voorbeeld van een gedragsketen. Een keten
van handelingen tussen een mannetje en een vrouwtje leidt uiteindelijk tot bevruchting van de
eieren. De balts is ook een voorbeeld van sociaal gedrag.
Subsystemen, het gedragssysteem voortplanting bij de stekelbaars bestaat uit vier samenhangende
groepen van handelingen, de subsystemen. Een subsysteem kan als geheel worden geactiveerd. De
mate waarin een subsysteem wordt geactiveerd, blijkt af te hangen van de fase in de
voortplantingscyclus. In de nestbouwfase worden vrijwel uitsluitend vecht- en nestbouwhandelingen
vertoond, in de baltsfase voornamelijk vecht- en baltshandelingen en in de broedzorgfase vooral
broedzorghandelingen, maar ook vechthandelingen.
§3, spieren en beweging
Contractie: samentrekking van de spier. Dit wordt mogelijk gemaakt
door een impuls via motorische neuronen.
Er zijn drie type spierweefsels:
- Glad spierweefsel bestaat uit langwerpige spiercellen, elk
met een celkern. Het komt voor in de huid en in de wand
van buisvormige of holle organen(iris, zaadleiders enz.). Het
spierweefsel wordt aangestuurd door het autonome
zenuwstelsel. Ook hormonen kunnen samentrekking
veroorzaken. De contractie verloopt relatief traag, maar de
spiercellen raken niet snel vermoeid
- Dwarsgestreept spierweefsel bestaat uit spiervezels die elk
zijn ontstaan door versmelting van vele spiercellen. Een
spiervezel bevat dan ook vele celkernen. De meeste dwarsgestreepte spieren zitten vast aan
delen van het skelet (skeletspieren). Sommige dwarsgestreepte spieren zitten met een of
beide uiteinden vast aan de huid (huidspieren). De spieren worden door het animale
zenuwstelsel aangestuurd. De contractie verloopt snel, maar spiervezels raken wel snel
vermoeid.
- Hartspierweefsel bestaat spiercellen die vertakkingen vormen. Het wordt aangestuurd door
het autonome zenuwstelsel.
Spierschede: het bindweefsel dat om een
skeletspier heen zit. Aan beide uiteinden van de
spier gaat het bindweefsel van de spierschede
over in het bindweefsel van pezen.
In pezen komen veel collagene (niet-elastische)
vezels voor, die zich voortzetten tot in het
beenvlies om de beenderen. Een skeletspier
bestaat uit een aantal spierbundels, elk omgeven
door een laag bindweefsel. Een spierbundel
bestaat uit een aantal spiervezels die parallel aan
