Materiële Hulpverlening
Inhoud
Week 1...................................................................................................................................................5
Kennisclip...........................................................................................................................................5
Hoofdstuk 1 – Ontwikkelingen van geld.............................................................................................6
1.1 Geld door de jaren heen...........................................................................................................6
1.2 Armoede door de jaren heen....................................................................................................6
1.3 Recente ontwikkelingen...........................................................................................................8
1.4 Digitalisering.............................................................................................................................8
1.5 Cryptovaluta.............................................................................................................................9
1.6 Maakt geld gelukkig?................................................................................................................9
SDG’s..................................................................................................................................................9
Quizvragen........................................................................................................................................10
Week 2.................................................................................................................................................11
Kennisclip hoofdstuk 2......................................................................................................................11
Kennisclip hoofdstuk 3......................................................................................................................12
Hoofdstuk 2 – Armoede en schulden...............................................................................................13
2.1 Definities van armoede...........................................................................................................13
2.2 Oorzaken van armoede...........................................................................................................14
2.3 Armoede op verschillende niveaus.........................................................................................15
2.4 Wat zijn schulden?..................................................................................................................16
2.5 Soorten schulden....................................................................................................................16
2.6 Armoede in Nederland...........................................................................................................16
2.7 Risicogroepen.........................................................................................................................17
2.8 Nieuwe armen........................................................................................................................17
Hoofdstuk 3 – De rol van de overheid en maatschappij...................................................................18
3.1 Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving...............................................................18
3.2 Volksverzekeringen.................................................................................................................18
3.3 Werknemersverzekeringen.....................................................................................................19
3.4 Sociale voorzieningen.............................................................................................................19
3.5 Toeslagen................................................................................................................................19
3.6 Kortingen op heffingen en aftrekposten.................................................................................20
3.7 Complexiteit van het inkomen................................................................................................20
3.8 Handhaving in de sociale zekerheid........................................................................................21
3.9 Individualisering en het maatschappelijke debat....................................................................21
1
, 3.10 Maatschappelijk debat.........................................................................................................22
3.11 Culturele diversiteit in armoede en schulden.......................................................................22
3.12 De samenleving zet zich in....................................................................................................22
SDG’s................................................................................................................................................23
SDG 1 – Beëindig armoede overal en in al haar vormen...............................................................23
SDG 10 – Dring ongelijkheid in en tussen landen terug................................................................23
Quizvragen........................................................................................................................................23
Hoofdstuk 2..................................................................................................................................23
Hoofdstuk 3..................................................................................................................................24
Week 3.................................................................................................................................................26
Kennisclip hoofdstuk 4......................................................................................................................26
Kennisclip hoofdstuk 5......................................................................................................................26
Kennisclip hoofdstuk 6......................................................................................................................28
Hoofdstuk 4 – Financiële huishouding van het gezin........................................................................29
4.1 Overzicht creëren...................................................................................................................29
4.2 Inkomstenmaximalisatie.........................................................................................................29
4.3 Uitgavenminimalisatie............................................................................................................29
4.4 Reactance...............................................................................................................................29
4.5 Apps........................................................................................................................................30
Hoofdstuk 5 – Financiële vaardigheden............................................................................................31
5.1 Kenmerken die invloed hebben op financiële problemen......................................................31
5.2 Competenties.........................................................................................................................31
5.3 Ontwikkelen van competenties..............................................................................................33
5.4 Executieve functies.................................................................................................................33
5.5 Ontwikkeling van executieve functies.....................................................................................34
5.6 Financiële educatie.................................................................................................................34
Hoofdstuk 6 – De impact van armoede............................................................................................35
6.1 Psychologie van de schaarste.................................................................................................35
6.2 Invloed op verschillende leefgebieden...................................................................................35
6.3 Ontwikkeling van kinderen.....................................................................................................38
6.4 Armoede en ouderschap........................................................................................................39
Artikel – Arm of rijk: Iedereen doet domme dingen.........................................................................39
Quizvragen........................................................................................................................................40
Hoofdstuk 4..................................................................................................................................40
Hoofdstuk 5..................................................................................................................................41
Hoofdstuk 6..................................................................................................................................41
2
,Week 4.................................................................................................................................................43
Kennisclip hoofdstuk 7......................................................................................................................43
Kennisclip hoofdstuk 8......................................................................................................................44
Hoofdstuk 7 – Incassomaatregelen en de effecten hiervan..............................................................45
7.1 Betalingsverplichting..............................................................................................................45
7.2 Betalingsachterstand..............................................................................................................45
7.3 Risicovolle schulden................................................................................................................45
7.4 Problematische schulden........................................................................................................46
7.5 Oorspronkelijke schuldeiser, incassobureau en gerechtsdeurwaarder..................................46
7.6 Incassomaatregelen................................................................................................................47
7.7 Beslaglegging..........................................................................................................................48
7.8 Ontbinden van huurovereenkomst.........................................................................................49
7.9 Afsluiten van energie en water...............................................................................................49
7.10 Bronheffing zorgverzekering.................................................................................................50
7.11 De overheid als schuldeiser..................................................................................................50
7.12 Als de incassoprocedure niet goed gaat...............................................................................50
Hoofdstuk 8 – Handelingsperspectief en de methoden van de professional....................................51
8.1 Generalist en specialist...........................................................................................................51
8.2 Hulpverlening met drang........................................................................................................51
8.3 Stress-sensitief werken...........................................................................................................51
8.4 Motiverende gespreksvoering................................................................................................52
8.5 Taakgerichte benadering........................................................................................................53
8.6 Assetbuilding..........................................................................................................................53
8.7 Online tools en inspirerende initiatieven................................................................................54
Quizvragen........................................................................................................................................54
Hoofdstuk 7..................................................................................................................................54
Hoofdstuk 8..................................................................................................................................55
Week 5.................................................................................................................................................57
Kennisclip hoofdstuk 9......................................................................................................................57
Hoofdstuk 9 – Schuldhulpverlening en financiële beschermingsmaatregelen.................................59
9.1 Wat is schuldhulpverlening?...................................................................................................59
9.2 Wetten uitvoering schuldhulpverlening..................................................................................59
9.3 Preventie.................................................................................................................................59
9.4 Vroegsignalering.....................................................................................................................60
9.5 De schuldhulpverlener............................................................................................................60
9.6 Traject gemeente schuldhulpverlening...................................................................................61
3
, 9.7 Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen.............................................................................62
9.8 Financiële beschermingsmaatregelen....................................................................................63
9.9 Aandachtspunten....................................................................................................................65
9.10 Integrale schuldhulpverlening..............................................................................................65
Quizvragen........................................................................................................................................65
4
,Week 1
Kennisclip
Wat is materiële hulpverlening? hulp gericht op het in orde hebben van de voorzieningen die
nodig zijn om te participeren (movisie, z.d.). Denk bijvoorbeeld ook aan WMO voorzieningen, mensen
die het nodig hebben een rollator kunnen nemen, enzovoorts. Maar wij focussen meer op het
financiële gebied, dus leven in armoede, hebben van schuld, hebben van uitkeringen, enzovoorts.
Waarom Materiële hulpverlening
Grote doelgroep; er is sprake van een zeer omvankelijke doelgroep. Waar je ook werkt als
sociaal werker, je krijgt te maken met cliënten in armoede of mensen die schuld hebben
Forse impact op het leven; wanneer je continue in stress leeft of moet piekeren, heeft dit
invloed op veel verschillende aspecten. Bijvoorbeeld op je gezondheidssituatie of hoe je
omgaat met de opvoeding van je kinderen
Iedere sociale professional heeft ermee te maken
De geschiedenis van het geld
En de impact van ontwikkelingen hiervan voor onze cliënten
Vroeger was er sprake van ruilhandel. Dit gaat echter te ver terug. Bij de recente geschiedenis is
terug te zien dat men steeds vaker betaald met zijn/haar telefoon, apple watch. 10 jaar geleden was
het contante geld veel vanzelf sprekender. Voor de groep cliënten waar wij mee werken gaat de
ontwikkeling vaak te snel. Dit kan dus erg lastig zijn.
Digitalisering doet een beroep op cognitieve vaardigheden die niet alle cliënten even goed bezitten.
Vormen van geld
Van giraal geld betaal je meestal vaste lasten. Het is super efficiënt, je hoeft er weinig handelingen
voor te doen en het zorgt voor automatisering.
Veel cliënten vinden chartaal geld juist fijn, doordat het een duidelijk overzicht geeft. Wat er in je
portemonnee zit laat zien wat je nog kan doen, en als het op is, is het op. Dit kan niet onverwachts
afgeschreven worden. Daarnaast is er pain of paying: het moment dat je geld uitgeeft is het heel
zichtbaar. Het kost je meer moeite om uit te geven omdat je het ziet, in plaats van even snel je
telefoon erbij pakken. Daarnaast vinden mensen het fijn dat niet alles traceerbaar is.
Bij digitaal geld kan je denken aan onder andere crypto. Dit geld staat bij een online serviceprovider.
Denk bijvoorbeeld ook aan paypal. Het is wel potentieel kwetsbaar. Stel je bent minder vaardig, en je
hebt overal hetzelfde wachtwoord, valt alles veel sneller te hacken. De pain of paying ontbreekt hier.
Het niet hebben van geld, zorgt voor veel zorgen. Het hoeft niet te betekenen dat je ongelukkig bent
als je geen geld hebt, maar het gelukkige gevoel is moeilijker te behalen zonder geld.
5
,Hoofdstuk 1 – Ontwikkelingen van geld
1.1 Geld door de jaren heen
Redenen waarom de kleine ruilhandel steeds lastiger werd:
Niet alle middelen om mee te ruilen waren even houdbaar, bijvoorbeeld vlees. Als dit zou
bederven was het niks meer waard
De vraag naar producten was niet gelijk
Bepaalde producten waren niet praktisch om mee te handelen (bijvoorbeeld zware stenen
en grote zakken meel)
Valuta/Goederengeld: producten die waardevast waren en niet gevoelig voor inflatie, bijvoorbeeld
vee en schepen.
Daarnaast was zout een van de eerste universele betaalmiddelen. Het woord salaris komt hier
vandaan (Latijnse woord voor zout is sal). Nadelen van zout:
Je moest het goed droog bewaren
Aan zee minder waard dan in het binnenland
Naast zout werd er ook gehandeld in schelpen, metalen en kruiden.
Goud en zilver werd steeds belangrijker als ruilmiddel. Voor de ruil was alleen het gewicht maar
gelijk. Door de risico’s van het vervoeren van goud kwamen de eerste banken die het goud
bewaarden voor mensen. Pas in de 18e eeuw kwamen bankbiljetten zoals we ze nu kennen.
Uiteindelijk zorgde Napoleon Bonaparte ervoor dat er nog maar één munteenheid gebruikt mocht
worden.
Enkele belangrijke jaartallen:
Vanaf 1901 gulden in Nederland
Tot 1967 werden gulden gemaakt van zilver, daarna van nikkel zodat het bedrag meer waard
was dan de munt zelf
In 1950 werd de eerste creditcard in Amerika geïntroduceerd
o In eerste instantie was het gebruik van creditcard in Nederland alleen voor toeristen
en zakenmensen die ook hier in hotels, winkels en restaurants kwamen die hun
creditcard accepteerden. Pas later werd het door een breder publiek in gebruik
genomen
Vanaf 1990 pinnen als betalingssysteem in Nederland. Hiervoor werkte men met
betaalcheques als er grote bedragen moesten worden afgerekend of moest je naar de bank
om contant geld te halen
2002 gulden werden vervangen door euro in Nederland
Voordelen van één Europese munt:
Er moest hierdoor een eind komen aan schommelende wisselkoersen die lastig waren voor
internationale handel
Europese landen konden een grote economie vormen tegenover Amerika en China
Inwoners konden makkelijker prijzen vergelijken binnen verschillende landen in Europa
Geen kosten meer om guldens te wisselen naar andere valuta
1.2 Armoede door de jaren heen
Armoede en de verschillende jaartijden:
Prehistorie: mensen leefden binnen families en trokken rond voor voedsel. Men was
afhankelijk van elkaar. Later ging men zich vaker vestigen en begonnen ze met de aanleg van
gewassen zoals graan. Om de vijf jaar verhuisde ze nog wel
6
, Vroege middeleeuwen: families bleven op één plaats wonen. Huizen en akkers waren in het
bezit van een boer. Het land werd beschermd door een heer. Mensen die niet konden
betalen aan de heer moesten bedelen om in leven te blijven. Godsdienst was belangrijk
rijken gaven aan de armen zodat ze naar de hemel mochten. Men moest zijn plek in de
samenleving aanvaarden, dit had God zo bepaald
Late middeleeuwen: steeds meer armoede. Mensen kwamen vaker om van honger door een
slechte oogst of oorlogsgeweld hierdoor slechte hygiëne en veel ziekten. Vervolgens meer
bedelen meer straatroof en afpersing (criminaliteit). Daarnaast kinderen achterlaten
doordat hier niet voor gezorgd. Sommige armen naar gastgezinnen meehelpen in het
huishouden of op de boerderij het gastgezin kreeg hiervoor geld
De Verlichting: dwangarbeid ingevoerd om armoede te voorkomen. Godsdienst werd minder
zorgen voor de armen kwam bij de staat te liggen. Weinig succes, doordat veel van de
mensen waarvoor de dwangarbeid bedoeld was van stad naar stad trokken
o Steeds meer tuchthuizen: mensen werden hier geplaatst na een vonnis van de
rechter, omdat de burgemeesters landlopers en dronken mensen oppakten.
Daarnaast kinderen die volgens hun ouders brutaal waren en niet luisterden
Begin 19e eeuw: veel armoede in Nederland en veel landbouwkolonies voor arme gezinnen
(krijgen een eigen huisje met stukje grond, maar werken binnen de kolonie om hun eigen
onderhoud te voorzien). Stonden onder streng toezicht moesten naar de kerk, anders een
boete. Maar ook dagindeling en wat men te eten krijgt wordt van hogerhand bepaald. Hier
was sprake van vrije koloniën
o Strafkoloniën: speciaal voor bedelaars, criminelen, wezen en mensen uit de vrije
kolonie die zich niet aan de regels houden
1854: Armenwet; bepaalde dat de overheid zich met de armenzorg zou bezighouden als
vanuit de kerk en particuliere zorg meer hulp nodig was met als doel de openbare orde te
kunnen blijven handhaven. Industrialisatie mensen verloren hun baan, meer huishoudens
in armoede
1870: nieuwe Armenwet; de gemeente waar men woonde was verantwoordelijk voor de
kosten van de armenzorg en de hulp die aan gezinnen werd geboden
1874: Kinderwetje van Houten; kinderarbeid van kinderen onder de 12 jaar stoppen
1901: Leerplicht; ouders werden verplicht hun kinderen naar school te sturen
Eerste Wereldoorlog: nog meer mensen met armoede, werkloosheid en gebrek aan voedsel.
Andere gevolgen:
o Meer werk voor de opbouw van de steden, want deze waren verwoest
o Veel mannen gesneuveld meer werkplekken, dus minder werkloosheid onder de
armen
Kort hierna ook verschillende verzekeringen: werkverzekering en de kinderbijslag
1929: Beurskrach werkloosheid stijgt weer. Overheid doet er weinig aan, maar uiteindelijk
werden duizenden werklozen aan het werk gezet binnen grote werkverschaffingsprojecten
Tweede Wereldoorlog: armoede weer hoog op de politieke agenda
1950/1960: Sociale zekerheidsstelsel; bestaat uit sociale voorzieningen en sociale
verzekeringen (werden ingezet om gevolgen te compenseren van de risico’s die mensen
lopen bij het functioneren in de maatschappij)
1957: Algemene Ouderdomswet (AOW); vaste uitkering per maand aan burgers vanaf 65 jaar
1965: eerdere Armenwetten vervangen door de Algemene Bijstandswet (Abw); plicht van de
overheid om financiële hulp te geven aan haar burgers zodat iedereen een minimum
inkomen zou hebben. Eerste verzorgingsstaat ontstond
1970: veel mensen werkloos veel mensen hadden recht op werkloosheidsuitkering, dus er
waren nieuwe regels nodig. Verzorgingsstaat werd de participatiemaatschappij: burgers
moeten zelfredzaam zijn en eerst hun eigen sociale netwerk inschakelen om problemen op
te lossen
7
,1.3 Recente ontwikkelingen
Vaardigheid eisen als het om financiën gaat binnen de participatiemaatschappij:
Mensen moeten steeds meer financiële beslissingen zelf nemen, bijvoorbeeld zelf betalen
van een opleiding, zelf regelen van toeslagen, regelen van een zorgverzekering, zelf regelen
van toeslagen, regelen van een zorgverzekering en verhoging van de pensioenleeftijd
Verlies van overzicht als het gaat om geldzaken
Er is een andere manier van geld ontstaan door digitalisering. Geld is minder tastbaar
geworden doordat men vaker betaald met pin en online bankieren
Jongeren moeten steeds vroeger financiële beslissingen nemen die van invloed zijn op de
rest van hun leven, bijvoorbeeld studiefinanciering
Steeds meer huishoudens in Nederland met betalingsachterstanden
o 33% last van betalingsachterstand
o 614.000 huishoudens met schulden die tot problemen leiden
Steeds meer digitale vormen van criminaliteit
Nudging: onbewust beïnvloeden van de keuzes die mensen maken door de omgeving te veranderen.
Gebaseerd op het feit dat mensen de meeste keuzes op een snelle en automatische manier maken.
Nudging kan als onethisch worden bestempeld als het wordt gebruikt voor de verkeerde doeleinden,
waarbij mensen negatieve gevolgen ervaren van hun gedrag. Het wordt ook vaak gebruikt om
mensen een rationele keuze te laten maken als het om geld gaat.
1.4 Digitalisering
Digitaal betalen is minder belastend voor het milieu en veiliger. Zorgen over digitaal betalen:
Aanhoudende plofkraken
Meer mogelijkheden voor het witwassen van geld (uitgegeven van vals geld en fiscale
fraude)
Chartaal geld: geld in onze portemonnee. Giraal geld: geld op onze bankpas. Giraal geld is efficiënter,
maar je hebt dan ook te maken met pain of paying (= je bent meer bewust van het geld dat je
uitgeeft omdat het zichtbaar is. Het brein registreert duidelijk dat je geld uitgeeft waardoor je
kritischer bent als het gaat om je uitgavenpatroon).
Mensen die veel gebruikmaken van contant geld:
Mensen met een laag inkomen
Ouderen
Visueel gehandicapten
Laaggeletterden
Mensen met een lage digitale vaardigheid
Mensen zonder verblijfsvergunning (hebben geen toegang tot betaalrekeningen, dus hebben
geen keus)
Coffeeshops (verkoop van softdrugs wordt niet door internationele betaalnetwerken
ondersteund)
Redenen om gebruik te maken van contant geld:
Je bent je meer bewust van je uitgaven, wat goed is voor mensen met een laag inkomen
Contant geld is een keuzerecht voor alle Nederlanders omdat het een wettig betaalmiddel is
Je kan volledig anoniem betalingen doen
Pinstoringen
Toeristen met buitenlandse passen die niet in winkels geaccepteerd worden
8
,Er zijn steeds meer mogelijkheden door verschillende vormen van digitaal geld. Denk bijvoorbeeld
aan tegoeden binnen games en PayPal.
1.5 Cryptovaluta
Cryptovaluta: digitaal geld dat buiten de reguliere geldsystemen wordt gebruikt, bijvoorbeeld bitcoin.
Is ontstaan door Satoshi Nakamoto; hij vond het onzin dat banken als tussenpartij dienen als het gaat
om geld en wilde een betaalmiddel creëren waar zij geen rol in hebben.
Cryptogeld is het best te vergelijken met een digitale munt, niet tastbaar maar een unieke reeks
cijfers en getallen. Het kan niet vervalst worden of kapotgaan.
Angst van sommige economen:
Bang dat het gebrek aan centraal toezicht ertoe leidt dat cryptogeld voor criminele
transacties kan worden gebruikt zoals witwassen en het financieren van terroristische
activiteiten
Nieuwe criminaliteit; hacken van systemen
Nog steeds een eenduidige internationale regelgeving omtrent dit betaalmiddel
Cryptomunten kunnen sterk fluctueren van waarde waardoor jongeren een hoog risico hebben op
schulden. Daarnaast kan het zonder de juiste kennis en het maken van verstandige keuzes een vorm
van gokken worden, wat onder andere kan leiden tot:
Schoolverzuim
Verlies van werk
Hoge schulden
1.6 Maakt geld gelukkig?
Volgens onderzoek maakt geld niet gelukkig. Geld boven een jaarinkomen van ongeveer 60.000 euro
draagt niet bij aan nog meer levensgeluk. Rijke mensen zijn dus niet gelukkiger dan mensen met
gemiddelde inkomens. Te weinig geld en geldzorgen zorgen wel voor minder geluk. Zorgen maken
om geld kan leiden tot:
Stress
Veel piekeren
Zorgen over de toekomst
Preference drift: we zijn vaak tijdelijk blij met wat we op dat moment hebben maar na een tijdje wil
je meer hebben. Het lastige hiervan is dat het nooit stopt, waardoor je altijd ontevreden bent. Zo zijn
mensen die de loterij winnen over het algemeen net zo gelukkig na een jaar, of zelfs minder gelukkig.
Nieuw onderzoek, van Matthew Killingsworth, geeft wel aan dat geld gelukkig maakt. Het hebben van
meer geld hangt volgens hem samen met de hoeveelheid controle die iemand ervaart over het leven.
Het verschil met andere onderzoeken kan zijn dat hier werd gekeken naar het geluksgevoel
gedurende de dag, en andere onderzoeken keken naar hoe mensen achteraf hun levensgeluk
ervaren.
SDG’s
De SDG’s zijn een oproep tot actie voor alle landen – arm en rijk – om welvaart te bevorderen en
tegelijkertijd de planeet te beschermen tegen klimaatverandering. Ze leggen de grondslag voor het
beëindigen van armoede, met strategieën die zowel economische groei ontwikkelen als een reeks
sociale behoeften aanpakken. De 17 duurzame ontwikkelingsdoelstellingen:
1. Geen armoede
2. Geen honger
9
, 3. Goede gezondheid en welzijn
4. Kwaliteitsonderwijs
5. Gendergelijkheid
6. Schoon water en sanitair
7. Betaalbare en duurzame energie
8. Eerlijk werk en economische groei
9. Industrie, innovatie en infrastructuur
10. Ongelijkheid verminderen
11. Duurzame steden en gemeenschappen
12. Verantwoorde consumptie en productie
13. Klimaatactie
14. Leven in het water
15. Leven op het land
16. Vrede, justitie en sterke publieke diensten
17. Partnerschap om doelstellingen te bereiken
Quizvragen
1. In de vroege middeleeuwen speelde armoede nauwelijks een rol in de samenleving
a. Waar
b. Onwaar
2. Tijdens de verlichting werd dwangarbeid ingevoerd, wat was het idee hierachter?
a. Het zou mensen weer leren werken zodat ze weer onderdeel van de maatschappij
konden zijn
b. Het was een tegenprestatie voor de hulp van de overheid
c. De rijken betaalden de lasten voor de armen die in ruil daarvoor voor de rijken
moesten werken
3. Wat beoogde het kinderwetje van Van Houten?
a. Te stoppen dat kinderen onder de 12 jaar moesten werken
b. Te stoppen dat kinderen onder de 16 jaar moesten werken
c. Te stoppen dat kinderen onder de 18 jaar moesten werken
d. Hiermee werd de leerplicht ingevoerd
4. Leg in je eigen woorden uit welke ingewikkeldheden de recente ontwikkelingen van geld met
zich meenemen
5. Chartaal geld is het geld wat je op je bankrekening hebt
a. Waar
b. Onwaar
Antwoorden
1b, 2a, 3a, 5b
4: er zijn hier best wat dingen te benoemen. In het boek lees je o.a. dat kwetsbare groepen rekenen
op contact geld terwijl de beschikbaarheid van contant geld minder aan het worden is. Daarnaast
heb je de volgende voorbeelden:
Digitalisering is voor veel mensen prettig, maar voor minder digitaal geletterden is dit
ingewikkeld
De toenemende keuzevrijheid is moeilijk voor een grote groep mensen
In het kader over Nudging kun je opmaken dat dit ook negatief kan worden ingezet
Ook staat in het boek e.e.a. over crypto-valuta en de mogelijke nadelen daarvan
10