College 1 – vrijdag 3 november
Module 1: Het proces van sociaal-wetenschappelijk onderzoek
Voorbereiding - Het onderzoeksproces (3 kennisclips)
Kennisclip 1 van module 1 – De stappen in het onderzoeksproces
Deze clip gaat in op hoofdstuk 1. Daarin worden onder andere de verschillende fases van een
onderzoeksproces beschreven. Het leerboek (Bryman’s SRM) zet deze fases (nog) niet in een bepaalde
volgorde: ‘’... we will introduce the main stages of most research projects. We will not attempt to set them out
in a particular order’’ (p.8). De heer Muis zet de verschillende fases wel alvast in een de meest voor de hand
liggende volgorde. Je begint meestal met de keuze van een thema en formulering van een onderzoeksvraag –
de verschillende soorten onderzoeksvragen komen aan het slot van de
clip aan bod.
Kennisclip 1:
Er zijn zeven stappen in het onderzoeksproces:
De cyclus van empirisch-wetenschappelijk onderzoek
(1) – Onderzoeksvraag
(2) – Literatuur bestuderen (literature review)
(3) – Concepten en theorie
(4) – Selectie van onderzoekseenheden (= sampling cases)
(5) – Dataverzameling
(6) – Data-analyse
(7) – Rapportage (writing up)
Deze stappen kun je beter in een cirkelvorm zetten, waarom? Als je klaar
bent met een onderzoek, je meestal nieuwe vragen hebt, dus je onderzoek
leidt tot een nieuw onderzoek. Je spreekt dus van een ‘cyclus’ ofwel
kringloop.
Onderzoeksvraag – heel belangrijk!
Aanleiding en relevantie
- Wetenschappelijk probleem? Of juist focus op de praktijk?
Type vragen:
- Exploratory study (verkennend)
Eigenlijk voor de beschrijving, je weet nog niet goed wat er speelt,
en welke aspecten een rol spelen bij stress of mentale gezondheidsproblemen. Het is lastig om een
beschrijving te geven, een beschrijving geeft aan wat je in kaart wil brengen, maar als je dat nog niet
weet dan is dat lastig. = inventarisatie.
Welke soorten mentale gezondheidsproblemen zijn er? Welke factoren zouden een rol kunnen spelen?
- Descriptive study (beschrijvend)
‘’Hoe groot is de groep studenten in Nederland die psychosociale problemen heeft?’’
- Explanatory study (verklarend)
In deze vraag staat vaak het woordje ‘’waarom’’, het is niet alleen een beschrijving, maar je wil ook
weten waarom sommige studenten last hebben van deze problemen dan andere studenten. Welke
positieve en negatieve factoren spelen hierin een rol.
(‘’waarom...?’’) ‘’Welke factoren hebben een negatieve of positieve invloed op de psychosociale
gezondheid van de Nederlandse studenten?’’
- Evaluative study (evaluatie)
Een interventie pleegt/ beleid ontwikkeld en weten of deze effectief zijn geweest. Nagaan of deze
interventie zin heeft gehad.
(‘’hoe effectief...?’’) Hoe effectief is een interventie om stress onder studenten te verminderen? Wat
zijn voor- en nadelen van verschillende interventies?
Het is heel lastig om zonder onderzoeksvraag aan de slag te gaan, tevens ook heel riskant, dus doe dit altijd!
,Beïnvloedt alle overige fasen van het onderzoeksproces
- Welke literatuur ga je bestuderen?
- Onderzoeksdesign? (o.a. populatie en sample)
- Welke analyses?
- Conclusies en aanbevelingen
Kennisclip 2 van module 1 – Het onderscheid tussen sociaal-wetenschappelijk onderzoek en ‘’alledaags’’
onderzoek
Het tekstboek gaat uitgebreid in op de reden om onderzoek uit voeren (kort samengevat: ‘’conducting social
research is a way of searching for answers’’, p.4.). Maar er wordt niet zo veel gezegd over het verschil tussen
‘het zoeken naar antwoorden’ op een alledaagse manier en het zoeken naar antwoorden door het doen van
wetenschappelijk onderzoek. Vandaar deze clip met een korte reflectie over de verschillen tussen de twee
manieren.
➔ Bijvoorbeeld bij het doen van onderzoek naar een vakantiebestemming. Dit is een voorbeeld van een
soort ‘’alledaags’’ onderzoek. Dan ga je niet een heel stappenplan volgen.
Sociaal-wetenschappelijk onderzoek:
Een sociaal-wetenschappelijk onderzoek is systematisch (volgt een stappenplan), controleerbaar (transparant)
en empirisch (empirisch bewijs geeft doorslag).
1. Systematisch te werk gaan: bewuste planning, duidelijk onderzoeksproces.
Contrast: intuïtief, ad hoc. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot een valkuil: ‘’confirmation bias’’ (bevestigings-
vertekening): selectief zoeken naar informatie en/of alleen waarde hechten aan informatie die je eigen idee en
overtuiging bevestigt. Als je systematisch te werk gaat, zal je misschien minder vaak met de valkuil te maken
krijgen, want als je systematisch gaat zoeken krijg je ook informatie die je standpunt weerlegt.
2. Transparant, controleerbaar, open voor kritiek: uitleg en reflectie over hoe je tot kennis bent gekomen.
Zodat andere mensen kunnen zien hoe je dat hebt gedaan en tot die conclusie bent gekomen. Mensen kunnen
hier dan ook kritiek op geven. Contrast: ondoorzichtig en dogmatisch.
3. Empirisch bewijs (‘’data’’) geeft de doorslag (vd. Speculatie, eigen ideeën).
Contrast tussen empirisme (kennis vergaren via onze zintuigen/ waarnemingen, observeren, zie key concept
2.1, ofwel via ervaringen) en rationalisme (kennis vergaren via denken/ redeneren, dus niet de zintuigelijke
ervaring beschouwen als enige bron van ware kennis).
The messiness of social research
‘’Reconstructed logic’’ (navolgbare logica): een duidelijke stap-voor-stap procedure. Versus ‘’Logic in practice’’
(logica van de praktijk): rommeliger, verschilt per project, meer flexibel, meer ambachtsschap.
Logica van de theorie, maar in de praktijk zal het vast moelijker gaan. De conclusie hiervan, je hoeft niet de
precieze stappen stapsgewijs te volgen, maar dat je reflecteert over de verschillende keuzes die je hebt
gemaakt, bijvoorbeeld door de praktijk, maar dat je de gevolgen van keuzes die je maakt het onderzoek
misschien niet perfect maken.
Kennisclip 3 van module 1 – De rol van theorie in onderzoek
Deze clip bespreekt in welke fase van het onderzoek de theorie ter sprake kan komen: vaak wordt een
onderscheid gemaakt tussen meer nadruk op theorievorming of juist meer op theorie-toetsing.
Er zijn twee richtingen, waarom theorie gebruikt wordt in onderzoek (onderzoek bevat vaak beide):
Deductieve richting -> van algemene theoretische uitspraken over hypothese -> gebaseerd op logica.
Je leidt vooraf een hypothese af uit de theorie en gaat deze toetsen met behulp van gegevens (de test in het
eerste college was hierbij passend met het onthouden van woorden).
VB: Uitspraak 1: Alle mensen zijn sterfelijk. Uitspraak 2: Socrates is een mens.
Conclusie: Socrates is sterfelijk.
Dus: ‘’Hypothesis to be tested’’. Socrates is sterfelijk. Deductie is gebaseerd op logische afleiding.
, Inductieve richting -> van specifieke observaties naar (algemene) theoretische uitspraken -> bevat geen
logische zekerheid (inductie probleem).
Je verkrijgt inzichten door het verzamelen en analyseren van gegevens.
VB: Observatie 1: Alle zwanen die ik eergisteren zag, waren wit. Observatie 2: Alle zwanen die ik gisteren zag,
waren wit. Conclusie: Alle zwanen zijn wit.
VB: Observatie 1: Henk: lang gestudeerd en hoog cijfer. Observatie 2:
Ingrid: Gemiddeld gestudeerd en een gemiddeld cijfer. Observatie 3:
Jasper: Kort gestudeerd en een laag cijfer. Conclusie: Hoe meer tijd een
student studeert, hoe groter de kans op een hoog tentamencijfer.
Bij deductie begin je eigenlijk met deze conclusie, dan is dat je startpunt.
De meeste onderzoeken hebben allebei fasen.
Iteratie = herhaling. Na de fase van theoretische reflectie over de gegevens, gaat de onderzoeker meer
gegevens verzamelen om de theorie aan te scherpen/ uitbreiden. Dit komt vooral voor in ‘’Grounded Theory’’
(hoofdstuk 23). Bij deze benadering begin je bij ‘observaties’.
Het inductie-probleem: Het probleem van inductie is dat het geen logische zekerheid biedt. Denk aan het
voorbeeld over de kalkoen.
Bovenstaand samengevat:
Sociaal-wetenschappelijk onderzoek heeft drie kenmerken:
- Systematisch te werk gaan – volgens een stappenplan.
Misschien doe je ook wel onderzoek in het dagelijks leven, bijvoorbeeld naar een
vakantiebestemming, dan volg je geen stappenplan.
- Transparant/ controleerbaar
- Empirisch – wat de date zegt geeft de doorslag, dus geen persoonlijke voorkeur.
Onderzoeksvraag is heel belangrijk en dit beïnvloed alle vervolg stappen in je onderzoek. Je hebt verschillende
typen vragen (verkennend, beschrijvend, verklarend of evaluatie) en hiervan afhankelijk ga je je onderzoek op
een bepaalde manier insteken.
De rol van theorie in je onderzoek, deductieve fase of inductieve fase.
