Samenvatting Terrorismebestrijding
Hoofdstuk 1 Terrorismebestrijding in historisch en hedendaags, en in nationaal en internationaal perspectief,
een inleiding
1.1 Introductie
De terroristische aanslag van 9/11 heeft in veel landen geleid tot een stroom aan maatregelen en wetgeving
om het gevaar van eventuele nieuwe terroristische aanslagen het hoofd te kunnen bieden.
Het EU-Kaderbesluit inzake terrorismebestrijding (13 juni 2002) zorgde voor een extra duw in de rug. De
kaderbesluiten dienden te worden geïmplementeerd in de eigen rechtsorde, de wijze waarop dat gebeurde
werd overgelaten aan de lidstaten zelf. Het EU-Kaderbesluit inzake terrorismebestrijding beoogde één lijn te
trekken in de omschrijving van het begrip ‘terroristische misdrijven’ en te bevorderen dat alle lidstaten
voorzien in passende maximumstraffen die in overeenstemming zijn met de ernst van de feiten. Lidstaten
werden verplicht om bepaalde delicten als ‘terroristische misdrijven’ aan te merken indien die delicten
worden gepleegd met een ‘terroristisch oogmerk’.
1.2 Wat is terrorisme
1.2.1 Inleiding
Muller: “terrorisme is een van de meest prominente bedreigingen van de nationale en internationale veiligheid”.
Modern terrorisme / hyperterrorisme terrorisme van de overtreffende trap, het lijkt in een aantal opzichten
van het tot dan toe bestaande terrorisme te verschillen (aanslagen op 11 september 2001 in New York en
Washington (9/11), aanslagen in Londen en Madrid). (Eigenlijk is het in wezen eerder premodern dan modern,
aangezien het islamitische terrorisme streeft naar traditionele samenlevingsvormen).
1.2.2 Typen terrorisme
● sociaal revolutionair terrorisme (doel van aanslagen: volksopstand ontketenen en daarmee
een maatschappelijke omwenteling tot stand brengen)
● nationalistisch / separatistisch terrorisme (paramilitaire groepen die zich als voorhoede beschouwen
van een afscheidingsbeweging die streeft naar onafhankelijkheid
o.b.v. een eigen etnische en/of nationale identiteit)
● repressief terrorisme (rechts-extremistische groeperingen die zich met geweld
verzetten tegen verworven belangen en rechten van
emancipatiebewegingen, de groepen kunnen rekenen op de
steun, bescherming en heimelijke sympathie van leger en politie,
waardoor het aan staatsterreur grenst)
Het verschijnsel van het zelfmoordterrorisme heeft de kwetsbaarheid van westerse staten duidelijk onder de aandacht
gebracht. Er zijn een aantal kenmerken waarin het moderne terrorisme verschilt van de eerder waargenomen vormen
van terrorisme:
● doelen zijn meer diffuus
● actieperspectief is op de lange termijn gericht
● dient om angst en paniek te zaaien (daarom willekeurig en op onverwachte momenten)
● transnationale actieradius en internationaal
● financiering en logistieke steun is weinig doorzichtig
● vaak in combinatie met georganiseerde misdaad
,1.2.3 Definities van terrorisme
Definitie volgens AIVD: “het plegen van of dreigen met op mensenlevens gericht geweld, met als doel maatschappelijke
veranderingen te bewerkstelligen of politieke besluitvorming te beïnvloeden”.
Definitie volgens Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid: “het uit ideologische motieven
dreigen met, voorbereiden of plegen van op mensen gericht ernstig geweld, dan wel daden gericht op het aanrichten
van maatschappij ontwrichtende zaakschade, met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen, de
bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming te beïnvloeden”.
Het gaat om ideologisch (politiek/religieus gemotiveerd) geweld tegen civiele (burger)doelen om zo veel mogelijk
willekeurige slachtoffers te maken en daardoor angst en paniek te zaaien onder de burgerbevolking.
Criminologen gaan ervan uit dat het begrip terrorisme als ‘fundamenteel betwistbaar’ moet worden beschouwd.
Om in internationaal verband gezamenlijk tot onderling afgestemde wetgeving en maatregelen in de strijd tegen
het terrorisme te kunnen komen, is een zo nauwkeurig mogelijke omschrijving nodig van wat daarbij onder
‘terrorisme’ wordt verstaan. Tot nu toe in er geen internationale consensus over een definitie van terrorisme,
mede hierdoor zijn terroristische misdrijven tot nu toe buiten het mandaat van het Internationale Strafhof gehouden.
Het Kaderbesluit inzake terrorismebestrijding heeft ertoe geleidt dat Europese lidstaten verplicht zijn om misdrijven
als ‘terroristisch’ aan te merken die met een ‘terroristisch oogmerk’ zijn gepleegd, dat wil zeggen die opzettelijk zijn
gepleegd: “om de bevolking ernstige vrees aan te jagen, of de overheid of een internationale organisatie op
onrechtmatige wijze te dwingen tot het verrichten of het zich onthouden van een handeling, dan wel politieke,
constitutionele, economische of sociale basisstructuren van een land of internationale organisatie ernstige te
ontwrichten of vernielen”.
1.2.4 Verklaringen voor terrorisme
Het is niet uitgesloten dat psychische stoornissen een rol spelen, maar om het gedrag van terroristen te kunnen
begrijpen zijn de politieke en sociaaleconomische omstandigheden waarin zij en hun familie leven en hun persoonlijke
motieven veel belangrijker. Het blijkt dat in een heel scala aan beweegredenen om aanslagen te plegen, één motief
overheerst: het ongedaan maken van ernstig betekenisverlies en/of het boeken van aanzienlijke betekeniswinst.
Het verlangen om als persoon iets te betekenen is hét motief voor zelfmoordterrorisme.
Motieven en wereldbeeld van de moderne islamitische zelfmoordactivisten: de moderne martelaren gaat het om
een radicale en persoonlijke afwijzing van een wereld die hen afwijst: de Israëlische of de westerse. Het zijn jongeren
van wie de ouders vanuit de Arabische wereld naar het westen zijn gekomen. Er is een ‘transnationale’ islam ontstaan
die de tweede generatie aanspreekt, de ontheemde jeugd in de buitenwijken, jongeren, scholieren en studenten die
in een identiteitscrisis zijn gekomen. De islam biedt hen de mogelijkheid hun geleden verlies aan eigenwaarde te
compenseren door een nieuwe identiteit aan te nemen. De meest radicale onder hen dromen van een internationale
gemeenschap van oprechte gelovigen in de zuivere leer. Zichzelf opblazen combineert zelfmoord uit persoonlijke frustratie
met opoffering voor de goede zaak.
Om het terrorisme te bestrijden en radicalisering te voorkomen is een combinatie van repressieve en preventieve
maatregelen noodzakelijk. Omdat de risico’s van aanslagen moeilijk zijn in te schatten, is er de neiging om het zekere
voor het onzekere te nemen. Maatregelen dreigen daardoor disproportioneel te worden en inbreuk te maken op de
rechten en vrijheden van burgers.
1.3 Hedendaags terrorisme
Het hedendaagse terrorisme hangt samen met bepaalde vormen van politiek moslimradicalisme (islamisme) met als
grondslag de samenleving in te willen richten volgens de sharia of andere traditionele bronnen van de islam. Ook het
salafisme en een variant daarvan - het wahhabisme - duiden op een ultraorthodoxe stroming in de islam die een
terugkeer naar de zuivere islam nastreeft.
, Stromingen binnen het salafisme:
● dawa-beweging
Radicaal, maar wel geweldloos, houdt zich bezig met het verspreiden van radicaal, onverdraagzaam
politiek-religieus gedachtegoed dat als ultraorthodox kan worden aangemerkt.
● jihadisme
Predikt de gewelddadige bestrijding van alle ongelovigen, verschillende terroristische netwerken en organisaties
(bijv. Al Qaida), Jihad: gewapende strijd tegen het Westen en andere veronderstelde vijanden van de islam.
● a-politieke salafi’s
Houden zich het liefst afzijdig van de politiek en trekken zich bij voorkeur terug in een religieuze enclave.
● politieke salafi’s
Propageren een actieve opstelling jegens de samenleving.
● jihadi salafi’s
Zijn als het ware bezig met een kruistocht tegen de ongelovigen, waarbij gewelddadig handelen wordt
aangemoedigd als enige mogelijkheid om de zorgwekkende situatie van de moslimgemeenschap het hoofd
te kunnen bieden.
De AIVD heeft vastgesteld dat er een verschuiving optreedt naar de politieke variant van het salafisme die wordt
aangeduid als ‘de derde fase van de radicale dawa’: de opkomst van het islamitisch neo-radicalisme. Het betreft een
strategische heroriëntatie die is gericht op een structurele wijziging van de gehele samenleving. Deze neo-radicalen
betitelen de democratie als een onrechtmatig systeem, omdat het gezag van de mens daarin boven het gezag van
Allah wordt geplaatst.
Bron vat de huidige perceptie van de hedendaagse terroristische dreiging als volgt samen:
1. het transnationale karakter ervan
2. het bestaan van fluïde netwerken i.p.v. concrete organisaties
3. het antidemocratisch karakter
4. een zekere mate van oorlogsdenken, gericht tegen fundamentele westerse waarden
5. het streven naar een wereldomspannend kalifaat
6. de toenemende letaliteit (slachtoffers als doel op zich)
7. de zoektocht naar onconventionele wapens
8. een grote opofferingsgezindheid
Dit levert volgens Bron de volgende gevaren op:
● non-integratieve, antiwesterse en onverdraagzame isolationistische uitingsvormen die op lange termijn de
ondermijning van de democratische rechtsstaat kunnen bewerkstelligen
● polarisatie tussen bevolkingsgroepen die kan leiden tot ontwrichting van de samenleving
● vergoelijken, bagatelliseren of ontkennen van ernstige terroristische misdrijven en daarmee impliciet steun
betuigen aan de hiervoor genoemde vormen van onverdraagzaamheid en polarisatie
● daadwerkelijke steun aan terrorisme d.m.v. financiering, fondsverwerving, samenspanning, werven en oproepen
voor de gewapende strijd
Er is de vraag of dierenrechtenextremisme tot terrorisme kan worden gerekend. Op grond van het begrip ‘terroristisch
oogmerk’ zou men kunnen betogen dat dierenrechtenextremisme dicht aanleunt tegen terrorisme. Zo worden er soms
methodes gehanteerd waarmee wordt beoogd bepaalde groepen burgers (ondernemers, onderzoekers) vrees aan te
jagen, dan wel de overheid te dwingen iets te doen. Volgens de AIVD en de regering is terrorisme niet aan de orde,
omdat dierenrechtenextremisten niet beogen de bevolking of een bevolkingsgroep vrees aan te jagen of de samenleving
te ontwrichten.
Dierenrechtenactivisme beperkt zich tot buitenparlementaire acties binnen de grenzen van de wet ter verbetering
van dierenrechten. Dierenrechtenextremisten voeren de strijd voor verbetering van dierenrechten niet vreedzaam
en/of binnen de grenzen van de wet, maar hanteren onaanvaardbare, buitenwettelijke methoden en plegen gewelddadige
en illegale acties.
