College-aantekeningen Penologie voor
niet-juristen
Hoorcollege 1 Grondslagen en doelen van straf
14/11/2017
Penologie
= leer van de straffen. Studie van grondslagen, doelen en effecten van reacties op crimineel gedrag.
Multidisciplinair karakter: gaat niet alleen over recht of alleen over criminologie. Verschillende disciplines
houden zich bezig met penologie.
Onderwerpen paper
1. ‘De beste straf’
2. Gelijke monniken.. in straftoemeting
3. Herstelbemiddeling of/in detentie
4. Doodstraf of levenslang
5. Voorwaardelijke invrijheidsstelling
6. Meerpersoonscellen
7. Extra Beveiligde Inrichting
8. Ontsnappen en bestraffing daarvan
9. ‘Resocialisatie moet je verdienen’
10. ‘Gevangen mogen niet stemmen’
11. ‘De gevangenis is een hotel’
12. Verlof uit gevangenis en tbs-kliniek
13. ‘Behandelen is beter dan straffen’
14. Re-integratie van zedendelinquenten
15. Jeugd als volwassen gestraft
16. ‘Klagen wordt tegen je gebruikt’
17. Straffen tijdens de straf
18. ‘De duur van de straf bepaalt de zwaarte‘
19. ‘Een tweede kans’
20. ‘Hogeschool voor de misdaad’
Rechters over straf
Rechters zijn het over heel veel dingen niet eens.
Er staat nergens goed vastgelegd waarom we precies straffen. Er is geen keuze gemaakt tussen de
straftheorieën die er bestaan. Rechters kunnen dus zelf bepalen waarom ze straffen. Niet per se verkeerd: want
per geval kan dan gekeken worden waarom er gestraft gaat worden. Mensen hebben vaak het idee dat rechters
milder straffen dat dat de gewone mens zelf zou doen. Onderzoek: als je burgers laat verdiepen in de zaak, dan
straffen ze juist lichter dan de gewone rechter.
Wat is straf? (Jonkers)
Objectief kwaad dat normaliter als leed zal worden ervaren. Bewuste leedtoevoeging. Straf ter vergelding van
schuld aan een gepleegd strafbaar feit (grondslag, geen doel).
Welke straffen?
Hoofdstraffen: (Artikel 9 sub a Sr)
- Boete
- Taakstraf: twee soorten, namelijk een werkstraf en een leerstraf.
- (Voorwaardelijke) gevangenisstraf
- Hechtenis (voor overtredingen)
o Ook vervangende hechtenis als je een boete niet betaald
Bijkomende straffen (9 sub b Sr):
- Ontzetting van rechten: zoals rijbevoegdheid, kiesrecht, of uit bepaald beroep
- Verbeurdverklaring
- Openbaarmaking rechterlijke uitspraak
,Artikel 9a, veroordeling zonder strafoplegging
- Maatregelen, waaronder TBS (art. 37a)
- Herstelbemiddeling, art. 51h Sv Slachtoffer en dader worden met een bemiddelaar om de tafel gezet,
mochten ze dit willen. Dit is een overeenkomst: dader is het hier ook mee eens. Dus misschien beter
resultaat dan een straf? Straf is de dader het over het algemeen niet mee eens.
Creatieve straffen? In Nederland niet echt mogelijk (uitzondering is dat dit bij de voorwaarden wel mogelijk is),
in België wel.
Straftoemeting: In Finland is het systeem dat iedereen even zwaar gestraft wordt; dus in verhouding met het
inkomen. Sommige landen hebben ook een strafminimum, Nederland heeft dit niet.
Wat beogen we met straf?
Casus 1:
Bemiddelingsgesprek met het slachtoffer + schadevergoeding (400 euro in termijnen). Cursus slachtoffer in
beeld (5 bijeenkomsten van 1 uur + schadevergoeding). 3 maanden gevangenisstraf (JJI).
Casus 2:
Als aangifte wordt ingetrokken, dan betekent het niet dat iemand niet meer vervolgd kan worden. Het kan
alsnog als er voldoende andere bewijsmiddelen zijn (normaal is aangifte ook een bewijsmiddel).
Straf uitkomst: 120 uur werkstraf (schoonmaakwerkzaamheden in revalidatiecentrum). Schadevergoeding aan
het slachtoffer (300 euro). 4 weken gevangenisstraf.
Recht, grondslag, doel
Waarom mag er gestraft worden?
- Staat mengt zich namens het slachtoffer en de samenleving in het conflict (in tegenstelling tot vroeger,
toen slachtoffer zelf iemand moest aanklagen).
- Verdragstheorieën
- Fichte: ‘recht om gestraft te worden’ dit drukt uit dat je deel uitmaakt van het sociale contract.
Op basis waarvan wordt er gestraft?
Met welk doel wordt er gestraft?
Straftheorieën (De Keijser)
Drie benaderingen:
- Retributivistische benadering
o NL: absolute theorieën, ‘straffen omdat’
o Morele rechtvaardiging in verstoorde balans.
o Rechtvaardiging is inherent aan het delict, hoeft niet gevonden te worden in toekomstig nut.
o Maar straf vindt zijn begrenzing in de vergelding van schuld (straf naar de mate van schuld?).
o Afkeur die wordt uitgesproken door de veroordeling.
o Twee typen vergeldingsdenkers:
Negatieve retributivisten:
Straf mag, hoeft niet: maar is geen legitimatie, aangevuld met doelen
relatieve benadering.
Dominante principe in NL (opportuniteit)
Positieve retributivisten:
Straf is een dwingende reactie op delict
Kant: categorisch imperatief: je moet reageren op een delict, er moet
vergolden worden. Bij een sociaal contract hoort een bepaalde straf.
Rechtvaardiging?
Legaliteitsbeginsel (bijvoorbeeld Duitsland): wetgever bepaalt hoe het zit,
dus niet het OM.
o Vragen bij deze benadering:
Ghandi: een oog voor een oog, zal de hele wereld blind maken.
Zijn mensen vrij om te kiezen? Kunnen ze echt verantwoordelijk gehouden worden
voor hun gedrag?
Twee kwaden maken nog geen goed. Straffen is kwaad met kwaad vergelden.
, Selectiviteit. Strafrecht is als water, het vindt altijd het laagste punt (Schuyt).
Strafrecht is erop gericht om de onderklasse onder de duim te houden, zodat de
bovenklasse zijn machtige positie kan behouden.
Waarom straf? En niet iets anders?
- Utilitaristische benadering (beste voor zoveel mogelijk mensen, wat is het nut ervan)
o NL: relatieve theorieën, ‘straffen opdat’
o Rechtvaardiging in verondersteld nut in de toekomst.
o Door:
Gedragsbeïnvloeding/resocialisatie
Afschrikking: zowel generale preventie als van de dader specifiek.
Incapacitatie/onschadelijkmaking: bij iemand opsluiten, kan diegene niks kwaads
doen in de maatschappij.
o Strafdoelen
Generale preventie:
Afschrikking van anderen
Voorkomen eigenrichting
Versterken van normen
Speciale preventie:
Resocialisatie/reintegratie/gedragsbeïnvloeding
Afschrikking ter voorkoming van recidive
(Tijdelijke) uitschakeling/incapacitatie
Herstel (Van Ruller, genoegdoening)
Schadevergoeding
Conflictoplossing
o Vragen bij deze benadering:
Hoe betrouwbaar zijn de voorspellingen voor de toekomst waarop het toepassen van
straf op utilitaristische principes berust?
Wat blijft over van de utilitaristische rechtvaardiging van straf, als blijkt dat positieve
effecten niet of onvoldoende worden bereikt?
Accepteren we onevenredig zware straffen of zelfs het straffen van onschuldigen als
het netto effect daarvan een vergroting van het algemeen welzijn zou betekenen?
Andersom: wat te doen wanneer een zwaar delict is gepleegd, maar de kans op
herhaling nihil is?
- Verenigingsbenadering: combineert elementen van utilitaristische en retribituvistische benadering.
Bovengrens wordt bepaald door de schuld van de dader. Of straf moet worden toegepast en hoe dit er
in concreto komt uit te zien door utiliteitsprincipes.
- Herstelbenadering: dader en slachtoffer hebben samen een conflict, dus moeten het samen oplossen.
o Twee visies: als doel van straf of ipv straf
Conflictoplossingen herstel
Positie slachtoffer in strafproces versterkt (spreekrecht, voegen als benadeeldepartij,
schadevergoedingsmaatregel)
Dader-slachtofferbemiddeling, conferenties
o Vragen bij deze benadering:
Miskent maatschappelijke oorzaken ‘crimineel gedrag’?
(On)gelijke behandeling van daders?
Proportionaliteit tussen ernst van het feit/schuld dader en herstel?
(Veronderstelde) gelijkwaardigheid partijen leidt tot feitelijke ongelijkheid?
Oefenen met theorie:
Hogere straf bij recidive? Artikel 9a? Indien de rechter dit raadzaam acht in verband met de geringe ernst van
het feit, de persoonlijkheid van de dader of de omstandigheden waaronder het feit is begaan, dan wel die zich
nadien hebben voorgedaan, kan hij in het vonnis bepalen dat geen straf of maatregel zal worden opgelegd.
